Yr eitem nesaf yw dadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod—Bethan Jenkins. Galwaf ar Bethan Jenkins i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6349 Bethan Jenkins

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi cynnig am fil i gefnogi gofalwyr ifanc yng Nghymru.

2. Yn nodi mai diben y bil hwn fyddai:

a) darparu canllawiau statudol i ysgolion ac awdurdodau lleol yng Nghymru ar gyfer darparu cefnogaeth a hyblygrwydd priodol i ofalwyr ifanc ymgymryd â’u cyfrifoldebau gofal yn ystod oriau ysgol ac ar ôl oriau ysgol;

b) darparu canllawiau i ysgolion i weithio gyda gofalwyr ifanc er mwyn darparu llwybrau hyblyg i sicrhau eu bod yn parhau mewn addysg;

c) caniatáu i ofalwyr ifanc gasglu presgripsiynau ar ran y rhai sydd yn eu gofal, a hynny gyda Cherdyn Gofalwr Ifanc neu ddull arall; a

d) sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’r sefydliadau priodol i gyflwyno gwasanaeth lliniarol a chefnogaeth i ofalwyr ifanc ym mhob ardal awdurdod lleol yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch.

Being a carer is never easy. It’s full of ups and downs. One day, life seems perfect, and another it’s falling apart. Caring makes us too empathetic, so we feel everyone’s pain, but we feel as though nobody understands our pain. Caring makes us feel lost and alone at times. I want to help all young carers, including myself, realise that they’re not alone and that although it causes heartache, being young carers can make us stronger, smarter and braver than most kids our age.’

That’s from Adele-Caitlin who is aged 16 and is a young carer.

I should start by welcoming the young adult carers and the YMCA project co-ordinators who have come to Cardiff from Swansea and Cardiff here today. This debate means a lot to them, because this isn’t just politics to young carers; the discussions we have here today are about their everyday lives and their experiences. I decided to bring forward this motion after attending a young carers event at the Senedd a few weeks ago, organised by the YMCA to highlight their excellent project Time for me, which organises support services for young carers and offers respite and advice. I heard in this event how young carers are proud of the care they give and of their responsibilities. They want to be able to help their families, but it is difficult. Of course, what I’ve heard from so many young carers is that they wouldn’t give up their responsibilities, but what they need is more support, more recognition of their role and more flexibility from school, health professionals and others when it comes to juggling what they do at home with the rest of their lives.

I recognise that there are requirements under the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 to provide more support, with statutory responsibilities placed on local authorities. But what I hear from young carers and organisations working with them is that the current policy framework and funding arrangements aren’t enough. There are 11,000 young carers in Wales, and it’s very plausible that this is an underestimation because so many young carers do not seek or get support from schools, local authorities and health professionals. They don’t recognise them, and many young carers, for many reasons, do not come forward and seek the support that they actually need.

A major barrier is often due to lack of understanding. We heard that many teachers and health professionals simply do not possess the relevant training, guidance or experience necessary to identify young carers and their specific needs, or feel conflicted as to how to respond. Too many do not ask the relevant questions when dealing with a situation where a young carer is accompanying a parent or sibling to the doctor, for example, or a teacher that does not have the level of guidance necessary. I’ve heard examples of young carers, the primary caregiver to a parent with a limited physical or mental health condition, or sometimes a substance misuse issue, being asked to leave a room by a doctor or other health professional when that young carer actually needs to have their voice heard, and the health professional needs to hear from that young carer about the specific issues at home. I’ve talked with young people who have come forward to their schools with requests for flexibility in terms of timekeeping and attendance due to conflicting duties at home, only to be made to feel that their requests were not being taken seriously, and that parents were requested to corroborate what a young carer had said to them.

There is a certain stigma of being a young carer as well, and many young carers, we know, are bullied. One survey pointed to 68 per cent having been bullied at some point in their lives. Often, young carers are not really seeing themselves as a carer, but rather as someone who may just help out at home more than other children. Amongst other varied reasons, this is often a barrier to them requesting that support. That’s why I think it’s crucial that we up our efforts to ensure that professionals on the front line are able to help and identify young carers. Carers Trust Wales, with the Children’s Society, for example, have developed a teacher’s toolkit and operates the Young Carers in Schools Wales pilot programme. There have been good tangible results from this, but, clearly, much more work needs to be done, and we need to have a strategy in place to make sure guidance and training is spread out in a timely manner.

