5. A wnaiff y Prif Weinidog nodi beth yw polisi Llywodraeth Cymru o ran datganoli gweinyddol mewn cysylltiad â lles? OAQ53335

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Byddwn yn ystyried yr achos dros ddatganoli gweinyddu agweddau ar y system fudd-daliadau i Gymru. Wrth wneud hynny, byddwn yn cymryd i ystyriaeth gwaith pwyllgorau'r Cynulliad ar y mater hwn a phrofiad mewn mannau eraill. Byddai'n rhaid i'r cyllid angenrheidiol fod ar gael ar y cyd ag unrhyw drosglwyddo swyddogaethau.

Mae'r cwestiwn o ba un a all datganoli gweinyddol agweddau ar les ddod â manteision trwy gyfochri lles yn well gyda pholisïau Llywodraeth Cymru i drechu tlodi ac i ymdrin â darparu cyfle i bawb yn un sydd wedi bod o gwmpas ers peth amser. Ond roedd gwefr o gyffro yr wythnos diwethaf, mae'n rhaid i mi ddweud, yn sgil ymateb y Prif Weinidog, yr oedd croeso mawr iddo, i gwestiwn fy nghyd-Aelod John Griffiths ar 15 Ionawr bod yr achos wedi ei wneud dros ymchwilio i ddatganoli'r agweddau gweinyddol ar les. Mae'n rhywbeth yr oeddwn i'n credu ddylai fod yn agored i'w ystyried pan yr oeddwn i'n Weinidog ac rwy'n dal i'w gredu nawr. Felly, gan gydnabod bod peryglon, y tynnwyd sylw atyn nhw yn wir gan ddatganoli budd-dal y dreth gyngor, pryd y gwnaeth Llywodraeth y DU dro gwael iawn â ni—dyna wers a ddysgwyd—byddwn yn ei annog i ymchwilio o ddifrif i hyn , ond gyda diwydrwydd dyledus, gydag amynedd, heb ildio i or-frwdfrydedd y rhai a fyddai'n anwybyddu unrhyw beryglon ac yn ceisio sicrhau'r datganoli hwn ar unrhyw gost i'n sylfaen ariannol yng Nghymru a dinasyddion Cymru, nac ildio i'r gor-ofalus a fyddai'n dweud bod hyn yn rhy beryglus i'w ystyried hyd yn oed. A allai'r Prif Weinidog ddweud wrthym ni nawr sut y gallai fwrw ymlaen â'r gwaith hwn, ac yn unol â pha amserlen gyffredinol efallai, a pha un a wnaiff ef fanteisio ar adroddiad Sefydliad Bevan wrth wneud hynny?

A gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn atodol yna, gan mai'r ysbryd y mae'n awgrymu y dylem ni fynd ati i wneud hyn yw'r union ffordd yr wyf i eisiau i ni ei wneud? Rwyf i eisiau i ni ei wneud o ddifrif, rwyf i eisiau i ni ei wneud mewn modd cadarnhaol, ond rwyf i eisiau i ni ei wneud mewn ffordd sy'n cydnabod y bydd anawsterau ar y ffordd yn ogystal â manteision i'w hennill. Mae'r Aelod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith nad yw gweinyddu rhannau o'r system fudd-daliadau yn syniad hollol newydd cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn. Mae'r ffaith ein bod ni wedi cadw cynllun budd-dal treth gyngor yma yng Nghymru, y ffaith bod gennym ni gronfa cymorth dewisol, y ffaith ein bod ni'n cymryd camau i ddiddymu carchar fel canlyniad o beidio â thalu'r dreth gyngor ac i ryddhau'r rhai iau na 25 oed sy'n gadael gofal rhag gorfod talu'r dreth gyngor—mae'r pethau hynny i gyd yn enghreifftiau o sut, pan fydd y gallu gennym ni i'w wneud, yr ydym ni'n defnyddio'r pwerau sydd gennym ni eisoes yn y maes gweinyddu budd-daliadau. Cyfeiriodd yr adroddiad a luniwyd gan bwyllgor ein cyd-Aelod John Griffiths at rai o'r effeithiau ar bobl yng Nghymru, er enghraifft, y drefn cosbau budd-dal. Ac rydym ni'n ymwybodol o'r ffordd gosbol y mae hynny wedi cael ei weinyddu yng Nghymru ac mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig a dyna pam yr wyf i wedi ymrwymo i ystyried a oes ffyrdd eraill y gallem ni wneud pethau'n wahanol ac yn well yma yng Nghymru. Rwy'n gobeithio ymchwilio gyda Chanolfan Polisi Cyhoeddus Cymru pa un ai nhw a allai fod y ffordd orau y gallwn ni gymryd y camau cyntaf hyn ymlaen, gan edrych ymhellach ar y dystiolaeth y mae'r pwyllgorau wedi ei hystyried, edrych ar brofiad yr Alban hyd yn hyn, ac yna darparu sail dystiolaeth i ni o'r fath y mae Huw Irranca-Davies wedi cyfeirio ati, un lle mae gennym ni ddewrder i ystyried pethau a allai fod yn newydd i ni ond yn ddigon effro i'r peryglon a allai fod yno o hyd.

