7. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi diwrnod y rhuban gwyn mewn perthynas â dileu trais yn erbyn menywod? OAQ52947

Ie. Rwyf i newydd sylweddoli nad wyf i'n gwisgo un, felly ymddiheuraf am hynny yn gyntaf oll. I hyrwyddo Diwrnod Rhyngwladol Diddymu Trais yn erbyn Menywod y Cenhedloedd Unedig a Diwrnod y Rhuban Gwyn, rydym ni'n cynnal gweminar fyw ar Facebook, Rhoi Terfyn ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yng Nghymru; yn ariannu pedwar o weithgareddau cyfathrebu cymunedol; ac yn annog mwy o'n staff gwrywaidd i ddod yn llysgenhadon y Rhuban Gwyn.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n mynd i'r digwyddiad Rhuban Gwyn heddiw, wedi ei noddi gan Joyce Watson, a byddaf yn bresennol yn nigwyddiad Goleuo Canwyll y Black Association of Women Step Out yn eglwys gadeiriol Llandaf yr wythnos nesaf. Fel y mae'r Prif Weinidog yn ymwybodol, mae BAWSO wedi arwain digwyddiad Goleuo Cannwyll aml-ffydd yn ystod yr wyth mlynedd diwethaf, gan ddod â mwy na 250 o unigolion ynghyd i goffáu Diwrnod rhyngwladol y Rhuban Gwyn.

Ond mae'r ystadegau erchyll yn dal i fodoli. Yng Nghymru a Lloegr mae dwy fenyw yr wythnos yn cael eu lladd gan bartner presennol neu gyn-bartner ac mae 10,000 o fenywod yr wythnos yn dioddef cam-drin rhywiol. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gydnabod adroddiad adroddwr y Cenhedloedd Unedig, yr Athro Philip Alston, yr wythnos diwethaf, lle mae'n datgan bod taliadau sengl i aelwydydd ac oedi o bum i 12 wythnos cyn talu credyd cynhwysol yn rhoi mwy o ddylanwad i bartner sy'n rheoli ac yn dreisgar? Ac a wnaiff ef ymuno â mi heddiw i annog yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros Waith a Phensiynau, Amber Rudd, i atal credyd cynhwysol a mynd i'r afael â'r polisi cosbol hwn sy'n cael effaith mor andwyol ar fenywod sy'n wynebu trais a cham-drin rhywiol?

Gwnaf. Bydd yn gweld fy mod i, fel pe bai trwy wyrth, yn gwisgo rhuban gwyn erbyn hyn. Ond mae'n codi mater hynod bwysig ac a gaf i ei chymeradwyo hefyd am yr holl waith y mae hi wedi ei wneud i godi ymwybyddiaeth a mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod dros y blynyddoedd? Rydym ni'n condemnio pob math o gam-drin a thrais, wrth gwrs. Rydym ni'n gweithio gyda gwasanaethau trais yn erbyn menywod arbenigol yng Nghymru i godi ymwybyddiaeth o drais yn erbyn menywod. Ac, wrth gwrs, rydym ni'n cynorthwyo sefydliadau trydydd sector i gyflenwi darpariaeth uniongyrchol o wasanaethau i gynorthwyo a diogelu dioddefwyr. Mae hefyd yn cynorthwyo gwaith ataliol—hynod bwysig ac wrth gwrs roedd hynny'n rhan o'r ddeddfwriaeth a basiwyd gennym ychydig flynyddoedd yn ôl. Gwnaed llawer o waith i godi'r mater o drais yn y cartref i'w wneud yn fwy amlwg ym meddyliau'r cyhoedd, ond mae gwaith i'w wneud o hyd i atal cam-drin corfforol a meddyliol ac, yn anffodus, y marwolaethau hynny y cyfeiriodd hi atynt.

Prif Weinidog, mae bob amser mwy y gellid ei wneud ac rwy'n cydnabod yn llwyr ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'r mater hwn, ac yn wir ymrwymiad y rhan fwyaf o bleidiau yn y Siambr hon i'r ffaith bod gormod o fenywod, gormod o ferched ifanc, gormod o blant yn eu harddegau yn cael eu curo. Mae gen i ddau o gasbethau penodol a hoffwn wybod beth ydych chi'n ei gredu fel Llywodraeth, ac y gallem ni fel Cynulliad, ei wneud i geisio lleddfu hyn.