This brings me to my next point, and that is the variation of provision across Wales. At best, the levels of support available could be described as patchy. One local authority appeared to exclude one carer from applying for a carer needs assessment, but some other local authorities are much better at tackling the problems that young carers face. There are other barriers, of course, faced by young carers, not least practical issues such as the collection of prescriptions. At the moment, it’s down to the discretion of a pharmacist whether or not medicines are handed to a minor. Let me be clear: it would, of course, be ideal if no young carer needed to go to a pharmacy and collect medicines, some of which may be treatments for substance abuse, addiction or heavy painkillers, or to deal with chronic conditions, but sometimes they will need to, and we need to put measures in place so that they can access those treatments in a timely fashion, and so that young people don’t feel disrespected. I understand that feasibility studies are under way for a young carers card, which could help with this and could identify young carers, although I know, having spoken to some young carers, that they may feel that there’s stigma associated with this card as well. I would urge them not to think in this way, and to think of this as a way of helping people to understand them, to identify them and to be able to move forward, perhaps even have it as a discount card in shops and stuff, so that we can get the private sector involved in future.

I’d like to finish my closing remarks, as time is tight, by sharing the story of Anna. Anna is 11 years old and lives with her mum and two brothers, one older and one younger. Both mum and dad have a history of drug and alcohol abuse, and mum has been diagnosed with a mental health complaint, which, at times, manifests itself with severe mood swings and depression, which culminates in her being unable to parent for either Anna or her younger sibling. She is a regular user of prescribed, unprescribed and illegal drugs—the mother—and Anna’s older brother has a long history of criminal behaviour and has served custodial sentences, and is not interested in helping the family.

With regard to Anna’s story, she has been able to engage with the YMCA in Cardiff. She was, at first, reluctant, and she found it difficult to communicate, but now she participates in a project alongside her mother, and she has found that some of the burdens have been lessened on her and that her mother now can take some of those caring responsibilities back from her. This is the kind of person that we need to be helping, and this is the kind of person that we need to be ensuring is not suffering in silence. I think it’s important that we do have this Bill for young carers so that we can support them, and I take this debate in a most positive manner to hope that the Welsh Government can hear the concerns of Welsh carers and that we can become part of the debate, and that young carers here today can continue to be part of the debate in progressing what they need in their daily lives. I think it’s important for Assembly Members to listen, but also to act on what their demands are.

A gaf fi roi croeso cynnes i’r cynnig hwn a chanmol Bethan am ei gyflwyno ac am siarad mor huawdl a chydag angerdd mawr dros yr achos hwn? Rwy’n credu bod ysgolion yn allweddol i gefnogi gofalwyr ifanc a sicrhau nad yw eu rolau gofalu’n lleihau eu cyfleoedd bywyd o ganlyniad i gyrhaeddiad addysgol gwael. Yn aml, byddant angen llawer o hyblygrwydd, ni fydd ganddynt strwythur penodol, a byddant angen anogaeth a chymorth pellach i gyrraedd y gwahanol gerrig milltir addysgol a osodir ar eu cyfer.

Hoffwn ganmol yr holl ystod o sefydliadau sy’n cymryd diddordeb yng ngwaith gofalwyr ifanc. Rwy’n credu bod yr holl sector gofalwyr yn meddu ar allu mawr i ymgyrchu o dan y sefydliadau ymbarél hyn, fel y gynghrair cynhalwyr, a chyfeiriodd Bethan at Gymdeithas y Plant, ac rwyf newydd weld y ddogfen Supporting young carers and their families: an introductory guide for professionals’. Wrth gwrs, bydd llawer o weithwyr proffesiynol mewn cysylltiad â gofalwyr ifanc yn ddiarwybod iddynt, ac mae’n bwysig ein bod yn lledaenu gwybodaeth gyffredinol o’r fath. Ond mewn ysgolion, rwy’n credu bod canllawiau penodol iawn yn briodol. Mae ysgolion—mae’n rhwydwaith ardderchog y gallwn ddarparu’r canllawiau hyn ar ei gyfer, ac nid wyf yn gweld pam na ddylai’r holl ysgolion uwchradd yng Nghymru gael aelod o’u tîm o uwch-reolwyr sy’n gyfrifol am sicrhau bod ganddynt bolisi da ar gyfer gofalwyr ifanc. Dylai’r corff llywodraethu wybod am hynny, ac yna dylem wybod pa fath o gamau sy’n cael eu rhoi ar waith i gefnogi ac annog gofalwyr ifanc, ac yna, lle bo angen, os yw eu haddysg ar ei hôl hi mewn cyfnod o argyfwng neu beth bynnag, fod cynlluniau ar waith i unioni’r sefyllfa honno.

