4. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i leihau'r pwysau ar lwyth gwaith athrawon yng Nghymru? OAQ(5)0134(EDU)

Diolch i chi, Oscar. Ein nod yw meithrin capasiti a lleihau llwyth gwaith gormodol, gan arwain at wella safonau drwy leihau biwrocratiaeth, cyflawni polisi’n well a ffyrdd gwell o weithio. Nid un ateb sydd i’r mater cymhleth hwn, ac mae’n galw am ymagwedd aml-ffrwd, gan ymgorffori nifer o ffrydiau gwaith unigol, a dyna y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar hyn o bryd.

Diolch am yr ateb, Gweinidog, ond y ffeithiau yw bod y ffigurau swyddogol yn dangos bod yna 275 yn llai o athrawon wedi’u cyflogi yng Nghymru yn 2016, o gymharu â’r flwyddyn flaenorol. Hefyd, roedd 446 yn llai o gynorthwywyr addysgu. Canfu arolwg gan Gyngor y Gweithlu Addysg fod mwy na 88 y cant o athrawon yn dweud nad oeddent yn meddwl y gallent ymdopi â’r llwyth gwaith yn ystod yr oriau cytunedig, a bod mwy na thraean yn bwriadu rhoi’r gorau i’r proffesiwn o fewn y tair blynedd nesaf, ac rwy’n credu bod hwnnw’n ffigur syfrdanol, Ysgrifennydd y Cabinet. Onid yw’n wir fod y polisïau rydych yn mynd ar eu trywydd wedi creu proffesiwn addysgu sy’n cael ei orweithio ac wedi’i ddadrithio yng Nghymru?

Fel y dywedais yn gynharach mewn ateb i gwestiynau gan Llyr, mae llwyth gwaith yn broblem go iawn i’r proffesiwn addysgu ac yn bryder gwirioneddol i mi. Rydym yn defnyddio’r data, fel y dywedais, o arolwg y gweithlu i geisio mireinio ein dulliau gweithredu yn y maes hwn. Rydym hefyd, fel y dywedais yn gynharach, yn cael trafodaethau manwl gydag undebau’r gweithlu addysg. Gadewch i mi fod yn glir ynglŷn â rhai o’r pethau a wneuthum. Rydym wedi sefydlu panel cynghori penaethiaid, yn cynnwys 26 o’r penaethiaid sy’n perfformio orau yng Nghymru, penaethiaid rwyf fi a fy swyddogion yn ymgynghori â hwy ar ddatblygu polisïau newydd a materion gweithredu a allai godi. Rydym wedi sefydlu a chomisiynu gwaith ar faterion penodol, gan gynnwys edrych ar farcio ac asesu, sy’n aml yn cael eu nodi fel meysydd sy’n cynyddu llwyth gwaith athrawon. Rydym wedi comisiynu gwaith ymchwil penodol, megis prosiect sy’n cael ei gyflawni gan Brifysgol y Drindod Dewi Sant, ac sy’n arsylwi a dadansoddi’r modd y mae arweinwyr ysgolion yn rheoli amser, i edrych i weld beth y mae arweinwyr ysgol yn treulio’u hamser yn ei wneud mewn gwirionedd. Gwnaed gwaith gyda’r consortia, awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill i nodi a rhoi cyhoeddusrwydd i arferion gorau, er enghraifft ymgyrch chwalu’r mythau Estyn. Fel y dywedais, nid un ateb sydd i’r mater cymhleth hwn, ond rydym yn gweithio ar draws nifer o ffrydiau gwaith i fynd i’r afael â llwyth gwaith lle y gallwn.

Yn y Ffindir, nid oes ganddynt drefn arolygu ysgolion, dim tablau cynghrair, nac unrhyw brofion neu arholiadau hyd nes eu bod yn 16 oed, caiff gwaith cartref pob plentyn ei gyfyngu i hanner awr fan bellaf, ac mae ganddynt y system addysg fwyaf llwyddiannus yn y byd. Dyna oedd y model roeddem i fod i’w fabwysiadu ac eto rydym yn dechrau cynnal profion ar blant saith oed ac rydym wedi mewnforio system o’r drws nesaf yn Lloegr yn ei chyfanrwydd, system dan ormod o bwysau sy’n cael ei gorweithio a’i gor-reoleiddio, a system addysg sy’n methu. Pam?

Mae angen bod yn gwbl glir—a manteisiais ar y cyfle i ymweld â’r Ffindir ym mis Ionawr, fy hun, i edrych ar bolisi ac ymarfer addysg yn eu hysgolion—fod Llywodraeth y Ffindir yn bryderus iawn ynglŷn â’r Ffindir. O gymharu â hwy—byddai’n wych pe bai gennym berfformiad o’r fath—ond o gymharu â hwy, mae system y Ffindir yn disgyn i lawr y tabl cynghrair PISA. Nid yw’n gwella. Nid yw’n dal ei thir. Mae eu perfformiad yn gwaethygu. O gymharu â’n perfformiad ni, byddem yn awyddus i gael y sgoriau hynny, ond dyna realiti system y Ffindir. Rydym yn awyddus i ddysgu o enghreifftiau rhyngwladol, boed yn Ffindir—. Roedd swyddogion yn Ontario yng Nghanada yr wythnos diwethaf yn edrych ar eu model llwyddiannus iawn a byddwn yn parhau i edrych ar arferion gorau yn rhyngwladol i lywio ein diwygiadau addysg. Ond gadewch i mi fod yn gwbl glir: mae cael gwared ar bob math o atebolrwydd wedi ein rhoi yn y sefyllfa rydym ynddi, ac nid oes neb—neb—yn meddwl bod yr hyn a wnawn ar hyn o bryd yn ddigon da. Rydym wedi ymrwymo i genhadaeth genedlaethol ar gyfer diwygio sy’n seiliedig ar godi safonau a chodi lefel cyrhaeddiad, a byddwn yn dysgu gan y gorau, lle bynnag y bo.