4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fynediad at gynnyrch tybaco yng Nghymru? OAQ(5)0695(FM)

Mae gallu pobl ifanc i gael gafael ar gynhyrchion tybaco wedi cael ei leihau yn llwyddiannus o ganlyniad i ddeddfwriaeth. Mae Deddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017, y gwnes i gymhwyso ei sêl ddoe, yn darparu mesurau diogelu pellach trwy gyflwyno cofrestr manwerthu a throsedd o drosglwyddo cynhyrchion tybaco i’r rheini sy’n iau na 18 oed.

Diolch i chi am hynna. Wel, canfu arolwg masnach gwrth-anghyfreithlon 2016 Cymdeithas y Gweithgynhyrchwyr Tybaco fod 62 y cant o ysmygwyr yng Nghymru wedi prynu cynhyrchion tybaco heb dollau. Mae gwobrau ariannol y fasnach anghyfreithlon hon yn fawr; mae’r cosbau yn fach. Mae hyn yn bygwth un o bob wyth o siopau cornel yng Nghymru a ledled y DU, ac yn fwyaf pryderus, nid yw pobl yn deall risgiau iechyd ychwanegol y math hwn o dybaco. Pa ystyriaeth y mae eich Llywodraeth wedi ei rhoi ar ei phen ei hun neu’n gweithio gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi efallai, i fynd i'r afael â hyn?

Mae'n fater y pen draw i CThEM orfodi unrhyw achosion o dorri cyfraith ecséis. Nid yw hynny'n rheswm i ostwng trethi, yn amlwg, ar dybaco—nid yw’r Aelod yn awgrymu hynny, er tegwch iddo. Ond mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu darparu gwybodaeth i'r asiantaethau gorfodi ac, wrth gwrs, gwn fod archwiliadau’n cael eu cynnal yn y meysydd awyr, yn enwedig o ardaloedd yr ystyrir eu bod yn ardaloedd o risg pan ddaw i fewnforio tybaco a sigaréts , yn enwedig o awdurdodaethau lle mae'r prisiau yn isel dros ben. Ond, yn amlwg, rydym ni’n ceisio gweithio gyda CThEM i leihau a rhoi terfyn ar smyglo.

Prif Weinidog, yn 2015 dechreuodd siopau a manwerthwyr bach weithredu ar yr un sail â busnesau mawr wrth iddi ddod yn anghyfreithlon iddyn nhw arddangos sigaréts a thybaco yn gyhoeddus. Ar y pryd, dywedodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Mark Drakeford, bod ysmygu yn dal i achosi tua 5,450 o farwolaethau yng Nghymru bob blwyddyn. Bydd tua hanner yr holl ysmygwyr rheolaidd yn marw cyn eu hamser o afiechydon sy'n gysylltiedig ag ysmygu, a dyna pam y byddwn yn parhau i weithio'n ddiflino i ostwng lefelau ysmygu i 16 y cant erbyn 2020. Prif Weinidog, pa gynnydd sy'n cael ei wneud i gyrraedd y targed hwnnw yn 2020, a pha heriau ydym ni'n eu hwynebu i’w fodloni, a pha gamau pellach all Llywodraeth Cymru eu cymryd i gyflawni ein nod?

Wel, bydd y cynllun cyflawni ar reoli tybaco yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Bydd hwnnw'n sicrhau bod camau gweithredu yn parhau i fod wedi'u targedu i gyflawni ein nod o leihau nifer yr ysmygwyr ymhlith oedolion i 16 y cant erbyn 2020, a bydd yn amlinellu nifer o fesurau i leihau ysmygu ymhellach, er mwyn atal pobl ifanc rhag dechrau yn y lle cyntaf, i wella’r cymorth i roi'r gorau iddi, hefyd, ac, wrth gwrs, i ddadnormaleiddio’r defnydd o dybaco ymhellach.