Felly, credaf fod hynny’n bwysig tu hwnt. Rwyf hefyd yn credu y gallai syniadau penodol eraill fel cerdyn adnabod gynnig ffordd ymlaen. Nawr, mae yna—a chyfeiriodd Bethan at hyn—sensitifrwydd yma: nid yw’n cael ei groesawu bob amser oherwydd gallai gael ei weld fel bathodyn nad ydych yn arbennig o awyddus i’w gael. Ond rwy’n credu y dylem ei ystyried fel ffordd i gael mynediad at wasanaethau penodol ac i sicrhau bod gweithwyr proffesiynol yn sylweddoli mai dyma yw’r achrediad—nid oes yn rhaid i chi wirio gyda rhiant neu warcheidwad neu beth bynnag wedyn, neu gellid ei ddefnyddio yn y fferyllfa, er enghraifft, i allu casglu cyffuriau presgripsiwn. Felly, rwy’n credu bod angen archwilio’r cerdyn adnabod yn ofalus iawn.

Nawr, rydym wedi bod yma o’r blaen, ac rwy’n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu ymateb i’r manylion penodol sydd gennyf. Penderfynodd y fenter flaenorol fwy neu lai y dylai barhau ar sail awdurdod lleol, ac er y gallaf ddeall pam y byddech yn treialu hynny, nid wyf yn credu bod unrhyw gysondeb wedi bod—nid wyf yn credu bod llawer o awdurdodau lleol yn gwybod ei fod yn bodoli. Nid wyf wedi gweld unrhyw dystiolaeth o arferion gorau’n cael eu lledaenu, felly rwy’n credu, efallai, mai dull cenedlaethol sy’n briodol bellach.

Yn olaf, rwyf am adleisio’r angen am ofal seibiant da—i’r person sy’n derbyn gofal, ond hefyd ar gyfer y gofalwr ifanc, fel eu bod yn cael bywydau llawn a chyfleoedd priodol i ddatblygu’n iach wrth iddynt gyflawni’r cyfrifoldebau gofalu y maent yn ddigon hapus i’w cyflawni, y rhan fwyaf ohonynt, os ydynt yn cael cymorth priodol.

Rwyf am fod mor hael â siaradwyr eraill ag y bûm gyda David Melding. Caroline Jones.

Diolch, Llywydd. Hoffwn longyfarch Bethan ar gael ei dewis i gyflwyno cynnig deddfwriaethol a hoffwn gynnig fy nghefnogaeth i’w chynigion. Yng Nghymru, mae miloedd o bobl ifanc o dan 16 oed yn gofalu am berthnasau heb fawr o gefnogaeth os o gwbl gan eu hysgol neu awdurdodau iechyd. Mae deddfwriaeth Bethan yn cydnabod yr effaith y gall cyfrifoldebau gofalu ei chael ar addysg gofalwr ifanc ac rwy’n llwyr gefnogi ei hymdrechion i sicrhau bod gwasanaethau addysg yn ddigon hyblyg i sicrhau cymaint o gyfleoedd addysg â phosibl i ofalwyr ifanc wrth gefnogi eu cyfrifoldebau gofalu.

