4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am blant sydd yn cael eu haddysg gartref? OAQ51462

Diolch yn fawr, Llyr. Mae Llywodraeth Cymru yn parchu dewis rhai rhieni i addysgu eu plant gartref. Rwy'n ystyried sut y gallwn gryfhau'r cymorth sydd ar gael i'r gymuned addysgu yn y cartref, nid cymorth addysg a gwasanaethau yn unig, ond gwasanaethau cymorth cyffredinol ac arbenigol hefyd, lle bo hynny'n briodol.

Rydych yn dweud wrthym eich bod yn ei ystyried—mae arnaf ofn ei fod wedi cael ei ystyried ers amser hir bellach, a gwyddom fod adroddiad yr adolygiad ymarfer plant a gyhoeddwyd y llynedd mewn perthynas ag achos Dylan Seabridge wedi argymell yn gryf fod angen newid y ddeddfwriaeth er mwyn ei gwneud yn ofynnol i rieni gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref gyda'r awdurdod lleol, a hefyd i sicrhau bod rhywun yn gweld ac yn siarad â'r plant hynny bob blwyddyn. Mae pob un ohonom yn ymwybodol fod Comisiynydd Plant Cymru wedi bod yn galw'n gyson hefyd am roi grym statudol i'r canllawiau presennol ac am iddynt gynnwys cofrestr orfodol ar gyfer pob plentyn sy'n cael eu haddysg gartref, gyda phwerau clir i awdurdodau lleol weld y plant hynny ac i siarad â hwy yn uniongyrchol ynglŷn â'u haddysg. Yn fwy diweddar, roedd adolygiad seiliedig ar dystiolaeth a gomisiynwyd gan y bwrdd diogelu plant cenedlaethol o'r risgiau i blant sy'n cael eu haddysg gartref yn feirniadol iawn o'r status quo, a galwodd am gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref, a'u hasesu'n rheolaidd. Gwn fod awdurdodau lleol hefyd wedi bod yn galw am hyn, ac fel rydych yn cydnabod, rydym ninnau'n cydnabod bod gan rieni hawl i ddewis addysgu eu plant gartref yn hytrach nag yn yr ysgol, ac nid yw addysg yn y cartref ynddo'i hun yn ffactor risg ar gyfer camdriniaeth neu esgeulustod. Rydych yn dweud eich bod yn ystyried y mater. Wel, onid ydych yn cytuno, tra bo unrhyw bosibilrwydd y gall plentyn fod yn anweledig ac y gallai fod Dylan Seabridge arall allan yno yn rhywle, fod arnom angen mwy o weithredu ac arweiniad gan y Llywodraeth hon? A allwch ddweud wrthym: pryd y byddwch yn rhoi camau pendant ar waith?

Diolch, Llyr. Credaf ei bod yn bwysig eich bod wedi dweud nad yw addysgu yn y cartref ynddo'i hun yn ddangosydd o risg neu gam-drin plant. Cyhoeddwyd canllawiau anstatudol diwygiedig gan Lywodraeth Cymru ym mis Ionawr y llynedd, ond byddwch yn gwybod fy mod wedi derbyn mewn egwyddor argymhelliad Comisiynydd Plant Cymru ynglŷn â chofrestr statudol ar gyfer addysg ddewisol yn y cartref. Mae swyddogion wrthi'n gweithio ar y manylion pellach o ran sut y gellir bwrw ymlaen â hynny. Ond mae'n rhaid i mi roi gair o rybudd: ni fyddai'r gofrestr honno ond yn cynnwys plant o oedran ysgol statudol, ac ni all fod ac ni fydd yn ateb mewn perthynas â'r plant nad yw'r system yn eu gweld, gan y byddai cyflwyno cofrestr, hyd yn oed, ond yn berthnasol i blant pum mlwydd oed a hŷn, ac o bosibl, gallai plant dreulio pum mlynedd gyntaf eu bywydau heb i'r gwasanaethau eu gweld. Ac yn fy marn i, er y gallwn symud ymlaen yn hyn o beth, rhaid i ni gofio nad dyma'r unig ateb o ran diogelu plant y mae eu rhieni, am ba reswm bynnag, yn benderfynol o'u cuddio rhag yr awdurdodau.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n falch eich bod wedi dweud eich bod yn parchu penderfyniad rhieni sy'n dymuno addysgu eu plant gartref. Mae'n opsiwn cyfreithlon ac ymarferol sy'n gweithio'n dda iawn mewn nifer o achosion. Ond rydych hefyd yn iawn i nodi pryderon fod angen monitro plant sy'n cael eu haddysgu gartref yn yr un modd â phlant a all ddiflannu o'r system pan fyddant o fewn yr hyn y byddech yn ei alw'n amgylchedd ysgol confensiynol. O gofio'r hyn rydych newydd ei ddweud ynglŷn â'r ffordd y gallai cofrestr fethu rhai o'r plant hynny, pa botensial arall sydd yna i sicrhau nad yw plant—credaf mai o dan bump oed y dywedoch chi—yn llithro drwy'r bylchau, pa un a ydynt yn mewn ysgol gonfensiynol neu'n cael addysg yn y cartref, a'n bod yn edrych ar ôl ein holl blant?

Y rheswm y soniais am fylchau posibl yw oherwydd y byddai'r pwerau sydd gennym yn caniatáu—ac maent yn bwerau sy'n bodoli'n barod, dylid dweud hynny, i awdurdodau lleol fod yn sicr fod plant yn cael addysg ddigonol. Mae'r pwerau hynny yn bodoli eisoes, ac rwyf wedi darparu adnoddau ychwanegol i awdurdodau lleol gael gwell dealltwriaeth o lefel addysg ddewisol yn y cartref yn eu hardaloedd eu hunain a'r rhesymau pam fod rhieni yn dewis gwneud hynny. Yn amlwg, bydd yn rhaid i gyd-Aelodau eraill yn y Cabinet ymgymryd â mesurau i geisio diogelu'r plant sy'n iau na'r oedran addysg statudol, a dyna pam y cefais i a'r Gweinidog plant gyfarfod gyda'r bwrdd diogelu plant cenedlaethol yr wythnos diwethaf i drafod yr opsiynau mewn perthynas â phlant o dan yr oedran addysg statudol.