Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cwestiynau amserol. Bydd y cwestiwn amserol cyntaf y prynhawn yma yn cael ei ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig. Lee Waters.

1. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o benderfyniad yr Archwilydd Cyffredinol i gymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer y drydedd flwyddyn yn olynol? 207

Diolch. Siom mawr i mi oedd clywed bod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael eu cymhwyso am y drydedd flwyddyn mewn perthynas â gwerthu pren. Croesawaf y ffaith bod Swyddfa Archwilio Cymru wedi cydnabod bod ymateb Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn adeiladol a bod yna ymrwymiad clir ar ran yr arweinyddiaeth i roi camau gweithredu ar waith. Cyfarfûm y bore yma gyda chadeirydd a phrif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru i drafod y mater.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Y llynedd, cafodd Cyfoeth Naturiol Cymru eu beirniadu gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am roi contract gwerth £39 miliwn i BSW Timber yn y Bontnewydd-ar-Wy heb gystadleuaeth. Nid oedd yn cynrychioli gwerth am arian, ond cafodd ei gyfiawnhau ar y sail y byddai'r cwmni'n buddsoddi mewn melin lifio newydd, a fyddai o fudd i'r diwydiant yn gyffredinol. Nid ydynt wedi cadw'r addewid hwnnw. Bellach rydym yn darganfod bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud yr un peth eto. Mae Swyddfa Archwilio Cymru yn dweud wrthym yn awr fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dyfarnu 59 o gontractau lle na cheir unrhyw dystiolaeth fod hyn wedi cael ei wneud am bris y farchnad, a dyfarnwyd rhai contractau heb dendr. Roedd 21 o'r rhain i BSW Timber, yr un cwmni a dorrodd ei addewid yn y cytundeb diwethaf. Beth sy'n digwydd yn Cyfoeth Naturiol Cymru? Mae cael eu cyfrifon wedi'u cymhwyso am y drydedd flwyddyn yn olynol yn ddigynsail ac yn warthus a dweud y gwir. Rwy'n cael trafferth meddwl am esboniad pam y gallai hyn fod yn digwydd. A allai fod yn llygredd neu anghymhwysedd? Ond ymddengys bod adran goedwigaeth Cyfoeth Naturiol Cymru wedi colli rheolaeth; nid yw'r rheolaethau archwilio mewnol yn addas i'r diben. Ble mae'r bwrdd yn hyn oll? Ar ôl y perfformiad truenus gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, gadawodd y prif weithredwr blaenorol, Emyr Roberts, er iddo gael taliad olaf mawr, ac mae hynny'n anodd i'w lyncu. Caf fy nghalonogi gan farn yr archwilwyr fod y prif weithredwr newydd, Clare Pillman, wedi ymateb mewn ffordd sy'n awgrymu ei bod o ddifrif ynghylch y problemau o'r diwedd, ond beth am y cadeirydd, Diane McCrea? Ble mae hi wedi bod? Sut y gallai adael i hyn ddigwydd eto? Hi oedd wrth y llyw y llynedd. Rwy'n credu y dylai hyn wneud inni feddwl yn ddwys ynglŷn â chreu sefydliadau mawr fel hyn. Pe bai hwn yn unrhyw sefydliad arall—pe bai'n awdurdod lleol, byddem yn eu gwneud yn destun mesurau arbennig. Felly, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet—. Credaf fod hon yn sefyllfa ddifrifol dros ben. Rwy'n ddig iawn ac mewn penbleth pam fod hyn wedi digwydd am y drydedd flwyddyn yn olynol, a buaswn yn gobeithio ei bod yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i hyn, a chredaf y dylai fod atebolrwydd gan yr uwch arweinwyr ar lefel y bwrdd ac ar lefel weithredol y sefydliad hwn, sy'n ymddangos fel pe bai wedi colli rheolaeth.

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi bod hwn yn fater difrifol iawn. Cyfarfûm yn gyntaf â'r cadeirydd ddydd Llun i drafod ei chyfnod yn y swydd, yr adroddiad ac ymateb Cyfoeth Naturiol Cymru iddo, ac rwy'n ystyried y sgwrs honno. Cytunaf yn llwyr â chi fod hwn yn fater o bryder mawr.

