Heddiw yn Nhŷ’r Cyffredin, cyhoeddodd Canghellor Trysorlys y DU ryddhad ardrethi busnes o £1,000 i’r tafarndai yn Lloegr, o dan bwysau gan ei feinciau cefn ei hun yn ddiau. Er mai’r dafarn, yn wir, yw’r unig fusnes sydd ar ôl mewn rhai cymunedau ar ôl cau’r siop, yr ysgol gynradd, a’r ganolfan gymunedol, rwy’n gobeithio y gallwn ni yng Nghymru fod ychydig yn fwy craff o ran sut i gadw glud cydlyniant cymunedol at ei gilydd. Mae’n drueni nad oes gennym lais mwy croch dros roi rhyddhad ardrethi a rhenti i siopau ffrwythau a llysiau, sydd o dan lawer mwy o fygythiad na thafarndai, yn hytrach nag i werthwyr alcohol, gyda’r holl broblemau cysylltiedig y gall hwnnw eu hachosi, yn ogystal â’r cyfle i gymdeithasu gyda’n cymdogion.

Mae’n ofid clywed bod y brif siop ffrwythau a llysiau yng nghymuned Llanedern, a gynrychiolaf, yn ystyried rhoi’r gorau iddi ar ôl dros 20 mlynedd yn gwasanaethu’r gymuned oherwydd mae hi wedi dweud nad yw’n mynd i allu fforddio’r rhent uwch pan gaiff y ganolfan siopa ei hailddatblygu gan arwain yn anochel at godi’r rhenti. Felly, mae hynny’n achos pryder enfawr o ran sut y mae’r gymuned honno yn mynd i allu cael gafael ar ffrwythau a llysiau ffres yn y dyfodol. A gallwn weld mai anaml y bydd llawer o’r siopau cornel sydd wedi goroesi mewn cymunedau yn cynnig unrhyw fwyd go iawn ffres.

Oddeutu tair blynedd yn ôl, gorfodwyd Cyngor Caerdydd i roi’r gorau i gyflogi’r ddau aelod o staff a oedd yn rhedeg y caffi cymunedol a oedd yn darparu bwyd ffres ar gyfer pobl a oedd yn aml yn byw ar eu pen eu hunain ac yn analluog bellach i goginio eu prydau bwyd eu hunain. Er y cafwyd ymgais gychwynnol gan gorff gwirfoddol i’w redeg o’r tu allan i’r gymuned, methodd hwnnw am nad oedd ganddynt yr ymrwymiad neu’r drefniadaeth angenrheidiol i redeg gwasanaeth cyson, dibynadwy. Felly, fe ddaeth i ben cyn dechrau’n iawn. Felly, rwy’n obeithiol y gall y cais cymunedol newydd i ailagor y caffi fod yn lud i gadw ein cymuned gyda’i gilydd, ond hefyd yn fecanwaith ar gyfer hyrwyddo bwyd go iawn i deuluoedd na fyddant yn aml yn paratoi bwyd gartref ond yn hytrach, yn prynu bwyd wedi’i brosesu a’i weini heb unrhyw fewnbwn eu hunain, a hefyd ar gyfer darparu profiad gwaith i bobl ifanc a allai fod angen gwell dealltwriaeth o’r gofynion angenrheidiol ar gyfer gweithio yn y diwydiant manwerthu.

O edrych ar y gwasanaeth iechyd, mae Cymru’n hyfforddi llawer o feddygon, nyrsys, a gweithwyr mewn proffesiynau perthynol eraill. Er bod y gwasanaethau hyn yn cael eu gwerthfawrogi’n fawr gan ein cymunedau, mae gennym brinder parhaus o nyrsys, bydwragedd, meddygon, a gweithwyr eraill mewn proffesiynau perthynol i iechyd sydd eisiau aros a gweithio yng Nghymru. Mae hon yn broblem y mae gwir angen i ni ei deall, oherwydd ar hyn o bryd, yr unig bobl sy’n elwa yw’r asiantaethau cyflogaeth, sy’n codi premiymau mawr iawn am ddarparu staff ychwanegol ar ein cyfer.

Felly, roeddwn yn falch iawn neithiwr o glywed gan is-ganghellor Prifysgol Abertawe, a fynychodd y digwyddiad yn Aberdaugleddau, fod Prifysgol Abertawe yn gweithio gyda Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ac eraill i recriwtio mwy o fyfyrwyr o Gymru i weithio yn y proffesiwn iechyd, gan ei bod yn llawer mwy tebygol y bydd y bobl hyn yn mynd i fod eisiau aros a gweithio yng Nghymru. Rwy’n credu bod honno’n enghraifft ardderchog o sut y gallwn hybu’r economi sylfaenol.

Ond rwyf hefyd yn awyddus i ailadrodd yr her sy’n ymwneud ag awtomeiddio. Mae’r arbenigwyr yn dweud wrthym fod traean o’r holl swyddi presennol ar hyn o bryd yn mynd i gael eu colli o ganlyniad i awtomeiddio. Mae’n rhaid i mi ddweud fy mod yn credu bod angen sicrhau y gallwn ddefnyddio awtomeiddio i wella’r economi sylfaenol yn hytrach na’i weld yn unig fel ffordd o gael gwared ar staff. Mae cymaint o waith sy’n parhau heb ei wneud yn ein cymdeithas y mae angen i ni allu ailystyried yr adnoddau hynny, i’w rhyddhau, fel y gallwn fynd i’r afael â rhai o’r pethau yr ydym eisoes wedi’u trafod heddiw, boed yn drais yn y cartref, perthnasoedd iach, diogelwch tân, cartrefi gweddus—mae’r rhain yn bethau y mae gwir angen i ni feddwl yn ddwfn sut y gallwn sicrhau nad yw awtomeiddio ond yn ffordd syml o dorri gwasanaethau, ond ei fod yn gwella gwasanaethau, ac yn sicrhau swyddi gwell wedi’u gwneud gan bobl yn lle swyddi y gellir eu gwneud gan beiriannau.