Mae ymchwil gan Ymddiriedolaeth y Gofalwyr yn dangos bod gofalwyr ifanc yn colli, ar gyfartaledd, chwarter y flwyddyn ysgol. Felly, nid yw’n syndod bod gofalwyr ifanc yn cael cyfraddau cyrhaeddiad llawer is ar lefel TGAU. Trwy annog ysgolion ac awdurdodau addysg i gydnabod y pwysau amser sy’n wynebu gofalwyr ifanc, gallwn sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth addysgol angenrheidiol a’u bod yn cael eu caniatáu i gyflawni eu potensial. Mae cyngor gofalwyr ifanc Ymddiriedolaeth y Gofalwyr wedi canfod bod diffyg cefnogaeth yn yr ysgol yn effeithio ar iechyd meddwl y gofalwr ifanc. Mae’r bobl ifanc anhygoel hyn yn aberthu cymaint i ofalu am anwyliaid a’r peth lleiaf un y gallwn ei wneud yw sicrhau nad ydynt yn wynebu rhwystrau ychwanegol.

Byddaf yn cefnogi’r ddeddfwriaeth hon ac rwy’n annog yr Aelodau i ychwanegu eu cefnogaeth i’r ddeddfwriaeth bwysig hon. Bydd tri o bob pump ohonom yn dod yn ofalwyr ar ryw adeg yn ein bywydau ac mae gofalwyr di-dâl yn arbed biliynau o bunnoedd i’r GIG bob blwyddyn. Gadewch i ni wneud popeth yn ein gallu i’w gwneud yn haws i ofalwyr—yn yr achos hwn, gofalwyr ifanc—barhau i wneud yr hyn y maent yn ei wneud. Diolch. Diolch yn fawr.

Rwy’n cefnogi’r cynnig hwn hefyd. Ni ddylai plant a phobl ifanc sydd eisiau helpu rhiant gael eu rhwystro rhag gwneud hynny os ydynt yn dewis gwneud hynny, a dylent gael cymorth i wneud hynny. Ond rwy’n credu mai’r cwestiwn sydd angen i ni i gyd ei ofyn i ni’n hunain yw: sut y gallwn sicrhau nad yw plant a phobl ifanc yn teimlo eu bod yn cael eu heithrio o fywyd eu rhieni tra’u bod, ar yr un pryd, yn cadw blynyddoedd eu plentyndod a’u harddegau fel y mae pawb ohonom yn dymuno iddynt eu cael?

Ers 2006, mae nifer y gofalwyr ifanc yng Nghymru wedi dyblu bron. Mae plant a phobl ifanc sydd hefyd yn ofalwyr yn llawer mwy tebygol o golli ysgol yn aml, fel sydd newydd gael ei ddweud yn awr, ac yn ôl Barnardo’s, maent ofn gofyn am help rhag iddynt siomi’r teulu neu rhag iddynt gael eu rhoi mewn gofal. Felly, rwy’n cefnogi eich cynigion ar y mater hwn, ond rwy’n poeni am hyn: os yw plentyn yn gwybod os nad yw’n helpu na fydd neb arall yn helpu, wrth gwrs y bydd yn darparu’r cymorth sydd ei angen. Felly, yr hyn sydd gennych yn y pen draw yw plant yn aberthu eu plentyndod i wneud iawn am y bylchau yn y gofal a ddarperir i’r bobl y maent yn gofalu amdanynt. Yn amlwg, mae’n rhaid i ni wneud popeth yn ein gallu i helpu’r gofalwyr ifanc hyn ac yn y bôn, mae hynny’n golygu gwneud popeth yn ein gallu i ddarparu’r gofal llawn sydd ei angen ar eu hanwyliaid.

