3. Pa sylwadau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u gwneud i Lywodraeth y DU ynghylch statws cyfreithiol dinasyddion yr UE yng Nghymru? OAQ(5)0024(CG)

Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud ei safbwynt yn glir iawn: rydym wedi galw am warantu ar unwaith hawliau mudwyr o’r UE sydd eisoes yn byw yng Nghymru.

Hoffwn ddiolch i chi am eich ymateb, Gwnsler Cyffredinol. Yr wythnos diwethaf, yn y Siambr hon, cyfeiriais at achos penodol yn sôn am yr ansicrwydd sy’n wynebu teulu gwladolion o’r Almaen sydd wedi setlo yng Nghymru ynghylch y diffyg eglurder gan Lywodraeth y DU ynglŷn â sefyllfa dinasyddion o’r UE sy’n byw yn y wlad hon. Fel y gwyddom, mae’n fwy na’r effaith bersonol y mae’r ansicrwydd yn ei gael ar filoedd o deuluoedd ar draws y DU, gyda llawer ohonynt yng Nghymru; gwyddom hefyd i ba raddau y mae ein gwasanaethau cyhoeddus a’n diwydiant preifat yn dibynnu ar sgiliau y mae dinasyddion yr UE yn eu hychwanegu i’w gweithluoedd. Felly, a yw’r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi ei bod yn annerbyniol i wladolion yr UE a’u teuluoedd gael eu trin yn y modd hwn, a chael eu defnyddio fel testunau bargeinio i bob pwrpas gan Theresa May yn ei thrafodaethau ar Brexit, ac y dylai wireddu ei honiad ei bod am sicrhau eu hawl i aros yn y DU cyn gynted â phosibl a rhoi’r warant hon yn awr, o gofio bod ganddi’r pwerau i wneud hynny?

A gaf fi ddweud wrth yr Aelod fy mod yn deall yn iawn y pwyntiau y mae’n eu gwneud, sy’n adlewyrchu’n fawr iawn y sylwadau a wnaed ym Mhapur Gwyn Llywodraeth Cymru? Er enghraifft, rwy’n deall bod oddeutu 120,000 o ddinasyddion yr UE yng Nghymru. Ceir 1,360 o staff academaidd, ac mae llawer yn ein GIG a’r sector gofal. Ac rwy’n meddwl yn ôl—ac rwy’n siŵr y gallai pob un ohonom wneud yr un peth—at effaith y rhain. Bu farw fy mam rai blynyddoedd yn ôl. Pe bai hi’n dal yn fyw, buasai yn yr un sefyllfa’n union, fel gwladolyn Danaidd, a buaswn yn eistedd yma’n ateb y cwestiwn ynglŷn ag a ddylai fy mam gael ei chaniatáu i aros yn y wlad hon ai peidio. Mae yna lawer iawn o bobl yn y sefyllfa honno.

Ymddengys i mi mai’r hyn y mae’n galw amdano gan Lywodraeth y DU yw dewrder, gonestrwydd, ac arweinyddiaeth go iawn, gan na all fod yn iawn i ddefnyddio unigolion a theuluoedd fel testunau bargeinio. Ac weithiau, o ran Llywodraeth y DU, mae’n ymddangos i mi fod angen iddi sefyll a gwneud yr hyn sy’n iawn. Felly, cytunaf yn llwyr â’r hyn y mae’r Aelod wedi’i ddweud.