Y cyntaf yw straeon arswydus, diddiwedd dramâu, dramâu ias a chyffro, operâu sebon a ffilmiau, lle mae bron pob un o'r dioddefwyr yn fenywod, i gyd yn ferched ifanc, i gyd yn eu harddegau, sef y rhai sy'n cael eu curo, eu bygwth, eu treisio a'u lladd mewn ffyrdd erchyll yn gyson. Ac mae'n anfon neges niweidiol mai dyna mewn gwirionedd sy'n digwydd i fenywod, ac nid yw'n dderbyniol.

A fy nghasbeth mawr arall gyda'r system farnwriaeth hurt, ar adegau, sy'n dweud oherwydd bod merch 17 oed yn gwisgo pâr o nicers â lês, 'Hei, mae'n iawn ei threisio hi.' Mae'r rhain yn ofnadwy a than y byddwn ni'n rhoi terfyn ar hyn, bydd y stori hon o ddioddef ac ofn yn cael ei throsglwyddo i'n holl ferched ifanc.

Ac mae gen i ddwy ferch yn eu harddegau ac rwy'n gresynu'r ffaith eu bod nhw'n tyfu i fyny yn y diwylliant hwn bod yn rhaid iddyn nhw fynd â dillad i newid, bod yn rhaid iddyn nhw wisgo dillad tywyll, mae'n rhaid iddyn nhw beidio â bod yn llachar a disglair rhag ofn y bydd rhyw ddyn yn dod ac yn dweud, 'O, mi gymeraf i dipyn o hynna.' Ac, wrth gwrs, mae'n anfon y neges anghywir i'n bechgyn, oherwydd dydyn nhw ddim yn ddrwg, ond ceir difaterwch, ceir y math hwnnw o 'Hei, mae'n iawn, mae pawb yn ei wneud, beth am i ni ei wneud.' Felly, mae'n rhaid i'r cyfryngau, ac nid wyf i'n golygu papurau newydd fel y cyfryw—rwy'n sôn am y diwydiant adloniant; dyna air gwych, 'adloniant'—a'r farnwriaeth gallio, ac maen nhw'n rhan wirioneddol o'r jig-so i'n hatal rhag gorfod ymgyrchu'n barhaus i amddiffyn ein menywod, ein merched yn eu harddegau a'n merched iau, ac mae'n warthus.

Nid wyf i'n credu y gallaf i ychwanegu llawer at yr hyn a ddywedodd yr Aelod. Mae hi'n ei ddweud mor rymus ei hun. Pan soniodd am y ffaith bod menywod a merched ifanc yn arbennig yn cael eu portreadu fel dioddefwyr, dechreuais feddwl am rai o'r rhaglenni yr wyf i wedi eu gweld yn ddiweddar, ac mae hi'n iawn. Nid oeddwn i wedi sylwi ar hynny, felly rwy'n ddiolchgar iddi am godi'r mater hwnnw, ac mae hi'n hollol iawn bod hyrwyddo dioddefaint yn annog pobl i wneud mwy o bobl yn ddioddefwyr, ac rwy'n credu bod hwnnw'n sicr yn fater cryf yn y fan yna ac mae'n rhywbeth y credaf y bydd angen ei archwilio yn y dyfodol.

Yn ail, mae'n rhannol iawn, rwy'n credu, i ddweud hynna am y farnwriaeth. Rwy'n credu, i'w hamddiffyn, bod barnwyr iau yn arbennig yn gwbl ymwybodol o'r byd o'u cwmpas ac, wrth gwrs, yr hyn y mae'n briodol ei ddweud a'r hyn nad yw'n briodol ei ddweud. Rwy'n credu, yn sicr, pan oeddwn i'n ymarfer, bod rhai o'r barnwyr hŷn ar y pryd o gyfnod gwahanol efallai. Ond byddai'r barnwyr yr wyf i'n eu hadnabod yn ymwybodol dros ben o'r angen i fod yn sensitif ac yn briodol, ac yn sicr ni fyddent, rwy'n siŵr, yn dweud dim o'r fath wrth grynhoi.

