Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf, sef y datganiadau 90 eiliad. A daw’r datganiad 90 eiliad cyntaf heddiw gan Elin Jones.

Artist ei bobl oedd Aneurin Jones, a’i bobl oedd cymeriadau ei febyd ym Mrycheiniog ac, yn ddiweddarach, yng nghefn gwlad y gorllewin. Ei gynfas oedd ail hanner yr ugeinfed ganrif yn y cymdeithasau gwledig hyn, a’i gymeriadau i’w gweld yn sefyll a chloncan yn y mart, yn rhedeg merlod mynydd a chobiau, yn canu neu’n chwarae draffts, yn bwydo’r ffowls neu’n sefyll wrth iet y capel. I fi, fel llawer arall, rydw i’n siŵr, rydw i’n gweld ffedog liwgar fy mam-gu a ffrâm sgwâr fy nhad-cu yn y delweddau yma.

Roedd Aneurin Jones yn artist poblogaidd, gydag ymwelwyr cyson i’w stiwdio neu ei gartref yn Aberteifi i brynu ei waith. Nid oes llawer o artistiaid yn medru cynnal oriel stryd fawr, ond mi oedd Aneurin a’i fab, Meirion, yn artistiaid felly, gyda’u horiel yn Awen Teifi, Aberteifi. Mi oedd Aneurin yn llawn gymaint o gymeriad â’r holl rai yn ei luniau—yn athro, yn dynnwr coes, yn gymwynaswr, yn Gymro cadarn. Mi fu’n driw i’w bobl. Nid oedd ei waith yn mawrygu na bychanu ei bobl, ond yn cofnodi eu byw mewn celf, a’r gwaith celf hwnnw’n cael ei gymeradwyo a’i ganmol gan ei gydartistiaid yng Nghymru a thu hwnt.

Bu farw Aneurin yr wythnos diwethaf, yn un o artistiaid mawr ein gwlad, artist a oedd yn adnabod ei bobl ac yn perthyn i’w dir. Mae’n fraint i gydnabod camp a chelfyddyd Aneurin Jones heddiw, yma yn ein Senedd.

Diolch. Suzy Davies.

Diolch, Elin, am hynny hefyd—rwy’n cydymdeimlo.

Last week, Swansea’s application to become the UK City of Culture for 2021 was finally submitted. There’s more to Swansea than its culture from the past, although we shouldn’t overlook the Dylan Thomas legacy, nor that of Kingsley Amis, Peter Ham, Ceri Richards, and, of course, this week’s star, Vernon Watkins, nor that it’s 160 years since some of the earliest pictures of the moon were taken from Swansea by John Dillwyn Llewelyn. Swansea contributes to the culture of the world with the likes of Karl Jenkins, Spencer Davies, Glenys Cour, Hannah Stone, as well as well-known performers like Ria Jones, Rob Brydon and Catherine Zeta-Jones. The city hosts cultural events like the Swansea festival and fringe, the jazz festival, BBC proms in the park and even the Wales airshow. While there are similar events elsewhere in the UK, much like the Swans’ style of football, Swansea does it in its own special way.

This unique culture is reflected in its people, warm and funny, together, they are showing great imagination in reinventing this ‘ugly, lovely town’ and creating a true city. From Swansea business club and the Ospreys to Clyne Farm Centre, Swansea tidal lagoon and the universities, public and private bodies, this is a bid that represents the whole of the city and the whole of Wales. Disappointed last time out, Swansea is back on its feet and fighting once more. Northern Ireland had 2013, England is represented in 2017, so let’s make sure it’s Wales next.

Diolch. Julie Morgan.

Diolch. Mahatma Gandhi—ddydd Llun, dadorchuddiwyd cerflun o Mahatma Gandhi ym Mae Caerdydd, gyferbyn â Chanolfan Mileniwm Cymru. Canlyniad tair blynedd o waith caled a chodi arian gan Gyngor Hindwaidd Cymru oedd hyn, a hoffwn dalu teyrnged i’r sefydliad a’i gadeirydd, Vimla Patel, sydd wedi gweithio’n ddiflino i wneud y cerflun yn realiti. Mynychodd cannoedd o bobl y seremoni i weld y cerflun, a wnaed yn India gan y cerflunwyr Ram Sutar a’i fab Anil Sutar. Mae’r cerflun 6 troedfedd o uchder, y bydd llawer ohonoch eisoes wedi ei weld o bosibl, yn dangos Gandhi yn dal ffon ac ysgrythur Hindwaidd, a chredaf fod hwn yn ddiwrnod gwych i India, yn ddiwrnod gwych i Gaerdydd ac yn ddiwrnod gwych i Gymru. Ac i mi, roedd yn anrhydedd cael bod yn un o noddwyr y prosiect hwn.

Rwy’n gobeithio y bydd plant a phobl ifanc Caerdydd a Chymru yn dysgu am Gandhi a’i werthoedd, sy’n gynyddol bwysig mewn byd mor ansicr a threisgar. Cefais y fraint o eistedd wrth ymyl gor-ŵyr Gandhi yn y seremoni, ar y diwrnod a fyddai wedi bod yn ben-blwydd ei hen daid. Roedd yn addas iawn ein bod yn dadorchuddio cerflun ohono ar yr adeg hon, 70 mlynedd ar ôl rhaniad India. Roedd Gandhi wedi ymrwymo i annibyniaeth India ac yn ymroddedig i’r dull di-drais. Mae’r cerflun hefyd yn cydnabod y cysylltiadau cryf rhwng Cymru ac India. Fe ddof i ben gyda geiriau Gandhi:

Y dull di-drais yw’r grym mwyaf at ddefnydd y ddynoliaeth. Mae’n gryfach na’r arf dinistr mwyaf aruthrol a grewyd drwy ddyfeisgarwch dyn.

Diolch yn fawr iawn.