A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am benderfyniad y Grŵp Strategaeth Meddyginiaethau Cymru Gyfan i beidio â gwneud Avastin, cyffur canser a allai ymestyn bywydau, ar gael fel mater o drefn yn y GIG yng Nghymru? (TAQ0041)

Mae Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru, AWMSG, wedi arfarnu Avastin i drin canser ceg y groth rheolaidd neu ddatblygedig. Mae AWMSG wedi argymell yn erbyn ei ddefnydd rheolaidd gan fod y dystiolaeth dros ei gosteffeithiolrwydd clinigol yn annigonol.

Diolch i chi am ateb siomedig iawn, mae’n rhaid i mi ddweud. Mae Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru yn amcangyfrif y bydd tua 50 o gleifion canser ceg y groth bob blwyddyn yng Nghymru yn cael diagnosis terfynol a allai alw am driniaeth Avastin. Ond o ystyried y ffaith eich bod yn cymeradwyo eu hargymhelliad, rwy’n ei chael yn anodd iawn deall y broses ar gyfer y cleifion hyn yn y dyfodol. Bellach, bydd yn rhaid i gleifion canser ceg y groth geisio cael mynediad at hwn drwy lwybr y ceisiadau cyllido cleifion unigol, sy’n aml yn broses anamserol ac ansicr, ac rwy’n derbyn, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi gwneud camau breision i geisio datrys rhai o’r problemau yn hynny o beth. Ond serch hynny, yn 2016 nododd adroddiad blynyddol y ceisiadau cyllido cleifion unigol mai cyfartaledd o 50 y cant yn unig o’r holl geisiadau am gyffuriau canser a gafodd eu derbyn, felly yn ôl yr amcangyfrif hwn, mae’n bosibl na fydd hanner y bobl sydd â chanser ceg y groth ar gam datblygedig yn cael mynediad at gyffur a allai ymestyn eu bywydau.

Pa sicrwydd y gallwch ei roi i bob claf canser ceg y groth sydd angen Avastin y byddant yn gallu cael mynediad ato mewn modd amserol drwy geisiadau cyllido cleifion unigol, yn enwedig pan gofiwch fod amser yn foethusrwydd na all y cleifion hyn ei fforddio? Ac a allech esbonio, os gwelwch yn dda, pam fod Consortiwm Meddyginiaethau yr Alban a chronfa chyffuriau canser Lloegr ill dau wedi cymeradwyo Avastin fel cyffur sydd ar gael yn rheolaidd yn eu dau wasanaeth iechyd, a Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru heb wneud hynny? Pam fod eich Llywodraeth yn rhoi cleifion canser benywaidd yng Nghymru o dan anfantais amlwg o gymharu â chleifion yn Lloegr a’r Alban sydd yn yr un sefyllfa? Ac yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, pa ymdrechion y mae eich Llywodraeth wedi eu gwneud i sicrhau mwy o gysondeb yn y ffordd y bydd clinigwyr ar draws saith bwrdd iechyd Cymru yn dehongli’r cymal eithriadoldeb clinigol wrth gyflwyno ceisiadau drwy’r drefn geisiadau cyllido cleifion unigol? Mae’r menywod hyn mewn angen dybryd, mae’n glefyd erchyll, mae’n prynu rhywfaint o amser iddynt, ac mae ganddynt gymaint o hawl iddo â’u chwiorydd dros y ffin i’r gogledd neu i’r dwyrain.