Nid yw’r syniad o gerdyn presgripsiwn ond yn ddefnyddiol am nad yw’r teulu wedi cael y lefel gywir o gefnogaeth glinigol a fyddai’n golygu bod y feddyginiaeth yn cael ei dosbarthu iddynt. I bob pwrpas, mae plant a phobl ifanc yn gorfod datrys problem a achoswyd gan y Llywodraeth. Ar wahân i’r ffaith ei fod yn golygu rhoi cyfrifoldeb arall i’r gofalwr ifanc, mae’n atgyfnerthu’r neges i’r plentyn nad yw’n blentyn mwyach mewn gwirionedd: mae’n rhannol yn blentyn ac yn rhannol yn ofalwr. Rwy’n siŵr fod rhai gofalwyr ifanc wedi dweud y byddai cerdyn o’r fath yn ddefnyddiol, ond yr unig reswm am hynny yw eu bod yn wynebu problemau wrth gasglu meddyginiaeth i’w hanwyliaid. Ni ddylai fod yn gwestiwn ynglŷn ag a ddylai plant a phobl ifanc gael cerdyn presgripsiwn, dylai ymwneud â sut y gellir sicrhau bod yr oedolyn yn cael ei feddyginiaeth, yn hytrach na bod plentyn neu berson ifanc yn teimlo mai eu dyletswydd hwy yw ei chasglu. Mae yna demtasiwn i bobl ifanc groesawu cyfrifoldeb ychwanegol. Rhan o fywyd yw bod pobl ifanc yn awyddus i fod yn hŷn tra bod pobl hŷn yn awyddus i fod yn iau, ond ein rôl ni yw diogelu pobl ifanc rhag penderfyniadau nad ydynt, o bosibl, y rhai gorau er eu lles. Os oes gennym reolau ynglŷn ag oedran rhywun sy’n casglu meddyginiaeth, mae rheswm da dros hynny. Nid yw’r perygl o niwed yn lleihau yn syml oherwydd ein bod yn dymuno hynny.

Yr hyn nad wyf yn ei hoffi o gwbl am eich cynnig, Bethan, yw nad wyf yn hoffi’r geiriad ym mhwynt 2(a) sy’n cyfeirio at gyfrifoldebau gofalu pobl ifanc. Nid hwy sy’n gyfrifol am ofalu; ni a’r wladwriaeth sy’n gyfrifol amdano. Mae bodolaeth un gofalwr ifanc yn arwydd o fethiant. Fodd bynnag, dylai beth bynnag y mae’r gofalwr ifanc yn ei wneud dros eu hanwyliaid o ddydd i ddydd barhau i fod yn ddewis ac ni ddylai byth gael ei normaleiddio fel cyfrifoldeb.

Rwyf hefyd yn bryderus ynglŷn â’r canfyddiad fod angen canllawiau ar gyfer ysgolion. Does bosibl nad yw ysgolion eisoes yn darparu arweiniad: nid yw gofalwyr ifanc yn ffenomen newydd. Os nad yw ysgolion yn darparu’r gefnogaeth, a allai hynny fod oherwydd nad oes ganddynt adnoddau i nodi’n briodol a chynorthwyo’r rhai sydd angen help? Os yw hynny’n wir, yna ni fydd canllawiau’n gwneud unrhyw wahaniaeth. Mae’r Llywodraeth hon yn goruchwylio ysgolion, awdurdodau lleol a’r GIG, ac os oes methiannau, ei bai hi yw hynny. Felly, byddaf yn cefnogi’r cynnig, ond hoffwn weld ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru o leiaf i edrych ar ffyrdd o leihau’r tasgau a’r gofalu sy’n rhaid i ofalwyr ifanc eu cyflawni, nid ar ffyrdd o’i gwneud yn haws iddynt ddarparu’r gofal hwnnw’n unig. Diolch.

Diolch. Galwaf ar Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans.

Diolch i chi, ac rwy’n falch iawn o gael y cyfle hwn heddiw i ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i wella bywydau ein gofalwyr ifanc. Ers amser hir, rydym wedi ceisio gwella bywydau gofalwyr yng Nghymru, gan ddefnyddio’r dulliau sydd ar gael i ni o ran polisi, deddfwriaeth a chyllid. Yn ôl yn 2000, cyhoeddwyd ein strategaeth gofalwyr cenedlaethol cyntaf, a dilynodd y Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) yn 2010, gan wella cymorth i ofalwyr yn lleol. Bymtheg mis yn ôl, dechreuasom ar y gwaith o roi ein Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 arloesol ar waith, deddf sy’n cyflwyno hawliau newydd a gwell i bob gofalwr. Felly, am y tro cyntaf, mae gan ofalwyr hawl gyfartal i asesiad a chefnogaeth â’r rhai y maent yn gofalu amdanynt. Nid oes angen iddynt ddangos mwyach eu bod yn darparu gofal sylweddol er mwyn cael eu hanghenion wedi’u hasesu a chael y cymorth sydd ar gael iddynt. Ac mae’r Ddeddf yn gosod dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i fynd ati’n rhagweithiol i roi gwybod i’w gofalwyr am eu hawl i gael eu hasesu, ac yn bwysig, ar ôl cwblhau’r asesiad hwnnw, mae’n rhaid i’r awdurdod lleol roi trefniadau ar waith wedyn i ddiwallu’r anghenion a nodwyd a rhoi cynllun gofal statudol ar waith. Felly, deddfwriaeth sy’n gweithio ar gyfer gofalwyr mewn ffordd nad yw erioed wedi’i wneud o’r blaen.

