Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

Rwyf wedi derbyn un cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rwy’n galw ar Rhun ap Iorwerth i ofyn y cwestiwn brys.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar wasanaethau offthalmoleg yng Nghymru? EAQ(5)0116(HWS)

Diolch am y cwestiwn. Mae gennym gamau ar waith i wella ein gofal iechyd yng Nghymru drwy gynllun cyflenwi ar gyfer gofal llygaid, ynghyd â’r cynllun gwella gofal offthalmoleg wedi’i gynllunio. Mae adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn tanlinellu’r angen am welliant pellach ledled Cymru. Rwy’n disgwyl i fyrddau iechyd weithredu’r camau sy’n ofynnol er mwyn sicrhau gwell canlyniadau i bob claf.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Mewn archwiliad diweddar o faterion iechyd a dynnwyd i fy sylw gan etholwyr, roedd offthalmoleg yn agos at frig y rhestr mewn gwirionedd, gan wneud i mi feddwl bod yna broblem benodol yma. Wrth gwrs, gydag offthalmoleg, mae amser aros hir yn fwy nag anghyfleustra’n unig neu amser hwy na’r angen mewn poen, oherwydd gwyddom fod amseroedd aros hir i rai cleifion yn achosi niwed, gan gynnwys colli eu golwg, ac mae’r adroddiad yn dangos hynny. Mae hefyd yn dweud bod rheolwyr mewn dau fwrdd iechyd yn blaenoriaethu cleifion risg is sy’n symlach i’w trin yn hytrach na rhai sydd â mwy o angen clinigol er mwyn iddynt allu cyrraedd y targedau amser rhwng atgyfeirio a thriniaeth. A wnaiff y Llywodraeth archwilio’r honiad difrifol hwn fel mater o frys, ac a roddir camau ar waith yn erbyn rheolwyr y gwelir eu bod wedi ymddwyn yn y ffordd hon, ac a fydd yna adolygiad o’r targedau, gyda chlinigwyr a chyda chleifion hefyd, er mwyn sicrhau system fwy cadarn wedi’i chynllunio i atal pobl rhag colli eu golwg?

Diolch i chi am y gyfres o bwyntiau a chwestiynau yno. Mae’n werth atgoffa pawb ohonom fod yna alw cynyddol am ofal iechyd y llygaid wrth gwrs. Felly, mae’n ymwneud yn rhannol â’r gallu i ganfod rhagor o gyflyrau, ond hefyd â’r stori lwyddiant fod mwy ohonom yn byw’n hwy. Wrth gwrs, nid yw pob aros yn peri niwed, ond mae’n bosibl y gallai rhai, ac mae yna bwynt ynglŷn ag angen clinigol.

Mae gennyf ychydig bach o broblem gyda pheth o iaith eich cwestiwn ond nid y byrdwn, fel petai, yn yr ystyr efallai nad yw rheolwyr wedi gwneud hyn, am fod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn cydnabod yn ei hadroddiad, yn yr iaith, nad yw’n gwybod a yw’r honiadau’n wir, neu a yw’n bolisi systemig gan y bwrdd iechyd. Ond rwyf wedi dweud yn glir ar sawl achlysur yn y gorffennol y dylai cleifion gael eu gweld yn ôl angen clinigol. Rwyf eisoes wedi gofyn i fy swyddogion gysylltu â’r bwrdd iechyd a grybwyllwyd i fynd drwy’r honiadau sy’n cael eu gwneud.

O ran eich pwynt ehangach ynglŷn â mesurau canlyniadau, mae’n deg dweud bod Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall, er enghraifft, yn cefnogi ein hagenda a’r camau rydym yn eu rhoi ar waith i wella gofal iechyd y llygaid, gyda mwy o ofal yn y gymuned, ac maent hwy, fel minnau, am weld mwy o gyflymder a chysondeb. Cefais sgwrs adeiladol iawn gyda hwy ynglŷn â’r hyn yr ydym yn ei wneud a’r meysydd sy’n peri her, ac mae hynny’n cynnwys ein targedau a mesurau canlyniadau, gan fy mod yn credu bod achos cryf i gredu nad yw ein targedau rhwng atgyfeirio a thriniaeth cyfredol yn y maes hwn yn hyrwyddo lles gorau cleifion, na’n helpu i gynorthwyo’r gwasanaeth i wneud yn siŵr mai angen clinigol yw’r flaenoriaeth. Felly, mae yna drafodaeth ar y gweill rhwng yr RNIB a chlinigwyr ynglŷn â sut rydym yn diwygio ac yn adolygu’r targedau hynny, ac rwy’n disgwyl adroddiad i ddod i law yn ystod y gwanwyn. Felly, mae gwaith eisoes ar y gweill, gan fy mod wedi cydnabod eisoes y gallem ac y dylem wneud gwelliannau nid yn unig i’r gwasanaeth, ond o ran y modd yr ydym yn mesur ac yn deall beth yw llwyddiant yn y gwasanaeth i gefnogi ac ategu arfer clinigol gorau.

