Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Llywydd. Prif Weinidog, yfory, bydd cynnig gerbron y Cynulliad i ofyn caniatâd y Cynulliad i sefydlu ymchwiliad gan y Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog i graffu ar yr honiadau a wnaed am gyfnod Leighton Andrews a'ch cynghorwr arbennig, Steve Jones, yn eu swyddi. Rwy'n deall y bydd arweinydd y tŷ yn ymateb i'r ddadl honno yfory, sy'n gwbl gywir, gan ei fod yn achos o drefnu busnes y Cynulliad. Ond rwy'n ceisio gweithio allan yn fy meddwl fy hun—rwy'n siŵr bod llawer o bobl eraill yn ceisio gweithio allan yn eu meddyliau eu hunain—pam mae'r Llywodraeth wedi cyflwyno gwelliant 'dileu popeth' i'r cynnig hwnnw, a pham mae gennych chi wrthwynebiad i'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog ymgymryd â'r darn hwn o waith, ar yr hyn y mae'n sicr nad yw'n bwynt gwleidyddol, byddwn yn awgrymu; y cwbl mae'n ei wneud yw ceisio mynd at wraidd yr honiadau a wnaed.

Wel, rwyf i o'r farn mai proses annibynnol yw'r ffordd orau o wneud hynny, a dyna pam yr ydym ni wedi cyflwyno'r gwelliant yr ydym ni wedi ei gyflwyno.

Wel, does bosib nad yw Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog yn broses annibynnol. Mae pobl yn eistedd ar y pwyllgor hwnnw ac yn edrych yn wrthrychol ar y dystiolaeth a roddir i'r Pwyllgor, gan wneud penderfyniad a darparu adroddiad yn seiliedig ar y dystiolaeth honno yn y pen draw. Roedd yn peri pryder braidd, o gyfweliad y Cwnsler Cyffredinol ar y Politics Show, ei fod yn amau gallu'r Cadeirydd—fel Cadeirydd Llafur—ac Aelodau Llafur i fod yn wirioneddol wrthrychol yn eu gwaith craffu. Rwyf i'n credu y byddan nhw'n gweithredu gydag uniondeb a gwrthrychedd ar sail y dystiolaeth a ddarperid gan y tystion a fyddai'n dod ger eu bron. Mae'r geiriau gen i yma, sydd yn dweud mewn gwirionedd, 'y Cadeirydd ac ACau Llafur i weithredu'n ddiduedd ar y pwnc', yr wyf i wedi datgan yn eglur nad yw'n bwnc gwleidyddol. [Torri ar draws.] Ond dyna'r geiriau—maen nhw gen i yma o fy mlaen—os yw'r Aelod eisiau eu trafod drwy fod ar ei eistedd.

Felly, rwy'n credu y bydden nhw yn gweithredu'n wrthrychol, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i'r sefydliad hwn, os derbynnir y bleidlais honno yfory, y caniateir i'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog wneud y gwaith hwnnw. Onid dyna mae'r pwyllgor hwnnw'n ei wneud mewn gwirionedd. Felly, gofynnaf eto i chi ymhelaethu ar pam yr ydych chi wedi cyflwyno'r cynnig 'dileu popeth' hwnnw a fydd yn atal yr union bwyllgor y mae'r Cynlluniad hwn yn gosod y cyfrifoldeb arno am graffu arnoch chi a'ch swyddfa a'ch gweithgareddau chi a'ch swyddfa pan eich bod yn y Llywodraeth?

Wel, mae ef ei hun wedi bod yn unochrog yn y geiriau yr oedd yn honni i'r Cwnsler Cyffredinol eu defnyddio—dyna'r broblem. Mae'r pwyllgor yno i graffu arnaf i fel Prif Weinidog— wrth gwrs ei fod—ond rwyf i o'r farn, ac rwy'n credu y bydd pobl resymol o'r farn, pan geir mater fel hwn, mai proses annibynnol yw'r broses gywir i ymdrin â'r mater.