I gefnogi’r broses o gyflwyno hawliau gwell i ofalwyr o dan y Ddeddf, mae Llywodraeth Cymru wedi dyrannu £1 filiwn o gyllid eleni i iechyd, awdurdodau lleol a’r trydydd sector weithio mewn partneriaeth, a chlustnodwyd cyfran wedi’i thargedu o’r cyllid hwn yn benodol ar gyfer cefnogi gofalwyr ifanc. Ac eleni rwyf wedi cynnwys gofalwyr yng nghylch gwaith ein cronfa gofal integredig £60 miliwn, gan roi blaenoriaeth bellach i’r grŵp hwn o bobl eithriadol.

Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, fel pob aelod o’r Llywodraeth hon, wedi ymrwymo i gynorthwyo pob plentyn a pherson ifanc, gan gynnwys gofalwyr ifanc, i gyflawni eu potensial, ni waeth beth fo’u cefndir neu eu hamgylchiadau personol. Ond nid oes unrhyw amheuaeth fod gofalwyr ifanc yn wynebu anawsterau ymarferol yn eu haddysg, ac oherwydd eu hamgylchiadau personol, gallant brofi problemau o ran llesiant sydd angen eu nodi a’u trin, o fewn amgylchedd yr ysgol a thu hwnt.

Mae ysgolion yn y sefyllfa orau i ddeall anghenion eu dysgwyr ac i gefnogi’r anghenion hynny, a dyna pam rwy’n wirioneddol falch o hysbysu’r Aelodau fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gydag Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru ar ddatblygu canllaw cam wrth gam i ysgolion ar ofalwyr ifanc. Mae’r canllawiau newydd, a gyhoeddwyd ychydig wythnosau yn ôl, yn helpu i nodi a chefnogi gofalwyr mewn lleoliadau addysgol mor fuan â phosibl. Gwn fod cydweithwyr yn y maes addysg wedi hyrwyddo’r canllawiau rhagorol hyn i bob ysgol yng Nghymru, a byddwn yn hapus i’w rannu â chyd-Aelodau.

Ac ar ben hynny, rwyf wedi cymeradwyo cyllid pellach eleni i Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru i gefnogi ymchwil i lefel y cymorth sydd ar gael ar gyfer gwella llesiant gofalwyr ifanc yn y gymuned. Bydd Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru yn rhoi argymhellion i mi ynglŷn â sut i gefnogi llesiant gofalwyr ifanc ymhellach, ac edrychaf ymlaen at eu cael ac at ystyried y ffordd orau i ymateb.

Rwy’n bwriadu ysgogi cymorth pellach i ofalwyr ifanc drwy ein cynllun gweithredu strategol newydd ar gyfer gofalwyr. Fy null o ddatblygu’r cynllun yw gweithio mewn partneriaeth, gwrando ar yr hyn y mae gofalwyr, gan gynnwys gofalwyr ifanc, yn dweud wrthyf y maent ei angen. Mae llawer o sefydliadau rhagorol wedi’u crybwyll yn ystod y ddadl heddiw, ac rwyf am glywed ganddynt a chan y gofalwyr ifanc sydd wedi ymuno â ni yn y ddadl heddiw. Rwyf eisoes wedi cyfarfod â grŵp ysbrydoledig o ofalwyr ifanc i glywed am eu bywydau, eu problemau a’u dyheadau, ac roedd nifer ohonynt yn teimlo y byddai cardiau adnabod gofalwyr ifanc yn helpu. Rwyf wedi ymrwymo’n gyhoeddus i archwilio’r posibilrwydd o ddarparu cardiau adnabod ar gyfer gofalwyr ifanc ac wedi rhoi cyllid i Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru ddatblygu fframwaith cenedlaethol i gynnal gweithrediad cardiau adnabod gofalwyr ifanc. Bydd y fframwaith hwn yn darparu’r sail ar gyfer ehangu cardiau adnabod gofalwyr ifanc ledled Cymru. Ac er mwyn i ni fod yn glir, mewn ateb i gwestiwn David Melding, rwy’n edrych arno ar lefel genedlaethol, yn hytrach na’i adael i awdurdodau lleol, oherwydd ar ôl gwneud hynny hyd at y pwynt hwn—nid yw wedi rhoi’r math o ganlyniadau y byddem wedi hoffi eu gweld.

