1. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i wneud o’r effaith ar iechyd y cyhoedd a gaiff methu â datblygu dewisiadau amgen cynaliadwy i geir ar gyfer mynd â phlant i’r ysgol mewn ardaloedd trefol? OAQ(5)0191(HWS)

Diolch. Ceir tystiolaeth glir o fanteision iechyd dulliau trafnidiaeth cynaliadwy. Mae’r rhain yn cynnwys gwell ansawdd aer a gwell iechyd meddyliol, iechyd corfforol a lles. Rydym yn canolbwyntio ar deithiau i’r ysgol gyda’n hymdrechion i gynyddu’r defnydd o drafnidiaeth gynaliadwy, gyda chryn fuddsoddiad mewn llwybrau cerdded a beicio i ysgolion, cyllid ar gyfer hyfforddi cerddwyr a beicwyr, a hyrwyddo teithio llesol.

Rydym yn codi’r mater hwn, drwy gyd-ddigwyddiad, ar ddydd pan fo’r llygredd aer yng Nghaerdydd ar lefelau peryglus oherwydd y cyfuniad o lefelau osôn a lefel y gronynnau o gerbydau. Dywedodd yr Athro Syr David King, cyn brif gynghorydd gwyddonol Llywodraeth y DU, yn ddiweddar fod plant sy’n eistedd yn y sedd gefn mewn cerbydau yn debygol o fod yn agored i lefelau peryglus o lygredd aer mewn blwch sy’n casglu’r nwyon gwenwynig o’r holl gerbydau o’ch cwmpas.

Dywedodd yr Athro Stephen Holgate, arbenigwr ar asthma ym Mhrifysgol Southampton a chadeirydd gweithgor Coleg Brenhinol y Meddygon ar lygredd aer, fod digon o dystiolaeth i ddweud wrth rieni fod cerdded a beicio yn gwneud eu plant yn agored i lai o lygredd aer na gyrru. Mae’r risg o lygredd aer y tu mewn i’r car naw i 12 gwaith yn uwch na’r tu allan. Maent yng nghefn y car gan amlaf, plant, ac os yw’r gwyntyllau ymlaen, maent yn sugno’r mygdarth ffres a ddaw allan o’r car neu’r lori o’u blaenau yn syth i mewn i gefn y car.

Gwyddom o’r ymchwil sydd gennym eisoes fod hyn yn cynyddu’r risg o leihau twf eu hysgyfaint, o ddod yn asthmatig. Ceir pryder cynyddol hefyd y gallai lesteirio gallu plant i ddysgu yn yr ysgol ac y gallai niweidio eu DNA.

Mae’r dystiolaeth hon yn eithaf sylweddol, felly tybed pa gyngor y mae eich arbenigwyr iechyd y cyhoedd yn ei roi i benaethiaid, a all ei drosglwyddo i rieni, er mwyn ei gwneud yn glir i bobl ei bod yn llawer mwy diogel iddynt gerdded a beicio i’r ysgol nag ydyw i fynd â’u plant mewn car.

Diolch yn fawr am y pwyntiau hynny. Mae Jenny’n rhoi darlun llwm iawn o’r peryglon a achosir gan lygredd aer, ac mewn cyferbyniad, y manteision a gynigir gan deithio llesol, o ran iechyd, yr amgylchedd a manteision ariannol cerdded a beicio. Rydym yn gwneud cynnydd da bellach ar weithredu ein Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Rwy’n falch iawn fod ein hawdurdodau lleol ar y trywydd iawn i roi eu mapiau rhwydwaith integredig i ni erbyn mis Tachwedd, a bydd y rheini, am y tro cyntaf, yn rhoi cynlluniau integredig inni ar gyfer 142 o’r lleoedd mwyaf yng Nghymru. Credaf y bydd hyn yn newyddion cyffrous, yn enwedig ar gyfer pobl Caerdydd ac yn eich etholaeth chi hefyd.

Mae adroddiad ‘Gwneud Gwahaniaeth’ Iechyd Cyhoeddus Cymru yn nodi y gallai beicio a cherdded mewn ardaloedd trefol arbed bron i £1 biliwn i’r GIG yng Nghymru dros yr 20 mlynedd nesaf. Felly, yn ogystal â’r budd personol o ran iechyd, ceir budd i’r GIG yn ehangach hefyd mewn gwirionedd.

Rwy’n falch iawn o’r gwaith rydym yn ei wneud gyda sefydliad o’r enw Living Streets. Mae Llywodraeth Cymru wedi eu hariannu gyda chyllid peilot ar gyfer tri phrosiect i edrych ar y rhwystrau i blant a theuluoedd rhag cerdded i’r ysgol. Maent wedi defnyddio’r hyn y maent wedi’i ddysgu drwy hynny i ddarparu adnodd i ysgolion er mwyn eu galluogi i archwilio, gyda’r plant eu hunain, ond hefyd gyda’r teuluoedd, beth sy’n atal plant rhag cerdded i’r ysgol benodol honno. Rwy’n fwy na pharod, pan fydd yr adnodd yn barod, i anfon copïau at holl Aelodau’r Cynulliad a gall pob un ohonom ei hyrwyddo yn ein cymunedau ein hunain hefyd.

Yn yr un modd, mae gwaith cyffrous iawn yn mynd rhagddo hefyd gyda sefydliad o’r enw Sustrans, sefydliad rydych yn gyfarwydd iawn ag ef rwy’n siŵr, drwy eu rhaglen teithiau llesol. Felly, mae hyn oll yn cysylltu’n agos â’r hyrwyddo a’r amlygrwydd a rown i deithio llesol, ac rwy’n falch iawn ein bod yn dechrau gweld manteision y Ddeddf hon.

Gweinidog, yn ôl yr Archwiliad Dinesig Ewropeaidd, Caerdydd yw’r ddinas orau i fyw ynddi yn y DU, a’r chweched brifddinas orau i fyw ynddi yn Ewrop. Copenhagen oedd ar y brig: mae 45 y cant o’i thrigolion yno’n beicio i’r gwaith. Fel rhan o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a wnewch chi osod targedau o ran nifer y teithiau difodur ar gyfer ein dinasoedd ac ardaloedd trefol eraill? Byddai hwnnw’n gam gweithredu da o dan Ddeddf Cenedlaethau’r Dyfodol.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. Yn amlwg, byddai hwnnw’n fater i’r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am y maes ei ystyried—

O, arglwydd. Y gorau y gallwch ei wneud. [Chwerthin.]

Rwy’n parhau gyda fy ateb i roi gwybod i chi fod gan y fframwaith canlyniadau iechyd y cyhoedd, o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, ddangosydd sy’n ymwneud yn benodol â sicrhau bod crynodiad cyfartalog nitrogen deuocsid mewn anheddau yn un o ganlyniadau fframwaith cenedlaethol llesiant ac iechyd y cyhoedd Cymru. Felly, mae hynny’n ganolog i’r hyn y byddem yn ei ddisgwyl o ran casglu data a’n huchelgeisiau yn y maes hwnnw. Felly, gallwch fod mor goeglyd ag y dymunwch, ond ni fyddech yn disgwyl i mi wneud ymrwymiadau mewn gwahanol—

Eich bos chi yw’r Gweinidog lles, diolch yn fawr iawn.

Ni fyddech yn disgwyl i mi wneud ymrwymiadau mewn perthynas â phortffolio arall.

Tynnwyd cwestiwn 2 [OAQ(5)0174(HWS)] yn ôl. Cwestiwn 3, Steffan Lewis.