Fe gyfeirioch chi at y ffaith bod prif weithredwr newydd bellach wedi'i phenodi, a chrybwyllais fy mod, ynghyd â Gweinidog yr Amgylchedd, wedi cyfarfod â'r prif weithredwr newydd a'r cadeirydd y bore yma. Yn dilyn fy nhrafodaeth gyda'r prif weithredwr, credaf ei bod yn glir iawn ei bod hithau hefyd o ddifrif ynglŷn â'r materion hyn. Credaf ei bod wedi rhoi ymrwymiad cryf iawn ar ran yr arweinyddiaeth i roi camau ar waith i sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto.

Fe sonioch ei fod wedi digwydd dair blynedd yn olynol, ac rwy'n rhannu eich pryder a'ch dicter yn llwyr.

Rwy'n credu bod ymrwymiad y prif weithredwr i'w weld yn glir mewn llythyr diweddar a ysgrifennodd at Nick Ramsay, Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, lle y rhoddodd y newyddion diweddaraf am y cynllun gweithredu i fynd i'r afael â'r problemau a nodwyd yn flaenorol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru ac yn adroddiad dilynol Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Cynulliad Cenedlaethol, ac roedd y llythyr hwnnw'n cynnwys cadarnhad fod Clare Pillman, y prif weithredwr, yn ad-drefnu'r swyddogaeth gwasanaethau masnachol o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn bwriadu penodi pennaeth gwasanaethau masnachol. Mae'r prif weithredwr hefyd wedi penodi Ernst & Young i gynnal adolygiad annibynnol o'r meysydd busnes masnachol allweddol a'r trefniadau llywodraethu. A hoffwn sicrhau'r Aelodau y byddaf yn cadw llygad manwl iawn ar hyn.

Nid oes llawer y gallaf ei ychwanegu, mewn gwirionedd, at gwestiwn ardderchog Lee Waters. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, rydym wedi rhyfeddu, yn llythrennol, mewn penbleth—sut bynnag rydych eisiau ei ddisgrifio—fod Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi gorfod cymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru unwaith eto am y drydedd flwyddyn yn olynol, ac eto ar sail y ffaith bod eu trafodion sy'n gysylltiedig â'u gwerthiannau pren, contractau, yn afreolaidd. Rydym yn siomedig fod yna ansicrwydd pellach ynglŷn ag a yw Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cydymffurfio ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus, rheolau cymorth gwladwriaethol—mae'r rhestr yn ddiddiwedd. Bydd y pwyllgor yn ailedrych ar y mater yn ystod tymor yr hydref i sicrhau ein bod yn fodlon gyda'r camau a gymerir, a byddwn yn sicr yn monitro hyn.

Roeddem wedi gobeithio na fyddem—. Wel, roeddem yn tybio na fyddem yn y sefyllfa hon eto. Fel y dywedodd Lee Waters, mae'n rhyfeddol iawn ein bod yn y sefyllfa hon. O ran—. Wel, mae gennyf ddau gwestiwn i chi, mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe ddywedoch eich bod wedi cael cyfarfod y bore yma, rwy'n credu, gyda'r cadeirydd neu—

Y cadeirydd a'r prif weithredwr.

Y cadeirydd a'r prif weithredwr. Felly, yn amlwg, rydych—dyna oedd y peth cywir i'w wneud. A oeddent wedi dweud wrthych am yr hyn roeddent yn ei wneud ar unrhyw adeg yn ystod y broses hon, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ers i ni gael gwybod am y problemau blaenorol? A oeddent wedi rhoi gwybod i chi eu bod yn ymdrin â'r un cwmni pren a fethodd adeiladu melin lifio y tro diwethaf? Ac fe gafodd 59 o gontractau eu dyfarnu—wel, pam 59? A ydynt wedi rhoi unrhyw esboniad o gwbl i chi pam y cafodd y 59 o gontractau hynny eu dyfarnu a beth oedd eu natur? Oherwydd rwy'n rhannu penbleth Lee Waters. Mae'n anodd iawn i ni, fel aelodau o'r pwyllgor, a'r Aelodau Cynulliad eraill rwy'n siŵr, ddechrau deall yn y lle cyntaf beth ar y ddaear sy'n digwydd.