Mae Ymddiriedolaeth y Gofalwyr, gan weithio gyda Fferylliaeth Gymunedol Cymru, wedi cynhyrchu ‘Canllaw i Ofalwyr ar Reoli Meddyginiaeth’ ar gyfer oedolion a gofalwyr ifanc. Mae Ymddiriedolaeth y Gofalwyr hefyd yn gweithio gyda’r Ysgol Fferylliaeth a Gwyddorau Fferyllol ym Mhrifysgol Caerdydd i helpu i hwyluso lleoliadau i fyfyrwyr fferylliaeth er mwyn codi eu hymwybyddiaeth o ofalwyr. I fod yn glir, mae gofalwyr ifanc eisoes yn gallu casglu presgripsiynau ar gyfer y bobl y maent yn gofalu amdanynt, ond rwy’n cytuno bod yn rhaid i ni godi ymwybyddiaeth o hyn ymysg gofalwyr eu hunain ac ymysg gweithwyr fferyllol proffesiynol, a dyna pam fod ein canllawiau newydd mor bwysig.

Mae ein gofalwyr yn darparu gofal dihunan ar gyfer eu teulu a’u hanwyliaid, ddydd ar ôl dydd, ac rwy’n cydnabod y straen y mae hyn yn gallu ei achosi. Mae darpariaeth seibiant yn bwysig i bob gofalwr, ond mae’n rhaid i ofalwyr ifanc allu cael mynediad at y gwasanaethau hyn hefyd. Rwy’n disgwyl argymhellion Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru ynglŷn ag ehangu ein darpariaeth gofal seibiant byr a gofal amgen yng Nghymru. Bydd hyn yn cynnwys datblygu dull cenedlaethol o weithredu gofal seibiant, gan gyflawni ymrwymiad maniffesto pwysig, ac nid yw’n bosibl gwneud hyn heb gymorth ariannol.

Ym mis Mai, cyhoeddais £3 miliwn ychwanegol o gyllid rheolaidd er mwyn sicrhau bod awdurdodau lleol yn gallu darparu seibiant i ofalwyr yng Nghymru yn well, a bydd hyn yn cynnwys ac o fudd i ofalwyr ifanc. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i rannu gyda’r Aelodau fy mod hefyd wedi ymrwymo i sefydlu grŵp cynghori gweinidogol ar ofalwyr, a bydd hyn yn sicrhau bod gofalwyr yn cael cydnabyddiaeth gyfartal â phobl hŷn a phobl ag anableddau dysgu. Rwy’n disgwyl i’r grŵp hwnnw chwarae rhan allweddol yn monitro cynnydd ein darpariaeth ar gyfer gofalwyr. I gydnabod yr heriau penodol sy’n wynebu gofalwyr ifanc, ac oherwydd y safbwynt unigryw a fydd ganddynt, byddaf hefyd yn gwahodd gofalwyr ifanc i gael eu cynrychioli fel aelodau o’r grŵp hwn.

Felly, rwy’n gobeithio y bydd hyn yn rhoi sicrwydd i’r Aelodau ynglŷn â’r modd y mae Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i ddeall a diwallu anghenion gofalwyr ifanc yng Nghymru. Rwy’n gobeithio ei fod yn dangos bod gwaith cyffrous ar y gweill mewn nifer o feysydd, drwy ddeddfwriaeth, polisi a phenderfyniadau cyllido, sy’n mynd i’r afael â, ond heb ei gyfyngu i faterion yn cynnwys addysg, adnabod a seibiant.