Ond rwyf i'n meddwl tybed a ydym ni wedi mynd tuag at yn ôl. Mi wyf i'n meddwl hynny, oherwydd roedd yn ymddangos tan yn ddiweddar iawn bod y mater o gydraddoldeb rhwng y rhywiau a'r mater o barch yn rhywbeth a oedd yn daith ddiddiwedd tuag at ganlyniad mwy cadarnhaol. Nid wyf yn siŵr bod hynny'n wir. Nid wyf i'n credu bod Cymru yn lle diogel i fenywod wneud honiadau, mae'n rhaid i mi ddweud, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni i gyd yn ei gydnabod fel pleidiau gwleidyddol, ac rydym ni i gyd yn cydnabod bod yn rhaid cymryd camau yn hynny o beth. Felly, mae llawer o waith i'w wneud. Ond caiff y gwaith hwnnw, wrth gwrs, ei yrru ymlaen yn gryf iawn gan y math o sylwadau y mae hi ac eraill yn y Siambr hon wedi eu gwneud, a bydd y sylwadau y mae hi wedi eu gwneud a rhai fy nghyfaill o Fro Morgannwg ac eraill yn y Siambr hon bob amser yn cael eu cefnogi'n gryf gennyf i.

Prif Weinidog, nid oes unrhyw amheuaeth yn fy meddwl i ein bod ni'n mynd tuag at yn ôl ar yr agenda hon, a chefnogaf yn llwyr yr hyn a ddywedwyd gan Angela a chan Jane Hutt, a hoffwn ganolbwyntio ar yr hyn y gallwch chi ei wneud am hyn mewn gwirionedd. Gallech wella addysg yn y maes hwn fel bod pob plentyn yn gwbl eglur am yr hyn sy'n dderbyniol ac nad yw'n dderbyniol. Gallech wneud rhywbeth am y system budd-daliadau lles. Mae'r ffaith nad yw'r maes hwn wedi ei ddatganoli yn rhywbeth y gallech chi wneud rhywbeth yn ei gylch, pe byddech chi'n barod i gymryd cyfrifoldeb am fudd-daliadau lles. Y ffordd orau o fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod fyddai sicrhau bod galw am wasanaethau cymorth yn cael ei fodloni. Mae cyllidebau sy'n lleihau wedi golygu nad yw hyn yn digwydd bob amser. Yn 2016-17, mae'r ystadegau diweddaraf sydd ar gael gan Cymorth i Fenywod yn dangos na allwyd rhoi llety i 249 o oroeswyr cam-drin domestig mewn llochesau yng Nghymru gan nad oedd lle ar gael yn y gwasanaeth y cysylltwyd ag ef pan oedd angen cymorth. Nawr, canfu'r un adroddiad hwnnw y bu colled gyffredinol o hyd at 5 y cant o'r cyllid ar gyfer y sector trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol arbenigol yn y wlad hon.

Ar wahân i lansio adolygiad arall eto, sut ydych chi'n bwriadu mynd i'r afael â'r darlun digalon hwn a datblygu i fod y Llywodraeth ffeministaidd yr ydych chi'n dymuno ei fod?

Wel, rydym ni wedi darparu, wrth gwrs, cyllid i awdurdodau lleol a sefydliadau trydydd sector ar gyfer gweithredu Deddf 2015. Rydym ni'n ariannu llinell gymorth Byw Heb Ofn ac, wrth gwrs, £969,000 o grant cyllid cyfalaf i gaffael, cynnal neu uwchraddio asedau sefydlog, fel adeiladau ac offer. Ond rwy'n derbyn y pwynt mai'r hyn y mae angen i ni fod yn ei wneud yw gwneud yn siŵr—wel, dau beth: yn gyntaf oll bod darpariaeth gyson ledled Cymru o lochesi, ond hefyd, a chefais fy nharo gan hyn pan ymwelais â sefydliad yng Nghaerdydd yr wythnos diwethaf lle y siaradais â menywod â straeon erchyll am yr hyn yr oedden nhw wedi bod drwyddo—y pwynt a wnaethant i mi oedd bod angen lle diogel arnoch i fyw, ond rydych chi hefyd angen cymorth i gael eich hyder yn ôl ac mae angen i gymorth ddod gan bobl sy'n gyfarwydd, nid cwnsela cyffredinol ond cwnsela sy'n benodol i'r unigolyn hwnnw. Felly, mae'n hynod bwysig ein bod ni'n rhoi ystyriaeth i hynny yn y dyfodol i gynnig y cysondeb hwnnw hefyd, fel nad yw'n fater syml o, 'Gadewch i ni symud rhywun i fan diogel'—mae hynny'n bwysig—ond 'Sut gallwn ni helpu'r unigolyn yna sydd wedi bod drwy'r profiad mwyaf erchyll i helpu i ailadeiladu ei hun a'i bywyd?' Gwelais enghraifft o hynny yng Nghaerdydd, a bydd hynny, rwy'n creu, yn her i'r Llywodraeth nesaf: sut gallwn ni wneud yn siŵr bod y cysondeb hwnnw'n cael ei gyflawni?