Diolch i chi, Nick Ramsay. Cefais innau sicrwydd hefyd gan y prif weithredwr blaenorol na fyddai hyn yn digwydd eto eleni, felly gallwch ddychmygu pa mor siomedig a phryderus wyf fi. Mae'n debyg na allaf fod yn fwy penodol am fy anfodlonrwydd ynglŷn â hyn. Cyfarfûm â'r cadeirydd—yr hyn a ddywedais oedd fy mod wedi cyfarfod â'r cadeirydd ddydd Llun, a chyfarfûm â'r cadeirydd a'r prif weithredwr y bore yma ynghyd â Hannah Blythyn, Gweinidog yr Amgylchedd, a thrafodwyd materion yn ymwneud â chyfraith gyhoeddus a chymorth gwladwriaethol, oherwydd, yn amlwg, mae'r rheini'n ddau faes y mae angen canolbwyntio arnynt ac unwaith eto, cefais sicrwydd fod y prif weithredwr o ddifrif ynglŷn â hyn wrth symud ymlaen. Mae hi hefyd yn cryfhau'r pwyllgor archwilio a sicrhau risg drwy benodi aelod nad yw'n aelod o'r bwrdd sydd ag arbenigedd ychwanegol ym maes llywodraethu sector cyhoeddus ac arbenigedd cyllid hefyd, ac rydym wedi cynllunio proses recriwtio ar gyfer y bwrdd yn y dyfodol. Mae gennym bum aelod newydd y byddwn yn eu penodi y flwyddyn hon hefyd, ac mae'n debyg y dylwn fod wedi dweud hynny yn fy ateb i Lee Waters.

Nid wyf yn credu y gallaf ychwanegu unrhyw beth arall ar wahân i ddweud fy mod yn cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Lee Waters a Nick Ramsay. Dywedais ddoe fy mod yn credu bod system lywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru yn bwdr ac nad oes gennyf unrhyw ffydd ynddi: rwy'n ailadrodd hynny er mwyn ei gofnodi gyda chi. Nid oes gennyf unrhyw ffydd yn system lywodraethu'r sefydliad hwn ar hyn o bryd. Hynny yw, gallwch ryw fath o ddeall gwneud un camgymeriad a bod y camgymeriad hwnnw'n para am ail flwyddyn—roedd yn gamgymeriad mawr, cofiwch chi; dylai rhywrai fod wedi talu'n ddrud am hwnnw—ond mae gwneud hyn gyda nifer o gontractau yn dangos bod rhywbeth sylfaenol o'i le.

Nawr, soniodd Lee Waters am lygredd. Ni wn a yw hynny'n wir, ond rwyf wedi ysgrifennu atoch gydag achos â thystiolaeth gan un o fy etholwyr ynglŷn â sut y mae'n credu bod contract wedi'i lunio mewn modd sy'n sicrhau y gallai un contractwr ei ennill, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn talu mwy ar ben y contract oherwydd ei fod wedi cael ei wneud yn y ffordd anghywir—felly, roedd yr offer yn cael ei brynu ar wahân, tra bo fy etholwr wedi gwneud cais amdano gyda'r offer yn rhan o'r contract—mewn geiriau eraill, swyddi i'r hogiau, gwneud pethau ar gyfer pobl rydych yn eu hadnabod. Hoffwn i chi ailagor yr ohebiaeth a gawsom oherwydd fe wnaethoch chi, mae'n rhaid i mi fod yn onest, wrthod gwrando arnaf a dweud y dylai fy etholwr gyflwyno ei achos i weithdrefnau cwynion Cyfoeth Naturiol Cymru. Wel, wrth gwrs, roedd wedi gwneud hynny—wrth gwrs ei fod—ac mae bellach wedi'i ddwyn i sylw'r ombwdsmon a'r BBC yn ogystal. Ond mae rhywbeth mawr o'i le fan hyn, ac nid yw'r pethau hyn yn digwydd oherwydd anghymhwystra. Anghymhwystra fyddai ei wneud unwaith neu ddwywaith. Mae hwn yn rhywbeth llawer mwy sylfaenol. Felly, rwyf am eich gwthio hyd yn oed ymhellach na'r hyn rydych newydd ei ddweud. O ddifrif, a all y cadeirydd barhau? Ac yn ail, a wnewch chi anfon eich swyddogion eich hun i mewn i edrych ar y contractau hyn, o'r brig i'r bôn, a gwneud yn siŵr nad oes unrhyw un ohonynt yn cael ei wneud gyda rhoddion neu ffafrau ynghlwm wrthynt?

Roedd tri chwestiwn ychwanegol yno, ac fe wnaf eu hateb. Yn sicr, byddaf yn edrych ar yr ohebiaeth eto. Byddaf, mi fyddaf yn anfon fy swyddogion yno i'w fonitro. A soniais fy mod wedi cyfarfod â'r cadeirydd ddydd Llun, trafodais ei chyfnod yn y swydd, trafodais y cyfrifon, ac roeddwn yn myfyrio ar y sgwrs honno, ac nid wyf yn credu ei bod yn briodol i mi ddweud mwy ar hyn o bryd.