Rwyf am orffen drwy ddweud y byddwn yn awyddus iawn i gyfarfod â Bethan Jenkins neu unrhyw Aelod o’r Cynulliad a hoffai helpu i lunio’r camau nesaf ar gyfer gofalwyr ifanc, yn enwedig ar hyn o bryd drwy’r gwaith newydd a phwysig ar ein strategaeth gofalwyr ar gyfer Cymru. Gallaf eich sicrhau y byddaf yn ystyried pob un o’r pwyntiau pwysig a godwyd yn ystod y ddadl hon wrth i ni symud ymlaen. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Galwaf ar Bethan Jenkins i ymateb i’r ddadl.

Diolch i bawb a gymerodd ran yn y ddadl, a diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ddweud y byddwch yn fodlon cyfarfod. Rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn ceisio cael hyn yn iawn ar gyfer y gofalwyr; hwy yw’r bobl bwysicaf yn hyn i gyd. Fe ddywedwn mai’r rheswm pam y cyflwynais y mater hwn oedd oherwydd fy mod yn teimlo bod llawer y gellir ei wneud o hyd, a heb fod eisiau barnu, rwy’n credu pe bai’r system yn berffaith, ni fyddai angen trafodaeth yn y fan hon. Felly, rwy’n gobeithio eich bod wedi clywed rhai o’r pryderon rwyf finnau ac eraill wedi’u mynegi, fel y gallwn symud ymlaen yn gadarnhaol. Yn anffodus, Caroline, nid deddfwriaeth yw hon; dadl ddeddfwriaethol yw hi. Byddwn wedi hoffi iddi fod yn ddeddfwriaeth, ond efallai y byddaf yn llwyddiannus mewn pleidlais yn y dyfodol, ond rwy’n falch eich bod yn gefnogol.

Ond rwy’n ei gefnogi.

Ydych, yn bendant, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig hefyd, fel y dywedodd Michelle Brown, nad ydym yn rhoi’r holl faich ar ofalwyr, fel eu bod yn teimlo dan bwysau ac yn llwythog, ond mae’n rhaid i ni hefyd gael cydbwysedd rhwng yr hyn y mae’r wladwriaeth yn ei ddarparu a’r hyn y maent yn teimlo’n gyfforddus yn ei ddarparu. Rydym eisiau i bobl ifanc fod yn bobl ifanc. Dyna beth y maent eisiau ei wneud hefyd, ond mae’n rhaid i ni gydnabod bod bywydau pobl yn gymhleth ac y bydd angen iddynt ofalu am y rhai o’u cwmpas. Ac felly, rwy’n gobeithio bod hyn yn rhan o ddadl sy’n mynd rhagddi. Croesawaf y ffaith y bydd gofalwyr ifanc yn rhan o’r grŵp newydd rydych wedi’i gyhoeddi, ac y gallant gymryd rhan lawn yn y broses honno.

Rwyf am ddweud, fodd bynnag, na all pobl o dan 16 oed gasglu presgripsiynau. Maent yn gallu gwneud os ydynt dros 16 oed, felly dyna pam rwyf wedi gofyn i Fferylliaeth Gymunedol Cymru am gyfarfod, oherwydd bod pobl ifanc wedi dweud wrthyf ar y dydd Sadwrn hwnnw pan gymerais ran yn y digwyddiad eu bod yn teimlo eu bod yn cael eu hamharchu. Maent yn mynd yno i gasglu cyffur ar gyfer eu hanwyliaid mewn sefyllfa argyfyngus, felly mae angen iddynt gael eu parchu yn hynny o beth. Ie, plant ydynt, ond mae’n rhaid iddynt weithredu yn rôl oedolion yn y rhinwedd honno, ac felly mae’n rhaid i ni roi’r un parch iddynt ag y byddem ni’n ei gael pe baem yn mynd i gasglu’r presgripsiwn, a’r parch y maent yn ei haeddu fel gofalwyr ifanc. Rwy’n gobeithio y bydd hyn yn rhoi hwb i’r drafodaeth, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu.

Diolch yn fawr. Y cwestiwn yw: a ddylid nodi’r cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.