5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o bleidleisio gorfodol? OAQ(5)0643(FM)

Nid ydym o blaid pleidleisio gorfodol. Fel Llywodraeth, wrth gwrs, rydym ni wedi cymryd safbwynt ein bod ni eisiau gweld, mewn etholiadau Cynulliad, pobl ifanc 16 i 18 oed yn pleidleisio, ond nid ydym o blaid pleidleisio gorfodol.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Ac ar y pwnc o bleidleisio, diolchaf iddo am ei arweinyddiaeth o ymgyrch etholiadol Llafur Cymru, a oedd, yn wahanol i un y blaid gyferbyn, yn gryf ac yn sefydlog. [Torri ar draws.] Nodwedd arall o'r ymgyrch oedd cynnydd i’r nifer a bleidleisiodd, ac eto ni wnaeth un o bob tri o bobl bleidleisio. Nid yw pleidleisio gorfodol cystal ag ymgysylltu gwleidyddol neu addysg wleidyddol, ond yn ogystal â bod yn hawl y mae pobl wedi ymladd drosto a marw drosto, gall hefyd gael ei weld fel rhwymedigaeth ddinesig sydd arnom i’n gilydd. Wrth i Lywodraeth Cymru a'r Cynulliad Cenedlaethol ystyried trefniadau pleidleisio yn y dyfodol, er gwaethaf safbwynt Llywodraeth Cymru, a wnaiff ef sicrhau bod profiad Awstralia a Gwlad Belg yn cael ei ystyried yn llawn, a gwledydd eraill lle mae’r rhwymedigaeth ddinesig honno wedi cael ei hymgorffori mewn cyfraith?

Byddwn yn ystyried hynny. Mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i’n ystyried weithiau bod pleidleisio gorfodol yn fath o esgus i wleidyddion. Mae’n gyfrifoldeb i bob un ohonom, ar y cyd, i gynyddu’r nifer sy’n pleidleisio. Ni fyddwch byth yn cael—. Dydyn nhw ddim yn cyrraedd 100 y cant hyd yn oed yn y gwledydd lle ceir pleidleisio gorfodol. Yr hyn a welais ddydd Iau oedd cynnydd enfawr i nifer y bobl ifanc a bleidleisiodd. Gallwn weld am 10 o'r gloch ar y bore dydd Iau, bod rhywbeth anarferol yn digwydd o ran nifer y pleidleiswyr. Felly, o’m safbwynt i, roedd yn wych gweld pobl ifanc yn dod allan i bleidleisio yn y niferoedd a wnaethant. Rwy'n gobeithio y bydd hynny’n parhau yn y dyfodol, gan nad oedd erioed yn dda i gymdeithas i safbwynt gydio bod pobl hŷn yn pleidleisio ac nad yw pobl iau yn gwneud hynny. Rwy'n falch bod pobl iau wedi dod o hyd i’w llais.

Prif Weinidog, a gaf i ddweud, fel chithau, rwy'n falch bod nifer y pleidleiswyr ddydd Iau diwethaf yn llawer agosach at y duedd hanesyddol yr ydym ni wedi ei chael yn y Deyrnas Unedig, ac mae hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd fod yn ddiolchgar iawn amdano? Un peth sy'n bob amser yn fy nharo fel rhywbeth sy’n rhyfedd iawn yw pam yr ydym ni’n pleidleisio ar ddydd Iau. Bu un neu ddau o achlysuron yn yr ugeinfed ganrif lle cynhaliwyd etholiadau cyffredinol ar ddydd Mawrth, ond pam nad ydym ni’n pleidleisio, fel y rhan fwyaf o wledydd ledled y byd, dros y penwythnos? Does bosib y byddai honno’n ffordd wych o sicrhau bod gan gymaint o ddinasyddion â phosibl bob cyfle i gyrraedd y bwth pleidleisio.

Nid oes unrhyw reswm pam y dylai fod ar ddydd Iau. Yn wir, nid oes unrhyw reswm pam na ddylem ni ystyried pleidleisio ar y penwythnos. Mae dydd Sul yn dal i fod yn broblem. Nid wyf yn meddwl y bydd y DUP yn pwyso am hynny yn y trafodaethau y byddant yn eu cael gyda’r Llywodraeth Geidwadol, fel sabathyddion. [Chwerthin.] Yn wir, mae ynysoedd gorllewinol yr Alban—bydd gan bobl yno farn ar hynny. Rwy’n meddwl bod pleidleisio ar y Sul, felly, yn dal i fod yn anodd mewn rhai rhannau o'r DU, ond nid oes unrhyw reswm pam na ddylai pobl bleidleisio ar ddydd Sadwrn, er enghraifft, pan nad yw'r rhan fwyaf o bobl yn y gwaith a phan allai pleidleisio fod yn haws. Mae hynny'n rhywbeth i'w ystyried fel sefydliad yn y blynyddoedd i ddod.

Nid oes ffigurau, wrth gwrs—er bod yna ffigurau wedi eu dyfynnu, nid oes ffigurau am faint o bobl ifanc a wnaeth bleidleisio wythnos diwethaf. Ond, fel chithau, roeddwn i’n teimlo bod yna fwy o bobl ifanc yn troi mas yn y gorllewin, ac rwy’n arbennig o falch bod Aelod ifancaf y Senedd erbyn hyn, yn Ben Lake, yn Aelod dros Blaid Cymru yng Ngheredigion. Yn sicr, roedd Ben Lake wedi cael lot fawr o ffermwyr ifanc yn ei helpu fe yn ystod ei ymgyrch. Ond, o edrych ar sut allwn ni gadw’r bobl ifanc yma yn dod mas i bleidleisio, ac yn brin o bleidleisio’n orfodol, beth arall a allwn ni ei wneud? Ie, pleidleisio ar ddiwrnodau gwahanol, ond nag yw e’n bryd hefyd i dorri’r cyswllt yma bod yn rhaid ichi fwrw pleidlais mewn un man yn unig? Mewn oes electronig, oni ddylai fod yn bosib i unrhyw un fwrw pleidlais unrhyw le yng Nghymru dros yr ymgeisydd maen nhw’n ei foyn?

Wel, nid oes rheswm, mewn egwyddor, pam ddylai pleidleisio digidol ddim digwydd. Mae yna broblem ymarferol ynglŷn â diogelwch, fel rwy’n ei ddeall, sydd yn ei wneud e’n anodd iawn ar hyn o bryd. Ond nid oes rheswm, yn y pen draw, pam ddylai hynny ddim ddigwydd. Ar un adeg, roedd pob un yn y Siambr hon yn gweld y diwrnod pleidleisio fel y diwrnod oedd eisiau cael pobl mas i bleidleisio. Nid felly mae hi rhagor, achos mae cymaint o bobl yn pleidleisio drwy’r post. So, mewn egwyddor, nid oes rheswm pam ddylai’r system aros yn gwmws fel mae fe, achos un o’r pethau a wnes i sylwi dros y diwrnodau diwethaf o wythnos diwethaf roedd y ffaith bod pobl ifanc yn cael eu hysbrydoli i bleidleisio o achos cyfryngau cymdeithasol. Dyna le maen nhw’n cael eu newyddion. Roedd grwpiau ohonyn nhw wedi penderfynu pleidleisio. Felly, mae’n hollbwysig bod hynny’n cael ei ystyried ac mae’n hollbwysig ein bod ni’n ystyried, yn y pen draw, pan fydd yr amser yn iawn, pleidleisio digidol.