Wel, mae'n peri gofid mawr gweld nad ydych chi'n barod i fod â ffydd ym mhwyllgorau'r Cynulliad hwn i wneud y gwaith y maen nhw'n gyfrifol am ei wneud a gwrando ar y dystiolaeth a roddir. Ond, yfory, ceir cynnig a cheir gwelliant. Felly, pa bynnag un fydd yn ennill y bleidlais, bydd ymchwiliad. A allwch chi gadarnhau y bydd Gweinidogion y Llywodraeth neu Ysgrifenyddion y Llywodraeth a fydd yn rhoi tystiolaeth i unrhyw un o'r ymchwiliadau hynny yn cael eu rhyddhau o gyfrifoldeb ar y cyd ac y cânt siarad fel unigolion wrth roi'r dystiolaeth gerbron yr ymchwiliadau? Ac, yn anad dim, nid wyf yn siŵr sut bydd pobl yn pleidleisio yn y Siambr hon yfory, ond mae'n bosibl iawn y gallai fod un bleidlais ynddi. Mae'r cyhuddiadau hyn wedi eu gwneud yn eich erbyn chi fel Prif Weinidog, a gweithgareddau swyddfa'r Prif Weinidog. A wnewch chi absenoli eich hun o bleidleisio yn y bleidlais honno yfory, o ystyried ei bod yn ymdrin yn benodol â honiadau—ac rwy'n gwneud y cyhuddiad hwn—y mae angen naill ai eu profi neu eu hanwybyddu ac sydd wedi eu gwneud yn eich erbyn chi fel Prif Weinidog? A wnewch chi absenoli eich hun o'r bleidlais honno?

Wel, rwy'n credu, ar sail ei sylwadau heddiw, bod arweinydd yr wrthblaid wedi dangos ei fod yn wleidyddol iawn yn yr hyn y mae'n ceisio ei wneud; nid yw'n ymwneud o gwbl â bod yn ddiduedd. Gwelais ei sylwadau dros y penwythnos, pan ddywedodd ei fod eisiau ymchwiliad hyd at heddiw, am ddim rheswm amlwg. Hefyd, dywedodd y dylai'r Pwyllgor wneud argymhellion ynghylch rhedeg Swyddfa'r Prif Weinidog. Nid yw'n fater i'r pwyllgor sut y mae Llywodraeth Cymru yn cael ei rhedeg yn y modd hwnnw. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf yn ofni cynghorydd annibynnol yn ymchwilio i ba un a ydw i wedi mynd yn groes i'r Cod Gweinidogol, gan fy mod i'n ffyddiog nad wyf i wedi gwneud hynny. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf i'n gwybod pam mae e'n ofni proses annibynnol gymaint.

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood. 

Diolch, Llywydd.

Prif Weinidog, iechyd meddwl ac iechyd meddwl plant yw un o'r problemau mwyaf sy'n wynebu Cymru ar hyn o bryd ac, ar 27 Medi y llynedd, fe wnaethoch honni y byddai buddsoddiad yn lleihau amseroedd aros am wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Dywedasoch,

'Mae'r adnoddau wedi eu sefydlu ac rwyf yn llwyr ddisgwyl i'r amseroedd aros a'r niferoedd leihau wrth i'r adnoddau hynny weithio drwy'r system.'

A ydych chi'n glynu wrth y datganiad hwnnw?

Ydw, mi ydwyf. Mae'n iawn i ddweud, er enghraifft, gyda CAMHS, bod y galw'n fwy na'r hyn a oedd ar gael. Nid oes unrhyw amheuaeth am hynny a dyna pam y gwnaethom ni roi'r £8 miliwn ychwanegol y flwyddyn wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed er mwyn ymdrin â hynny. Os edrychwn ni ar y cyllid newydd sydd yn cael ei gyhoeddi ar gyfer iechyd meddwl, y tu hwnt i'r cynnydd cyffredinol, targedwyd £22 miliwn o gyllid newydd at wella mynediad at nifer o wasanaethau penodol: felly, £8 miliwn y flwyddyn ar gyfer iechyd meddwl pobl hŷn; yr £8 miliwn yr wyf i newydd ei grybwyll ar gyfer CAMHS; £3 miliwn y flwyddyn ar gyfer therapïau seicolegol ar gyfer gwasanaethau i oedolion; mwy na £0.5 miliwn y flwyddyn ar gyfer gwasanaethau amenedigol cymunedol, a £1.5 miliwn y flwyddyn mewn gwasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol i gefnogi ymhellach y Mesur yn 2012.