Hoffwn ddiolch i Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched, sydd, fel sefydliad, wir wedi helpu i gyfleu'r neges hon am sefyll i fyny a galw ar ddynion i sefyll i fyny i byth gyflawni, esgusodi nac aros yn dawel am drais yn erbyn menywod a merched. Maen nhw'n cyrraedd y rhannau na all eraill eu cyrraedd, mae eu sefydliad yn cyrraedd pob agwedd ar fywydau pobl lle y maen nhw'n byw, ac mae ganddyn nhw ran enfawr a dylanwad enfawr o ran newid yr agenda hon. Ond un o'r pethau yr wyf i'n meddwl y mae wir angen i ni ganolbwyntio arno, ac fe'i codwyd y bore yma, yw stereoteipio ar sail rhyw o oedran cynnar a'r rhan y gall y Llywodraeth ei chwarae, ac mae yn ei chwarae, i wneud rhywbeth ynghylch hynny. Nid yw bob amser yn wir bod yn rhaid i ferched fod yn ferched ac i fechgyn fod yn fechgyn. Mae hynny'n cyfrannu at ymddygiadau, ymddygiadau negyddol iawn weithiau, y gall un ei gyflawni ar y llall yn ddiweddarach mewn bywyd.

Felly, mae'n debyg mai fy nghwestiwn i chi, Prif Weinidog, yw, yn y dyfodol, rydym ni'n rhannu'r negeseuon hynny—a gwn ein bod ni eisoes yn ei wneud—yn fwy grymus ac yn fwy cyson ledled Cymru fel na roddir pwysau ar fechgyn i ymddwyn mewn ffordd benodol ac ar ferched i ymddwyn mewn ffordd benodol.

Ie. Adlewyrchir hyn, wrth gwrs, yn yr ymgyrch Dyma Fi. Nid wyf i'n credu y dylem ni symud, fel y dywedodd yr Aelod, i sefyllfa lle disgwylir i fechgyn a merched ymddwyn yn wahanol. Dylai fod parch ar y ddwy ochr oherwydd mae hynny'n awgrymu y dylai merched ymddwyn mewn ffordd benodol—a chyfeiriodd yr Aelod dros Orllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro at hyn—er mwyn peidio â rhoi eu hunain mewn perygl, sy'n sefyllfa hynod sarhaus i fod ynddi. Pam ar y ddaear y dylai menywod fod yn y sefyllfa honno, lle maen nhw'n teimlo na allant wisgo mewn ffordd benodol neu ymddwyn mewn ffordd benodol, neu fel arall eu bod nhw wedi achosi eu hanffawd eu hunain. Nid dyna'r sefyllfa yr ydym ni eisiau bod ynddi, yn amlwg, felly mae'n hollol gywir dweud bod angen i ni edrych—a bydd y cwricwlwm newydd, wrth gwrs, yn edrych ar hyn—ar sut yr ydym ni'n hyrwyddo cysylltiadau iach mewn ysgolion—mae hynny'n bwysig—ac, wrth gwrs, i wneud y pwynt bod parch ym mhobman: pan fydd pobl allan, pan fyddant allan yn y nos, bod y parch  yno i bob unigolyn ac na ddylai neb ofni cael ei farnu neu ei drin mewn modd arbennig oherwydd y ffordd y mae'n ymddwyn neu'n gwisgo.