4. Pa fesurau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno i wella canlyniadau canser yr ysgyfaint dros y 12 mis nesaf? OAQ52808

Mae byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd yn gweithio i wella canlyniadau canser yr ysgyfaint mewn nifer o ffyrdd, gan gynnwys datblygu llwybr gofal sy'n seiliedig ar werth. Bydd hyn yn gwneud y defnydd gorau o'r adnoddau sydd ar gael, yn mynd i'r afael ag amrywiadau mewn gofal, ac yn cyflawni'r canlyniadau sy'n bwysig i bobl.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Gweinidog. Canser yr ysgyfaint yw'r trydydd canser mwyaf cyffredin yng Nghymru, ond mae'n gyfrifol am y rhan fwyaf o farwolaethau sy'n gysylltiedig â chanser. Fel pob math o ganser, gellir ei drin yn effeithiol neu gellir gwella cyfraddau goroesi os ceir diagnosis cynnar. Fodd bynnag, dim ond 16 y cant o gleifion yng Nghymru sy'n cael diagnosis yng nghyfnod 1. Cyflwynodd GIG Lloegr siop un stop yn ddiweddar i ganfod canser yn gynnar a chyflymu'r diagnosis. Mae'r canolfannau yn gweithredu fel pwynt cyfeirio i bobl sydd â symptomau amwys, amhenodol y mae eu meddyg teulu neu weithiwr gofal iechyd proffesiynol yn amau y gallai fod yn ganser. Mae'r canolfannau hyn wedi bod yn effeithiol o ran canfod cleifion canser yr ysgyfaint posibl cyn i symptomau ymddangos a chyn bod y canser wedi gwaethygu neu ymsefydlu yn y corff. A wnaiff y Gweinidog gytuno i ystyried cyflwyno siop un stop o'r fath yn y fan yma, fel nad oes gan Gymru y cyfraddau goroesi gwaethaf o holl wledydd y Deyrnas Unedig mwyach?

Mae gennym ni nifer o bethau yr ydym ni'n canolbwyntio arnyn nhw o ran canlyniadau canser, gan gynnwys gweithredu llwybr canser yr ysgyfaint trwy lens gofal iechyd seiliedig ar werth. Mae cyfraddau goroesi am flwyddyn yn dilyn canser yr ysgyfaint wedi gwella gan 5.8 y cant, a chyfraddau goroesi am bum mlynedd 4 y cant rhwng 2005 a 2009, a rhwng 2010 a 2014. Dangosodd yr arolwg o brofiad cleifion canser bod 93 y cant o gleifion canser yr ysgyfaint wedi nodi profiad cadarnhaol o'u gofal—gwelliant sylweddol o'i gymharu â'r arolwg blaenorol.

Mae gennym ni grŵp arweinyddiaeth cenedlaethol o glinigwyr arbenigol, grŵp oncoleg thorasig Cymru, sy'n gweithio o fewn y rhwydwaith canser i gydgysylltu gweithgarwch yng Nghymru. Mae'r grŵp wedi goruchwylio menter canser yr ysgyfaint genedlaethol dros y tair blynedd diwethaf a oedd yn cynnwys ymgyrch ymwybyddiaeth o symptomau, rhaglen i baratoi pobl ar gyfer llawdriniaeth, ac i wella mynediad at y lawdriniaeth honno. Rydym ni hefyd wedi gwella mynediad at radiotherapi abladol stereotactig trwy ariannu offer newydd yng Nghanolfan Ganser Felindre fel y gall cleifion gael gafael ar y dechneg radiotherapi ddatblygedig yng Nghymru. Hefyd, mae'r gronfa driniaeth newydd wedi arwain at fynediad cyflymach at nifer o gyffuriau newydd, gan gynnwys sawl un ar gyfer canser yr ysgyfaint. Felly, gall yr Aelod fod yn sicr ei fod yn fater yr ydym ni'n rhoi sylw gofalus iddo.

Arweinydd y tŷ, y rheswm y mae gan Gymru rai o'r cyfraddau goroesi canser yr ysgyfaint gwaethaf yn Ewrop, yn bennaf, yw oedi cyn cael diagnosis. Mae amseroedd aros annerbyniol o hir am brofion diagnostig ac israddio atgyfeiriadau meddygon teulu fel mater o drefn yn cyfrannu at ddiagnosis hwyr o ganser yr ysgyfaint. Felly, arweinydd y tŷ, beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i leihau amseroedd aros diagnostig a sicrhau nad yw atgyfeiriadau meddygon teulu yn cael eu hisraddio?

Mae gennym ni rai pethau diddorol iawn yn digwydd yn y maes hwn, a dweud y gwir. Mae Llywodraeth Cymru, fel gweddill y DU, yn dilyn cyngor arbenigol Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU. Nid yw UKNSC yn argymell sgrinio asymptomatig fel mater o drefn ar gyfer canser yr ysgyfaint ar hyn o bryd, ond byddwn yn adolygu'r polisi ar ôl cyhoeddi canlyniadau treial sgrinio ar gyfer canser yr ysgyfaint ar hap NELSON. Os mai'r argymhelliad hwnnw fydd sgrinio ar gyfer canser yr ysgyfaint, bydd pwyllgor sgrinio Cymru yn ystyried sut y gellir gweithredu hyn yn briodol yng Nghymru, gyda'r nod o gyflymu'r broses sgrinio. Mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn argymell mai'r ymchwiliad sylfaenol ar gyfer canser yr ysgyfaint tybiedig yw archwiliad pelydr-x brys o'r frest i bobl 40 oed a hŷn sydd â symptomau anesboniadwy diffiniedig, ac mae meddygon teulu yn ymwybodol o hyn.