Yn gynharach eleni, Prif Weinidog, newidiodd StatsCymru y ffordd yr oedd niferoedd amseroedd aros yn cael eu hadrodd, gan gael gwared ar yr achosion a oedd yn cael eu hystyried fel llwybrau nad oeddent yn CAMHS. Tynnodd hyn 1,700 o blant—tua 74 y cant o'r cyfanswm—oddi ar y rhestr ar unwaith. Mae hynny'n gwneud cymariaethau hanesyddol yn amhosibl, ond mae gennym ni werth saith mis o ddata newydd erbyn hyn, sy'n golygu y gallwn ni weld beth sydd wedi digwydd hyd yn hyn eleni, ac mae'n amlwg bod amseroedd aros ar gyfer CAMHS yn gwaethygu. Yn ôl ym mis Mawrth, roedd 87 y cant o blant yn aros llai na mis, 45 y cant yw hynny erbyn hyn. Yn ôl ym mis Mawrth, nid oedd unrhyw blant yn aros yn hwy na 16 wythnos am yr apwyntiad cyntaf hwnnw, a bellach mae hynny'n wir am un o bob pump o blant. Nid yw hynny'n swnio fel lleihau amseroedd aros i mi. Rydych chi wedi dadlau yn y gorffennol bod gormod o blant yn cael eu hatgyfeirio ar gyfer triniaeth arbenigol. A ydych chi'n dal i gredu mai'r broblem gyda CAMHS yw bod gormod o blant yn cael eu hatgyfeirio?

Wel, mae'n ffaith bod tua 25 y cant i draean o atgyfeiriadau at CAMHS arbenigol yn cael eu hailgyfeirio i wasanaethau eraill gan fod yr atgyfeiriad yn amhriodol ar gyfer yr hyn sy'n wasanaeth hynod arbenigol. Nawr, gwneir hynny i sicrhau bod y plant hynny sydd angen cymorth arbenigol yn gallu ei gael yn brydlon. Wrth gwrs, rydym ni'n disgwyl i CAMHS ymdrin â'r bobl ifanc hynny sydd angen cymorth gan CAMHS, ond rydym ni hefyd yn gwybod bod llawer o'r bobl ifanc hynny sy'n cael eu cyfeirio at CAMHS yn y lle cyntaf nad ydynt yn cael eu cyfeirio i fannau eraill at wasanaeth sy'n fwy priodol iddyn nhw.

Saith deg pedwar y cant.

Pan fydd yn wynebu problem hirsefydlog, Prif Weinidog, mae'n ymddangos mai ymateb eich Llywodraeth yw newid y rheolau a thrin y data neu hawlio nad oedd pawb wir angen y gwasanaeth. Nawr, ceir nifer o enghreifftiau eraill lle, yn hytrach na gwella gwasanaethau, yr ydych chi wedi newid y rheolau. Digwyddodd hynny â'r gwasanaeth ambiwlans, nifer y meddygon teulu llawn amser yn y GIG, a newidiwyd y targedau canser yr wythnos diwethaf, ond nid ydym ni'n gwybod i beth eto. Ac eto rydych chi'n dal i wrthod galwad Plaid Cymru am darged diagnosis 28 diwrnod a bennwyd gan y tasglu canser annibynnol.

Onid yw'n bryd i ni gael gwared ar allu eich Llywodraeth i osgoi craffu trwy newid y rheolau? Ac onid yw'n bryd i Gymru sefydlu corff annibynnol ar gyfer gosod targedau a chyhoeddi'r data yn erbyn y targedau hynny? Beth fydd ei angen, Prif Weinidog, i amseroedd aros yn CAMHS gael eu lleihau fel bod plant yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt?

Wel, mae'n syndod i mi, wrth i mi sefyll yma bob wythnos, i awgrymu nad wyf yn destun craffu, oherwydd gallaf sicrhau'r Aelodau fy mod i yn sicr. A gaf i wneud y pwynt nad yw ystadegau yn cael eu newid gan y Llywodraeth? Ymdrinnir â nhw'n annibynnol, a chyfrifoldeb Awdurdod Ystadegau'r DU yw penderfynu sut y mae'n casglu ystadegau. Nid yw'n rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn ei benderfynu. Ydy, mae'n wir i ddweud, gydag amseroedd ymateb ambiwlansys, er enghraifft, y newidiwyd hynny, ond roedd hynny'n eu rhoi mewn sefyllfa gymharol â Lloegr. Dyna un o'r rhesymau pam y gwnaed hynny.

O ran edrych ar dargedau canser, mae'r rhain yn faterion yr ydym ni'n eu hystyried i'w gwneud yn fwy effeithiol. Y broblem sydd gen i bob amser gyda'r diagnosis 28 diwrnod yw bod arbenigwyr yn dweud wrthyf ei bod yn aml yn amhosibl gwneud hynny oherwydd natur canser rhywun. Mae pobl yn ymateb mewn gwahanol ffyrdd ac mae eu diagnosis yn cael ei wneud mewn gwahanol ffyrdd. Nid wyf i'n feddyg; y cwbl yr wyf yn ei wneud yw cyfeirio at yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud wrthyf i.