Mae hon yn enghraifft dda o ble y ceir cwestiynau llawn emosiwn, a hynny’n ddealladwy, i’n gwasanaeth iechyd gwladol fynd i’r afael â hwy, ac i fod yn briodol sensitif ac eto’n gadarn ynglŷn â’n sylfaen dystiolaeth ar gyfer gwneud penderfyniadau mewn gwirionedd. Ac mae’n enghraifft dda o i ba raddau rydym yn gwneud penderfyniadau ar sail tystiolaeth am y ffordd y defnyddiwn ein hadnoddau gwerthfawr a chyfyngedig, neu a ydym yn gwneud penderfyniadau yn seiliedig ar ymgyrchoedd. Y gwir gonest yw bod gennym grŵp arbenigol sydd wedi adolygu’r dystiolaeth ar sail glinigol ac ar sail costeffeithiolrwydd, ac maent wedi rhoi eu hargymhelliad i ni. Os wyf yn dweud yn syml y byddaf yn gwrthdroi hwnnw yn absenoldeb tystiolaeth mai dyna’r peth iawn i’w wneud ar gyfer y gwasanaeth cyfan, yna nid wyf yn credu fy mod yn cyflawni’r cyfrifoldebau sydd gennyf ac rwyf o ddifrif yn eu cylch fel Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd i bobl Cymru.

A phan edrychwn ar yr Alban, maent wedi gwneud penderfyniad gwahanol yn seiliedig ar y dystiolaeth a gyflwynwyd iddynt. Nid fy lle i yw ceisio egluro eu system. Pan soniwch am Loegr, fodd bynnag, mae’r gronfa cyffuriau canser yn hysbysu y bydd Avastin yn dod oddi ar y rhestr. Felly, ni fydd hwn ar gael fel mater o drefn yn y system yn Lloegr o ddiwedd y mis hwn ymlaen, gan nad yw’r Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Rhagoriaeth Glinigol yn arfarnu bod Avastin yn gosteffeithiol yn glinigol at ddefnydd rheolaidd. Felly, os yw’r dystiolaeth yn newid, ac os yw’r pris yn newid yn ogystal â hynny, yna, wrth gwrs, gallwn edrych arno eto.

Rydym newydd fod drwy adolygiad arwyddocaol ar broses y ceisiadau cyllido cleifion unigol, i edrych eto ar y cwestiynau hyn ynglŷn â sut yr edrychir ar unrhyw fath o ymyrraeth iechyd iddi fod yn effeithiol yn glinigol ac yn gosteffeithiol hefyd. Ac nid oes neb yn anghytuno bod angen dull deuol o’r fath o wneud penderfyniadau ar gyfer ein gwasanaeth. A dyna ble mae angen i ni fod. Fel arall, mae gennym system na fydd yn fforddiadwy ac na fydd yn werth da am yr arian cyhoeddus gwerthfawr a sylweddol a gaiff ei roi i mewn i’n gwasanaeth iechyd. Dywedasom y byddai adolygiad y grŵp ceisiadau cyllido cleifion unigol wedi ei gwblhau erbyn diwedd mis Medi, gyda’r holl glinigwyr wedi cael y wybodaeth ddiweddaraf yn llawn. Rwyf eisoes wedi ymrwymo i ddarparu gwybodaeth i’r Aelodau am y ffordd newydd y bydd y broses ddiwygio’n gweithio, ac rwy’n cadw at yr ymrwymiadau a wneuthum i fod yn dryloyw ynglŷn â gwybodaeth, ac i sicrhau bod yr Aelodau’n cael y newyddion diweddaraf ar ymarfer ar hyn o bryd ac yn y dyfodol.

Mae hon yn un o’r sefyllfaoedd hynny sy’n debygol o ddod yn fwyfwy cyffredin, mae’n debyg, wrth i driniaethau sy’n ymestyn bywyd, yn hytrach na gwella canser, gael eu datblygu, ond gyda photensial am oblygiadau sylweddol o ran cost. Nawr, cafwyd pryderon, fel y gwyddoch yn iawn, ynghylch ceisiadau cyllido cleifion unigol ac eithriadoldeb, ac rwy’n sicr yn edrych ymlaen at weld sut y bydd y newidiadau a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn gwella mynediad. Ond rydym hefyd yn poeni a yw’r prosesau arfarnu cyfredol yn adlewyrchu’r ffordd newidiol y caiff meddyginiaethau eu datblygu a’u defnyddio mewn ymarferion clinigol. A ydych yn credu bod y system gyfredol yn gynaliadwy, neu a fydd pryderon cyhoeddus—boed y pryderon hynny’n gyfiawn ai peidio—yn eich arwain i wneud newidiadau?

