Felly, symudwn at eitem 4 sef y datganiadau 90 eiliad, ac yn gyntaf mae Jane Hutt.

Ddirprwy Lywydd, wrth i ni nodi canmlwyddiant y bleidlais rannol i fenywod yr wythnos hon gyda Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918 ar 6 Chwefror 1918, gwn yr hoffem dalu teyrnged heddiw i fenywod o'r Barri a chwaraeodd eu rhan yn y mudiad, gan gynnwys Annie Gwen Vaughan-Jones, a oedd yn Ysgrifennydd Cymdeithas Pleidlais i Fenywod Caerdydd a'r Cylch. Roedd Annie yn fyfyriwr yng ngholeg y brifysgol yn Aberystwyth ac yn athrawes gartref yn Rwsia cyn y rhyfel byd cyntaf. Roedd hi hefyd yn ynad a oedd yn eistedd mewn tribiwnlysoedd, yn gwrando ar achosion gwrthwynebwyr cydwybodol benywaidd gyda chydymdeimlad. Yn ogystal â'r ffigur hanesyddol hwn, roedd Eirene Lloyd White—y Farwnes White—a oedd yn un o Arglwyddi'r Blaid Lafur gyda gyrfa wleidyddol lwyddiannus, wedi mynychu ysgol gynradd yn y Barri, a phan oedd Eirene yn ferch fach, daeth Mrs Pankhurst i ymweld â rhieni Eirene yn eu cartref yn Park Road. Roedd Eirene yn cofio cael ei gwisgo mewn ffrog wen gyda sash swffragét gwyrdd, porffor a gwyn. Pan ddaeth Emmeline Pankhurst i'r Barri, siaradodd yn y neuadd gydweithredol a dywedodd,

'ni all mam gaeth eni dyn rhydd.'

Yn 10 oed, symudodd Eirene White i Lundain, lle bu ei thad yn gweithio gyda David Lloyd George. Daeth yn wrth-hilydd penderfynol ar ôl iddi fethu cael bwyta yn yr un bwyty â Paul Robeson. Bu'n newyddiadurwr gwleidyddol gyda'r Manchester Evening News, y fenyw gyntaf i gael swydd o'r fath. Yn 1950, cafodd ei hethol yn Aelod Seneddol dros Ddwyrain Sir y Fflint, a darbwyllodd y Blaid Lafur i bleidleisio o blaid cyflog cyfartal i fenywod yn y sector cyhoeddus. Yn y 1960au, roedd hi'n Is-ysgrifennydd Gwladol yn Swyddfa'r Trefedigaethau, ac yn ddiweddarach yn Weinidog Gwladol yn y Swyddfa Dramor ac yn y Swyddfa Gymreig. Gwasgarwyd ei llwch yn y Barri, lle y cafodd blentyndod hapus iawn. Ym mis Mai, bydd llwybr menywod y Barri, sy'n nodi bywydau Annie Vaughan-Jones ac Eirene White, a 15 o fenywod eithriadol eraill o'r Barri, yn cael ei gynnwys yng ngŵyl gerdded Valeways, a bydd yn deyrnged addas i'r menywod hyn ym mlwyddyn canmlwyddiant y bleidlais i fenywod.

Diolch. Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rydw i wedi bod yng nghanolfan ganser rhagorol Felindre y bore yma. Mi liciwn i ddiolch i'r staff sy'n arwain y frwydr yn erbyn canser yno a dymuno'n dda i'r holl gleifion welais i efo'u brwydrau personol eu hunain. Mae un ohonom ni yn brwydro ar hyn o bryd—un ifanc. Mae'n dymuniadau gorau ni'n mynd i Steffan Lewis, sydd wedi cael llawdriniaeth yn barod am ganser y coluddyn ac sy'n parhau â'i driniaeth. Pan wnaeth Aelod arall o'r Cynulliad yma, Glyn Davies, oroesi canser y coluddyn, mi sefydlodd o dîm rygbi, ac, ers hynny, mae tîm rygbi’r Cynulliad wedi cadw’n agos at elusen Bowel Cancer UK, yn codi arian lle gallwn ni a chodi ymwybyddiaeth bob amser. Rydw i'n gwisgo tei y tîm rŵan, ond nid tei fydd gen i amdanaf i ddydd Sadwrn, ond cit y tîm.