Nawr, mae hi'n gwneud y pwynt am wneud yn siŵr bod pobl ifanc yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt ar yr adeg gywir, ac un o flaenoriaethau'r rhaglen Law yn Llaw ar gyfer Plant a Phobl Ifanc yw lleihau nifer yr atgyfeiriadau amhriodol, i ystyried y ffordd y mae gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol yn gweithio gyda maes gofal sylfaenol ac eraill ym meysydd gwasanaethau cymdeithasol, addysg a chyfiawnder ieuenctid a'r trydydd sector i sicrhau cymorth priodol ar gael yn brydlon i bobl ifanc. Ond, wrth gwrs, yr hyn sy'n bwysig yw bod pobl ifanc, pan eu bod yn cael eu hatgyfeirio, yn cael y lefel briodol o wasanaeth ac nad ydynt yn cael eu hanfon yn uniongyrchol at CAMHS. Felly, mae hwn yn ddull cyfannol yr ydym ni'n ei ddilyn, ac rydym ni'n hyderus, os cymerwn ni i ystyriaeth hefyd y prosiectau arbrofol a gyhoeddwyd ym mis Medi ar gyfer cymorth iechyd meddwl mewn ysgolion, y bydd yn gallu sicrhau wedyn, wrth gwrs, bod mwy a mwy o bobl ifanc yn cael y cymorth a'r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Llywydd. Efallai y bydd y tymheredd yn y Siambr hon yn codi yfory, ond tybed a yw'r Prif Weinidog wedi gweld bod rhagolygon y Swyddfa Dywydd ar gyfer y tu allan yn dangos ein bod ni'n debygol o gael tymheredd is-sero dros yr wythnos neu ddwy nesaf. Tybed a welodd hefyd ddydd Llun yn The Guardian fod adroddiad yn dweud bod prisiau trydan a nwy wedi codi o dair gwaith cyfradd chwyddiant yn yr 20 mlynedd diwethaf a bod cartref cyffredin yn gwario £562 flwyddyn ar wresogi a goleuo erbyn hyn. Yr hyn nad oedd yn ei ddweud oedd bod hyn i raddau helaeth iawn oherwydd y cynnydd i drethi gwyrdd, a fydd yn costio bron i £150 y flwyddyn i aelwydydd o'r flwyddyn nesaf, ac maen nhw wedi codi gan ddwy ran o dair ers 2014 ac maen nhw'n 20 y cant o'r Bil trydan nodweddiadol erbyn hyn. O ystyried bod chwarter o aelwydydd yng Nghymru yn byw mewn tlodi tanwydd, sut gallwn ni gyfiawnhau llwytho'r ffioedd hyn ar y bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas?

Dyma ddyn a bleidleisiodd o blaid preifateiddio trydan a nwy. Dyna'r rheswm pam mae prisiau wedi codi. Y ffaith yw nad oes unrhyw gystadleuaeth mewn gwirionedd, nid yw pobl wir yn deall sut i gael y tariff gorau, er gwaethaf ymdrechion gorau pobl i wneud hynny. A dweud y gwir, roedd y gwasanaeth yn well o lawer pan oedd gennym ni ddarparwr gwladoledig, ac mae hynny'n rhywbeth yr hoffwn ei weld yn dychwelyd yn y dyfodol. Nid yw'n ymwneud o gwbl â threthi gwyrdd. Mae'n ymwneud yn gyfan gwbl â'r ffaith fod cwmnïau preifat yn gwneud elw ar draul pobl gyffredin, rhywbeth y gwnaeth ef ei gefnogi ac, yn wir, y mae'r blaid yna draw fan acw yn ei gefnogi hefyd.

Ni wnaeth y Prif Weinidog ateb y cwestiwn, wrth gwrs. Mae pump y cant o fil trydan yn mynd fel elw i'r cwmnïau trydan, 20 y cant mewn trethi gwyrdd. Felly, mae'r Prif Weinidog yn gwbl anghywir. Ond waeth pa mor ddrwg yw pethau ar y funud, mae pethau'n mynd i waethygu, gan fod rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, a ategodd y papurau cyllideb eleni, yn dangos y bydd ardollau amgylcheddol yn cynyddu o £10.7 biliwn eleni i £13.5 biliwn erbyn 2022. Felly, mae hynny'n golygu y bydd trethi gwyrdd dros £200 y flwyddyn erbyn hynny i'r defnyddiwr trydan cyffredin ac yn draean o filiau ynni.