Nid wyf wedi rhoi unrhyw ystyriaeth ddifrifol neu arwyddocaol i ddadwneud proses arfarnu’r Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Rhagoriaeth Glinigol i ni dynnu’n ôl o honno, nac yn wir, i newid y ffordd y mae AWMSG yn cyflawni eu proses arfarnu. Mae gennym ffyrdd gwahanol penodol o edrych ar feddyginiaethau amddifad a thra amddifad, gan gydnabod prinder y cyflyrau hynny. Ac mae’r rhain yn benderfyniadau anodd iawn. Rwy’n cydnabod bod y rhain yn emosiynol iawn i unigolion sydd â chyflyrau, ac sy’n troi at y gwasanaeth iechyd i’w helpu i ymestyn eu bywydau. Rwy’n deall hynny, a dyna pam rwy’n cydnabod bod y rhain yn benderfyniadau sensitif a llawn emosiwn i’w gwneud.

Rwy’n agored i bobl eraill gael barn ar sut y gallem edrych ar ffordd wahanol o gael proses a arweinir gan dystiolaeth yn gyffredinol. Yn sicr, ni fyddwn yn dweud, ‘Mor bell â hyn, a dim pellach, a dim newid o gwbl byth, byth, byth.’ Ond mewn gwirionedd, mae gennym broses sy’n gadarn, sy’n cael ei pharchu a’i derbyn gan glinigwyr ledled y wlad, a byddai angen i mi gael fy mherswadio bod yna ffordd well o wneud hynny. Os oes tystiolaeth ar gael i wneud hynny, rwy’n hapus i sicrhau ei fod yn cael ei ystyried, ond unwaith eto, fel gwleidyddion, mae angen i ni gydnabod ein rôl a’n cyfrifoldebau o fewn y system, ac nid wyf am roi fy hun yn lle’r arbenigwyr annibynnol hyn sy’n gwneud penderfyniadau’n seiliedig ar eu harbenigedd er lles ein system gyfan. Mae yna rywbeth yma am y pethau y gallem ac y dylem eu gwneud fel gwleidyddion, ac yn yr un modd, cydnabod bod yn rhaid i ni, weithiau, fod yn gyfrifol a pheidio â chymryd rhan mewn ymgyrch sy’n ymddangos fel y peth iawn i’w wneud o safbwynt emosiynol, ond mewn gwirionedd, byddwn yn tanseilio rhannau o weddill ein gwasanaeth i’r rhai sydd ei angen os ydym yn gwneud penderfyniadau y gwyddom nad ydynt yn gynaliadwy ac nad ydynt yn seiliedig ar effeithiolrwydd clinigol.

Ysgrifennydd y Cabinet, gwn eich bod yn ymwybodol o fy mhryderon ynglŷn â mynediad at feddyginiaethau yn gyffredinol, ac rwy’n ddiolchgar i chi am gyfarfod â mi yn flaenorol i drafod Avastin. Ac rwy’n deall yr anawsterau, ond rwy’n credu bod yn rhaid i ni hefyd gydnabod ei bod yn anodd iawn i bobl ddeall y gall rhywbeth fod ar gael yn yr Alban, ac yn Lloegr, ond nid yng Nghymru. Rwyf eisoes wedi sôn wrthych am fy mhryderon ynglŷn â Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru, a’r tryloywder yn gysylltiedig â hynny, a hefyd lefelau ymgysylltiad â gwneuthurwyr cyffuriau, sydd i’w gweld yn amrywio rhwng y gwahanol wledydd yn y DU.