Ysgrifennydd y Cabinet, roedd adroddiad AGIC yn canolbwyntio’n bennaf ar wasanaethau dirywiad macwlaidd gwlyb sy’n gysylltiedig â henaint, ond mae’r problemau a gafodd sylw yn dangos bod yna broblemau ehangach gyda gwasanaethau offthalmoleg yng Nghymru. Mae rhestrau aros ar gyfer offthalmoleg yn rhy uchel. Mae RNIB Cymru wedi tynnu sylw dro ar ôl tro at y ffaith fod cleifion yn mynd yn ddall wrth aros am driniaeth. Bob tro y bydd yr RNIB yn codi’r mater, dywedir wrthynt nad yw barn yr RNIB yn adlewyrchu’r sefyllfa bresennol o ran gwasanaethau yng Nghymru.

Mae’r ffigurau amseroedd aros diweddaraf yn dangos bod yr amser cyfartalog am lawdriniaeth cataract yn 115 diwrnod—ddwywaith mor hir ag yn Lloegr. Dyna’r sefyllfa bresennol, a phan fyddwch yn cyfuno hyn gyda’r ffaith fod llawer o offthalmolegwyr yn gorfod dibynnu ar bostio lluniau retinopathi am nad yw’r systemau TG yn ddigon da, gallwch weld pam y mae’r RNIB yn gwneud honiadau o’r fath.

Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae eich Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau offthalmoleg yng Nghymru yn diwallu anghenion yr etholwyr?

Diolch am y sylwadau. Rwy’n meddwl fy mod, yn fy ymateb atodol i ddau gwestiwn cyntaf Rhun ap Iorwerth, wedi ceisio nodi ein bod yn cydnabod ein bod mewn gwirionedd yn achub golwg mwy a mwy o bobl. Yr her yw bod angen i fwy a mwy o bobl gael y gwasanaeth. Mae mwy a mwy o bobl yn dod i mewn i’n gwasanaethau—mae’n ymwneud ag ateb y galw sydd gennym. Dyna pam y mae angen i ni ddiwygio’r system yn y modd a nodir yng nghynlluniau’r Llywodraeth a roddwyd at ei gilydd gyda chlinigwyr. Ni ellir cuddio rhag hynny, ac nid wyf erioed wedi ceisio gwneud hynny, ond nid wyf yn meddwl y dylai pobl fod o’r farn fod pob peth a ddywedodd yr holwr o reidrwydd yn adlewyrchiad cywir o farn yr RNIB. Er enghraifft, ar amseroedd aros cataract, mae’n faes lle y gallwch aros am gyfnod hwy o amser heb niwed clinigol. Os ydym yn mynnu dweud, ‘Rhaid i amseroedd aros am driniaeth cataract leihau fel mater o flaenoriaeth’, mae’n bosibl ein bod felly yn gogwyddo ein system i gyfeiriad nad yw’n diwallu’r angen clinigol.

Mewn gwirionedd mae ein hamserau rhwng atgyfeirio a thriniaeth yn lleihau mewn offthalmoleg, ond nid a yw ein mesurau rhwng atgyfeirio a thriniaeth cyfredol yn lleihau yw’r unig her, ond ai dyna’r math cywir a deallus o fesurau a ddylai fod gennym i ddweud wrthym pa mor llwyddiannus yw ein gwasanaeth, ac rwy’n meddwl bod yna achos cryf dros ddweud nad ydynt yn gwneud hynny. Dyna pam y dywedais wrth y gwasanaeth, gyda’r RNIB, fy mod am ein gweld yn mabwysiadu ymagwedd wahanol, i geisio cael ymagwedd fwy deallus tuag at hyn. Rydym eisoes yn buddsoddi mewn TG i sicrhau bod modd cyfnewid delweddau’n ddigidol rhwng gofal eilaidd a gofal sylfaenol, ac rydym yn rhoi negeseuon i bobl fynd at eu hoptometrydd stryd fawr i gael gofal iechyd y llygaid, yn hytrach na meddyg teulu. Felly, rydym yn gwneud llawer o’r hyn y mae’r cwestiwn yn awgrymu y dylem ei wneud. Yr heriau yw cyflymder, cysondeb a set ddeallus o fesurau perfformiad.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.