Mae cyflwyno mesuryddion clyfar yn mynd i ychwanegu £11 biliwn arall at hynny. Mae hynny'n £84 y flwyddyn yn ychwanegol dros y pum mlynedd nesaf i bob aelwyd. Hefyd, mae £2 biliwn ychwanegol yn mynd i gael ei wario ar uwchraddio llinellau trosglwyddo a seilwaith i ddarparu ar gyfer ffermydd gwynt o bell. Mae hynny'n ychwanegu £25 fesul aelwyd. Felly, ailadroddaf fy nghwestiwn, na atebodd y Prif Weinidog y tro cyntaf: sut allwn ni gyfiawnhau llwytho'r ffioedd hyn ar y bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas?

Wel, hynny yw, yn gyntaf oll, cefais rywfaint o achwyn gan y blaid gyferbyn am godi gormod ar gwsmeriaid—yn 2015, pan wnaeth fy mhlaid sefyll yn yr etholiad cyffredinol, fe'n cyhuddwyd ganddynt o fod yn Farcswyr am fod eisiau rhoi cap ar brisiau ynni. Dyna faint o ots oedd ganddyn nhw am bobl gyffredin. Rydym ni i gyd yn gwybod sut rai yw'r Torïaid.

Nawr, i ateb y cwestiwn a ofynnwyd gan arweinydd UKIP, mae pob un dull o gynhyrchu ynni yn costio arian—pob un dull. Mae niwclear yn costio llawer iawn o arian hefyd. Ydym, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni ynni glanach, gwyrddach—mae o les i ddiogelwch ynni; pam y byddem ni eisiau mewnforio ynni o wledydd eraill a ninnau'n gallu cynhyrchu ynni ein hunain mewn modd adnewyddadwy? Neu a yw'n dweud y dylem ni gael gorsafoedd pŵer glo ym mhobman a mwy o gloddio glo brig? Oherwydd dyna ganlyniad yr hyn y mae'n ei ddweud.

Mae'n gwrthod ateb y cwestiwn: sut ydym ni'n cyfiawnhau llwytho pobl dlawd gyda'r ffioedd gormodol hyn sy'n mynd i dyfu a thyfu wrth i bob blwyddyn fynd heibio? Mae papurau'r OBR—y tablau atodol cyllidol—yn dilyn y gyllideb yn dangos y bydd cost Deddf Newid yn yr Hinsawdd 2008 yn 2022 bron i £15 biliwn y flwyddyn. A, thros y pum mlynedd nesaf, bydd y cartref cyffredin yn gwario swm enfawr o'i incwm ar drethi gwyrdd—bydd £66 biliwn, £2,500 yr aelwyd, dros y pum mlynedd nesaf, yn cael ei gymryd o gyllidebau aelwydydd mewn trethi gwyrdd. Mae trethi gwyrdd yn gyrru pobl dlawd ac agored i niwed i mewn i'r coch.

Mae'n sôn am yrru pobl dlawd ac agored i niwed i mewn i'r coch; roedd preifateiddio ynni yn un ffordd o wneud hynny—rydym ni'n gwybod hynny. Safodd ei blaid ef ar sail rhaglen o dreth safonol, a fyddai'n cynyddu trethi i'r mwyafrif helaeth o bobl dlotach, a'u lleihau i bobl sy'n ennill mwy. Nid yw mewn unrhyw sefyllfa i bregethu i unrhyw un arall am ofalu am bobl dlotach. Gadewch i mi ofyn hyn iddo—. Yn y pen draw, nid yw'n credu yn y newid yn yr hinsawdd. Rwyf i, nid yw ef. Rwyf i'n edrych ar y gwyddoniaeth, nid yw ef. Dyna'r ffordd y mae'n ei gweld hi.

Rwy'n credu bod glanhau'r amgylchedd yn costio arian. Roedd y DU yn llanastr yn y 1980au; roedd yn fochaidd. Byddai'r afon Irwell yn Salford yn mynd ar dân pe byddech chi'n taflu matsien i mewn iddi. Lle'r wyf i'n byw ym Mhen-y-bont ar Ogwr, byddai'r afon Ogwr yn llifo mewn gwahanol liwiau yn dibynnu ar yr hyn oedd wedi cael ei daflu i mewn iddi gan ba bynnag ddiwydiant oedd i fyny'r afon. Nid oes neb yn dweud wrthyf, 'rwyf i eisiau mynd yn ôl i'r dyddiau hynny pan oedd yr amgylchedd wedi ei ddiraddio, pan oedd yr afonydd yn llygredig, pan oedd yr aer yn llygredig', ond mae'n ymddangos ei fod yn rhywbeth y mae ef yn fwy na hapus i'w weld eto.