Rydw i’n cydsynio’n llwyr gyda beth mae’r cwnsler newydd ei ddweud. Mae nifer fawr o bobl sy’n byw yn fy rhanbarth i, ac yn enwedig mewn tref fel Aberystwyth, lle mae prifysgol ac ysbyty, yn ddinasyddion o Ewrop sydd wedi priodi pobl o Gymru yn ogystal, ac maen nhw’n poeni yn enfawr—gallaf ond pwysleisio eu bod yn poeni yn enfawr—am yr ansicrwydd sydd iddyn nhw a hefyd eu plant, achos mae plant gyda nhw yn ein hysgolion ni yng Ngheredigion, yn ogystal. Yn ogystal â gwneud y safbwynt yn glir o ran Llywodraeth Cymru, beth arall fedrwch chi ei wneud ar ran y Llywodraeth i bwyso ar Lywodraeth San Steffan i beidio â defnyddio dinasyddion Ewropeaidd yn y modd yma? Pe baem ni’n dangos ewyllys da ar ddechrau trafod ymadael â’r Undeb Ewropeaidd drwy sicrhau diogelwch i ddinasyddion y gwledydd eraill, byddwn i’n tybio y byddwn ni’n cael gwrandawiad tecach yn y pen draw yn ystod y trafodaethau yna yn ogystal—o gofio, wrth gwrs, bod dinasyddion o’r fath hefyd yn bleidleiswyr i ni fel Aelodau’r Cynulliad.

Mae’r Aelod yn llygad ei le. Ac wrth gwrs, mae llawer o’r dinasyddion hyn wedi gwneud y pwynt y gallant fod wedi byw yng Nghymru, neu yn y Deyrnas Unedig, ers 30 neu 40 mlynedd a mwy, ac efallai eu bod wedi pleidleisio yn yr etholiadau Ewropeaidd, ac eto cawsant eu heithrio rhag cymryd rhan yn y refferendwm, ac maent yn teimlo anghyfiawnder. Cyflwynwyd sylwadau ynglŷn â’r effaith a’r posibilrwydd y caiff teuluoedd eu chwalu, lle y gallai fod yn rhaid i un aelod adael ei wraig a’i fab.

Nawr, mae’n ddigon hawdd i Lywodraeth ddweud, ‘O, peidiwch â phoeni, caiff y cyfan ei ddatrys, cyn gynted ag y byddwn wedi datrys pethau i’n dinasyddion draw yno’. Ond mae hynny’n golygu ein bod, i bob pwrpas, yn eu defnyddio fel testunau bargeinio. I mi, rwy’n ystyried hynny’n gwbl anfoesol ac yn hollol anghywir. Ac mae’n warthus nad yw’r Llywodraeth yn meddu ar ddigon o uniondeb ar hyn o bryd i sefyll dros y dinasyddion hyn sydd wedi cyfrannu cymaint i’n cymunedau a’n cymdeithas.

Wel, onid yr hyn sy’n anfoesol ac yn hollol anghywir yw’r ymgyrch godi bwganod, sy’n dal i ddigwydd wyth mis ar ôl ymgyrch y refferendwm—prosiect ofn y gwersyll ‘aros’? Fel y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn gwybod, mae’r Deyrnas Unedig yn un o’r rhai a lofnododd Gonfensiwn Fienna ar Gyfraith Cytuniadau 1969, sy’n cyfeirio at hawliau caffaeledig dinasyddion y gwledydd a’i llofnododd, ac sy’n eu diogelu mewn perthynas â’r hawliau y maent wedi’u cronni cyn i unrhyw newid ddigwydd i’r cytuniad. Ac felly, ni all unrhyw gytuniad dilynol a lofnodir gan y wlad honno leihau neu danseilio’r hawliau hynny. Derbyniwyd hyn gan y Gymuned Economaidd Ewropeaidd—fel yr oedd bryd hynny—pan adawodd yr Ynys Las y gymuned, a chyfeiriodd y Comisiwn at yr hyn a elwid ar y pryd yn hawliau breintiedig, a fyddai’n cael eu cadw wedi i’r Ynys Las adael yr hyn yr ydym yn awr yn ei alw’n undeb. Felly, mae unrhyw godi bwganod ar y mater yn gwbl anghywir, ac mewn gwirionedd mae’n rhyfeddol ein bod yn dal i gael y ddadl hon gymaint o fisoedd ar ôl y refferendwm.