Ein gêm yn erbyn Tŷ'r Cyffredin a Thŷ’r Arglwyddi yw'r gêm flynyddol fawr i dîm rygbi'r Cynulliad, ac fe'i cynhelir ar ddiwrnod gêm pencampwriaeth y chwe gwlad rhwng Cymru a Lloegr. Byddaf yno, ym Mharc Roslyn yn Llundain ddydd Sadwrn, ochr yn ochr â nifer o Aelodau eraill, gobeithio gyda phob un ohonoch sydd wedi cael eich gwahodd i chwarae neu i gefnogi. Byddwn yno fel Aelodau, fel staff cymorth, fel ymchwilwyr, fel staff diogelwch, a bydd fy mab yno hefyd, i gyd ag un prif amcan: na, nid i ychwanegu at y chwe gêm a enillwyd gennym eisoes, er mor bwysig yw hynny, ond i wneud popeth yn ein gallu i godi proffil yr elusennau rydym yn eu cefnogi.

Mae elusen canser y coluddyn wedi cael wythnos brysur, yn cyhoeddi adroddiad newydd, yn galw am atgyfnerthu gwasanaethau a diagnosis gwell. Ac wrth wisgo cit rygbi'r Cynulliad, a rhoi ein cyrff yn y fantol am 80 munud ddydd Sadwrn, byddwn yn ceisio gwneud ein rhan i weiddi mor uchel ag y gallwn dros Steff a phawb arall sydd yn yr un sefyllfa ag ef, i ddweud ein bod, yn y frwydr yn erbyn canser, yn barod i fynd i'r gad.

Dai Lloyd.

Ar ddydd Sul, fe wnaeth miloedd o bobl ar draws y wlad uno i nodi Diwrnod Canser y Byd. Mae dros 19,000 o bobl yng Nghymru yn cael diagnosis o ganser bob blwyddyn, felly hoffwn fanteisio ar y cyfle yma heddiw i nodi Diwrnod Canser y Byd yn y Siambr, i ddangos bod canser yn parhau'n uchel ar yr agenda wleidyddol.

Cancer Research UK yw prif elusen ganser y byd sy'n gweithio i achub bywydau trwy ymchwil. Mae eu gwaith i drial atal, gwella diagnosis a thrin canser wedi helpu i arbed miliynau o fywydau. Heddiw, rwy'n gwisgo fy mand undod Ymchwil Canser y DU i ddangos fy nghefnogaeth i Ddiwrnod Canser y Byd.

Fel mae Rhun newydd sôn, yma yng ngrŵp Plaid Cymru, mae hyn oll yn agos iawn atom a'n myfyrdodau yn wastadol efo'n cyd-Aelod, Steffan Lewis, a dymunwn y gorau iddo fo.

Mae diagnosis cynnar, wrth gwrs, yn hollbwysig i wella canlyniadau cleifion. Gyda nifer yr achosion o ganser yn cynyddu yng Nghymru, mae'r galw mawr a chynyddol am brofion canser yn golygu ei bod yn hanfodol ein bod yn datblygu capasiti diagnostig mewn rhannau o'r gwasanaeth iechyd, yn enwedig endosgopi, delweddu a phatholeg. Bydd hyn yn ein helpu ni i oroesi canser yng Nghymru ac i sicrhau y gellir canfod canserau'n gyflymach.

O gofio bod pob un o'r 19,000 o bobl bob blwyddyn yn gofyn am brawf canser, mae'n hanfodol bod gennym y gallu yn ein gwasanaethau diagnostig i sicrhau bod mwy o ganser yng Nghymru yn derbyn dadansoddiad yn gynnar.