5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am broffylacsis cyn-gysylltiad ac atal HIV? OAQ52753

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae Cymru wedi gweld gostyngiad cyson mewn achosion newydd o HIV. Ers i mi gyhoeddi'r astudiaeth dair blynedd ar broffylacsis cyn-gysylltiad, a ddechreuodd ym mis Gorffennaf 2017, mae 559 o bobl wedi dechrau cael triniaeth proffylacsis cyn-gysylltiad, ac nid oes neb yn y garfan hon wedi cael HIV.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw, ac yn dilyn eich datganiad llafar ar y mater hwn ar 2 Hydref ac wrth symud ymlaen, yn amlwg, mae cyffuriau proffylacsis cyn-gysylltiad generig yn rhatach na'r rhai brand cyfredol sy'n cael eu defnyddio. A fyddech yn cytuno, os oes unrhyw arbedion i'w gwneud drwy newid i gyffuriau proffylacsis cyn-gysylltiad generig yn y dyfodol, byddai arbedion o'r fath yn hynod ddefnyddiol i hyrwyddo proffylacsis cyn-gysylltiad i grwpiau nad oes ganddynt fynediad ato yn y niferoedd y byddem yn eu disgwyl ar hyn o bryd?

Rydych yn gwneud pwynt hollol deg wrth ddweud, pan fydd meddyginiaeth newydd ag iddi frand ar gael, y daw amser pan fydd rhai generig ar gael, ac mae'n waith rydym wedi'i wneud ar draws y gwasanaeth cyfan mewn gwirionedd er mwyn gwneud yn siŵr fod cynhyrchion generig yn cael eu ffafrio lle bo hynny'n bosibl, oherwydd nid yw'n cael gwared ar y gwerth, mae'n cynyddu'r gwerth, ac nid yw'n lleihau effeithiolrwydd y cyffuriau hynny mewn unrhyw ffordd.

Rydych yn gwneud pwynt diddorol ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd os ydych yn gweld gostyngiad mewn cynnyrch sydd wedi'i anelu'n arbennig at un rhan o'r gwasanaeth a pha un a ddylid cadw'r arbedion ar feddyginiaethau generig yn y gwasanaeth hwnnw. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw fy mod yn credu ein bod eisiau sicrhau ein bod yn darparu mynediad teg at driniaeth o'r ansawdd gorau, ac ni fuaswn yn barod i weithredu dull a allai gael ei efelychu mewn rhannau eraill o'r gwasanaeth gan olygu na allem symud arian o gwmpas lle rydym ei angen, ond ni fyddai'n lleihau pwysigrwydd gwneud yn siŵr fod gennym wasanaeth iechyd rhywiol effeithiol fel y gallwn barhau i geisio sicrhau ein bod yn cyflawni uchelgais Sefydliad Iechyd y Byd a dod yn wlad sy'n rhydd o HIV cyn gynted â phosibl yn y dyfodol.

A gaf fi gytuno â sylwadau Dai Lloyd ac rwy'n croesawu'r newyddion hefyd fod y treialon wedi bod yn llwyddiannus yn ôl pob golwg? Mae'n teimlo fel amser hir er pan ddaeth y cyflwr yn hysbys am y tro cyntaf yn yr 1980au, pan nad oedd gan y rhai a gâi ddiagnosis o HIV unrhyw obaith mewn gwirionedd. Felly, mae'n rhaid croesawu'r ffaith bod gennym gyffuriau ataliol yn awr yn ogystal â chyffuriau i drin y clefyd.

O fy nealltwriaeth o'r driniaeth proffylacsis cyn-gysylltiad, ni allwch ei gymryd yn achlysurol yn unig, mae'n rhaid iddo gael ei gymryd yn gyson, ac rwy'n credu bod angen archwiliadau meddygol rheolaidd bob tri mis i sicrhau bod yr effeithiolrwydd yn cael ei gynnal. Felly, a allwch ddweud wrthym yn ogystal â'r rheini sydd wedi cael eu trin yn llwyddiannus ac sydd wedi cymryd y cyffuriau, beth rydych yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth ynglŷn â'r math hwn o driniaeth ar gyfer y rhai y mae'n addas ar eu cyfer, ond hefyd i sicrhau bod y dioddefwyr HIV sy'n ei gymryd yn deall pa mor bwysig yw dal ati i gymryd y feddyginiaeth fel ei bod mor effeithiol â phosibl? 

Wel, edrychwch, ar gyfer y bobl sydd wedi dechrau'r driniaeth proffylacsis cyn-gysylltiad, mae'r ffaith nad oes unrhyw un yn y cohort wedi cael HIV ers dechrau'r driniaeth yn galonogol iawn. Mae hynny'n wirioneddol bwysig. Ond fel y dywedais yn fy natganiad llafar, rydym wedi bod yn ceisio cyrraedd y bobl sy'n wynebu'r risg mwyaf, ac felly, rydym wedi gweld heintiau eraill a drosglwyddir yn rhywiol o fewn y grŵp hwnnw. Mae hynny'n dangos ein bod yn cyrraedd y math iawn o bobl. Rydym hefyd wedi canfod pobl sydd â HIV ond heb gael diagnosis, ac maent wedi cael cymorth i sicrhau eu bod yn cael y driniaeth briodol, a dyna sydd angen i ni ei wneud er mwyn sicrhau bod pobl yn ymwneud â'r gwasanaethau sy'n cael eu hadeiladu o'u cwmpas, sy'n deall eu hanghenion er mwyn eu cefnogi'n briodol a'r bobl o'u cwmpas i wneud yn siŵr eu bod yn byw y bywyd gorau posibl, oherwydd rwyf innau hefyd yn cofio pan roddwyd cyhoeddusrwydd mawr i HIV ac AIDS—a phlentyn oeddwn i—rwy'n cofio'r hysbysebion ar y teledu, a'r ofn a'r stigma a ddaeth yn eu sgil. Ac mae cael neges, mewn gwirionedd, sy'n dweud y gallwch fyw bywyd da a pharhau i fyw bywyd iawn o gael cymorth a thriniaeth, ac nad yw'n golygu bod eich bywyd ar ben—mae'r stigma a'r ofn yn dal i fod yno. Felly, mae hwnnw'n waith sydd angen i ni ei wneud o hyd, ac rwy'n wirioneddol falch o'r ffaith ein bod ni yma yng Nghymru wedi mabwysiadu dull blaengar o weithredu. 

Rwyf wedi gweld newyddion yn eich rhan chi o'r byd, gyda'r Argus, yr wythnos hon, yn argraffu erthygl yn sôn am y sefyllfa yn Lloegr, lle mae ganddynt elusennau o hyd yn galw am broses fwy dibynadwy na chodi arian i ddarparu proffylacsis cyn-gysylltiad i bobl eraill. Rwy'n falch iawn fy mod wedi gallu gwneud penderfyniad yma yng Nghymru i ddarparu ar gyfer y genedl gyfan ar sail gyfartal, wedi'i sbarduno gan angen, ac angen yn unig.