Buaswn yn cytuno â’r Aelod ei bod yn rhyfeddol ein bod yn dal i gael y ddadl hon mor hir ar ôl y refferendwm. Efallai ei bod yn rhyfeddol fod yr Aelod hefyd yn anghytuno’n llwyr â’r aelod o’i grŵp a ymddangosodd ar ‘Sharp End’, ac a ddywedodd mewn gwirionedd ei bod hi o’r farn, ac mai safbwynt UKIP oedd y dylent gael hawliau ar unwaith, ac na ddylid eu defnyddio fel testunau bargeinio. Rhaid i mi ddweud am ymagwedd yr Aelod ei fod o leiaf yn gyson yn ei allu i fy rhyfeddu â sylwadau annynol nad ydynt yn destun syndod i mi o gwbl.

Gwnsler Cyffredinol, rwy’n gwybod y byddwch yn gwybod am achos fy etholwr sy’n wladolyn Awstraidd a ddaeth i Aberdâr yn 1996 fel cynorthwyydd iaith dramor, cyn astudio ar gyfer TAR, dod yn athrawes a sefydlu ei busnes ei hun, ond oherwydd ei bod wedi penderfynu aros gartref i fagu ei phlant—sy’n wladolion y DU—mae hi bellach yn deall nad yw’n cymhwyso fel preswylydd parhaol. Yn baradocsaidd, pe bai gŵr fy etholwr hefyd yn Awstriad, gallai wneud cais i fod yn breswylydd parhaol fel dibynnydd. Mae hyn yn effeithio ar fy etholwr, ei gŵr a’i phlant. Pa gyngor y gallech ei roi iddynt?

Y cyngor y buaswn yn ei roi iddynt yw cyflwyno’r holl sylwadau a allant drwy eu cynrychiolwyr—y Cynulliad, Aelodau Seneddol—yn ogystal â chydnabod y camau y mae Prif Weinidog Cymru a Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddadlau’r achos hwn. Carwn gyfeirio’n benodol hefyd—. Rwy’n credu ei bod yn werth i ni ailadrodd, efallai, y pwynt yn ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, yn y Papur Gwyn, lle y mae’n datgan yn benodol iawn fod

‘Cymru wedi elwa ar fudo o’r UE a nifer o rannau eraill o’r byd. Credwn fod mudwyr yn gwneud cyfraniad cadarnhaol i economi Cymru ac i’r gymdeithas yn ehangach. Rydym yn gresynu gweld y cynnydd diweddar mewn senoffobia a hiliaeth a waethygwyd gan naws afresymol y drafodaeth o rai cyfeiriadau o’r gymuned wleidyddol, ac rydym yn condemnio hynny.’

Diolch—

‘Rydym yn sefyll mewn undod llwyr gyda’n holl bobl, o ba wlad bynnag y maent yn dod yn wreiddiol ac yn credu y dylai Llywodraeth y DU fod eisoes wedi dweud yn glir eu bod yn gwarantu hawliau pawb sydd yn preswylio’n gyfreithiol yn y DU ar ôl i ni ymadael â’r UE. Galwn ar Lywodraeth y DU i wneud datganiad clir ynghylch hyn er mwyn tawelu meddyliau dinasyddion yr UE sy’n byw yng Nghymru a thu hwnt yn y DU. Galwn ar yr UE i wneud datganiad cyfatebol mewn perthynas â dinasyddion Cymru a’r DU sy’n byw yn yr UE. Gwrthodwn yn llwyr unrhyw awgrym y dylid defnyddio statws dinasyddion sydd â hawl ddilys i fyw yma i fargeinio wrth negodi ynghylch ymadawiad y DU â’r UE.’

Diolch. Ni ddylech gymryd saib hir rhwng eich brawddegau. Roeddwn ar fin torri ar eich traws pan oeddech yn eich anterth, ond ni wnes hynny. Dyna ni. Cwestiwn 4, Mike Hedges.

Nad yw byth yn defnyddio saib. [Chwerthin.]