Felly, hoffwn ofyn a yw hyn yn rhywbeth y byddwch yn edrych arno eto, i wirio bod AWMSG wedi gwneud popeth posibl i ymgysylltu â’r gwneuthurwr—yn yr achos hwn, Roche. Ond fe sonioch chi hefyd am bris. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi gwybod a fu unrhyw drafodaethau rhwng AWMSG a Roche ynglŷn â chael cynllun mynediad addas i gleifion a fyddai’n lleihau’r gost, a’i gwneud hi’n bosibl i hwn fod ar gael i gleifion yng Nghymru.

Rwy’n hapus i ymateb i’r pwyntiau hynny yn awr, mewn gwirionedd, oherwydd o ran AWMSG a’u tryloywder, maent yn cynnal eu cyfarfodydd adolygu’n gyhoeddus. Mae pobl yn cael mynychu ac maent yn gwneud hynny. Er enghraifft, y penderfyniad diweddar lle nad oeddent yn argymell ein bod yn bwrw ymlaen â PrEP ar sail gyson drwy Gymru, ac fe gyhoeddasom dreial, cynhaliwyd y cyfarfod hwnnw’n gyhoeddus ac mae’r penderfyniadau wedi cael eu cyhoeddi. Sicrheir eu bod ar gael i’r cyhoedd. Felly, nid yw hwn yn bwyllgor sy’n cyfarfod yn gyfrinachol ac yn cadw ei benderfyniadau’n gyfrinachol. O ran y mater penodol hwn, mewn perthynas â’r pris, oedd, roedd yna ymgysylltu. Cynigiodd Roche gynllun mynediad i gleifion, gostyngiad i’r pris gwreiddiol, ac ar y sail honno y cafodd Avastin ei arfarnu wedyn. Felly, roedd ymgysylltiad drwy’r broses arfarnu, ac yn yr un modd, ar ôl i AWMSG nodi eu penderfyniad cychwynnol, eu penderfyniad tebygol, cawsant gyfle i ddod yn ôl a defnyddio’r mecanweithiau apelio sydd gennym, a hyd yn hyn, maent wedi dewis peidio â gwneud hynny. Dyna eu dewis hwy, ond dywedwyd wrthynt yn gynnar beth oedd y dewis yn debyg o fod. Cawsant gyfle i apelio cyn i’r penderfyniad ddod ataf fi, ar ôl hynny, ond maent wedi dewis peidio, a mater iddynt hwy yw hynny.

Mae’r sefyllfa yn Lloegr lle mae’r gronfa cyffuriau canser wedi argymell ei dynnu’n ôl, ceir hysbysiad i’r perwyl hwnnw, felly o fis Hydref ymlaen ni fydd hwn ar gael yn y system yn Lloegr. Mae hynny’n rhannol oherwydd bod y Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Rhagoriaeth Glinigol wedi argymell i’r system yn Lloegr nad oedd tystiolaeth ei fod yn effeithiol yn glinigol ac yn gosteffeithiol ar yr un pryd. Felly, yn yr ystyr hwnnw, mae yna ddull cyson o weithredu bellach. Mae’r gronfa cyffuriau canser wedi ystumio’r darlun drwy ddarparu meddyginiaeth, darparu gobaith i bobl, ie, ond dywedodd pob adolygiad annibynnol a gwrthrychol nad oedd yn werth da am arian, ac rwy’n credu ei fod ar dir simsan yn foesegol, a bod yn onest, ac rwy’n credu ei bod yn warthus yn foesegol i ddarparu meddyginiaethau nad oedd yn effeithiol gan roi gobaith i bobl a’r argraff y byddent yn effeithiol. Mae angen inni gadw at system a arweinir gan dystiolaeth go iawn, lle rydym yn rhoi pwyntiau realistig i bobl ynglŷn ag effeithiolrwydd y triniaethau sydd ar gael, ac rydym yn sicrhau eu bod ar gael ar sail lawer mwy cyson, a dyna fydd ffocws y Llywodraeth hon. Dyna pam, er enghraifft, ein bod wedi cyflwyno’r gronfa triniaethau newydd.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet. A’r cwestiwn amserol olaf gan Adam Price.