Rwy'n gobeithio bod Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi bod yna gonsensws trawsbleidiol ar hyn, nid yn unig gan Lee Waters yn y ffordd hynod glodwiw y geiriodd ei gwestiwn, gan y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, ond hefyd gan UKIP, ac fel aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, nid wyf yn credu mai fi yw'r unig un a fyddai'n dweud bod y dystiolaeth rydym wedi'i chael gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn y gorffennol wedi bod yn hynod o anhrawiadol ar amryw o lefelau. Pan ffurfiwyd Cyfoeth Naturiol Cymru, cafodd sawl gwrthdaro buddiannau na ellir eu cywiro eu hadeiladu i mewn i'w strwythur—ar y naill law, mae'n sefydliad masnachol; ar y llaw arall, mae'n gyfrifol am weithredu er budd y cyhoedd—a chyfeiriais at achos yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ddydd Mawrth diwethaf, achos nad yw'n gysylltiedig â'r mater hwn, ynglŷn â chontract y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'i osod mewn perthynas â BikePark Wales ger Merthyr Tudful, sydd bellach yn cyfyngu ar fynediad cyhoeddus at dir cyhoeddus ar gyfer buddiant preifat ac mae'n honni y bydd yn codi dirwy ar bobl am feicio ar eu llwybrau beicio heb ganiatâd. Felly, mae llawer o'i le ar Cyfoeth Naturiol Cymru, nid yn unig o ran llywodraethu ariannol, ond hefyd o ran y goblygiadau polisi cyhoeddus sy'n dod i'r amlwg yn aml mewn gohebiaeth gan etholwyr. Felly, a gaf fi ei hannog gyda Simon Thomas, i wneud popeth yn ei gallu i ddod o hyd i'r pydredd wrth wraidd y sefydliad hwn? Ac yn sicr, mae'n hen bryd iddynt newid eu personél yn llwyr.

Rwy'n sicr yn cydnabod y consensws trawsbleidiol. Nid wyf yn credu y gallaf ychwanegu unrhyw beth at fy atebion i'r tri Aelod arall sydd wedi gofyn cwestiynau. Fel y dywedaf, rydym wedi cael prif weithredwr newydd. Rwy'n dawel iawn fy meddwl yn dilyn fy sgwrs â hi ei bod hi'n ystyried y mater yn ddifrifol iawn. Byddaf yn anfon fy swyddogion i mewn a byddaf yn cadw llygad agos iawn ar y mater.

Andrew R.T. Davies, yn fyr.

Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog, clywsom ganddo fod uno'r tri sefydliad sy'n ffurfio Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn llwyddiant ysgubol a ysgogwyd gan Lywodraeth Cymru. Rydych wedi tynnu sylw at gyfres o fethiannau ar ran Cyfoeth Naturiol Cymru yma heddiw, ac rydym wedi clywed gan Aelodau ar draws y Siambr. A ydych yn ei ystyried yn llwyddiant?

Credaf fod rhai llwyddiannau wedi bod, yn sicr. Nid oes gennyf restr ohonynt. Roeddem yn siarad am un broblem mewn perthynas â'r cyfrifon. Fel rwy'n dweud, ni allaf fynegi cymaint yw fy siom a fy mhryder, ac rwy'n gobeithio, yn sgil y ffaith fy mod wedi cael y cadeirydd i mewn ddydd Llun, a fy mod wedi cael y cadeirydd a'r prif weithredwr i mewn heddiw, y bydd yr Aelodau'n cydnabod pa mor ddifrifol rwy'n ystyried hyn. Ond rwy'n credu bod rhai uchafbwyntiau wedi bod. Yn sicr, mae'n anodd iawn pan ddowch â thri sefydliad at ei gilydd, ac rwy'n credu bod problemau wedi bod, yn bendant—cafwyd problemau gyda morâl y staff, er enghraifft—sydd wedi gwneud i mi gadw llygad agos iawn arno. Cyfarfûm â'r prif weithredwr a'r cadeirydd yn rheolaidd pan gefais y portffolio. Yn amlwg, mae'n perthyn i bortffolio Gweinidog yr Amgylchedd bellach; mae hi'n cyfarfod yn rheolaidd â hwy. Felly, rwy'n credu bod rhai llwyddiannau wedi bod, ond yn amlwg, nid yw hyn yn un ohonynt.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Atebir y cwestiwn amserol nesaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Lynne Neagle.