Rwy'n credu, a bod yn blaen, Prif Weinidog, mai rhywbeth pitw iawn fyddai datganoli gweinyddol yn y maes hwn. Nawr, ers 1945, y contract cymdeithasol a fu'n sylfaen i'r wladwriaeth les yw bod gan ddinesydd berthynas uniongyrchol â'r wladwriaeth ar gyfer lefel o ddiogelwch economaidd ac, ni waeth ble mae ef neu hi yn byw yn y Deyrnas Unedig, bod ganddo'r un hawliau economaidd sylfaenol i fudd-daliadau. Os byddwn ni'n ymyrryd â'r egwyddor hon, gallem ni yn y pen draw chwalu'r consensws hwnnw yr ydym ni'n ei fwynhau ar hyn o bryd ac sy'n cynnal gwladwriaeth les. Mae angen i ni fod yn ofalus dros ben ynghylch y math hwn o ddarnio.

Wel, Llywydd, nid yw hon yn egwyddor a oedd yn apelio i Lywodraeth yr Aelod ei hun pan orfodwyd gweinyddu'r dreth gyngor arnom ni yma yng Nghymru ganddynt, pan wnaethant ddatganoli'r gronfa gymdeithasol i ni erbyn ein dymuniadau, pan wnaethant fynnu ein bod ni'n cymryd cyfrifoldeb am y lwfans byw i'r anabl heb ofyn i ni o gwbl amdano yn gyntaf. Ond, a dweud y gwir—. Welwch chi, rwy'n digwydd cytuno â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud, ond rwy'n gwneud gwahanol wahaniaethiad iddo ef. Nid wyf i eisiau gweld y system budd-daliadau treth yn cael ei chwalu; rwy'n credu ei bod hi'n rhan o'r glud sy'n dal y Deyrnas Unedig at ei gilydd. Nid wyf i'n sôn am ddatganoli cyfrifoldeb polisi am y materion hyn; rwy'n sôn am ddatganoli gweinyddol—y gallu nid i ni gael system wahanol yng Nghymru, ond am y ffordd y mae'r system honno yn cael ei darparu ar lawr gwlad i fod yn nwylo Cymru—ac rwy'n credu bod hwnnw'n  fater gwahanol i'r perygl y mae'r Aelod yn cyfeirio ato, a pherygl yr wyf i'n digwydd ei rannu, mewn gwirionedd.

Rwy'n croesawu'r newid diweddar gan y Llywodraeth Lafur pan ddaw i ddatganoli gweinyddu budd-daliadau lles. Nid oes unrhyw amheuaeth yn fy meddwl i, nac ym meddyliau llawer o bobl sy'n gweithio i asiantaethau cynorthwyo pobl ddigartref, bod cyni cyllidol yn gysylltiedig â'r cynnydd syfrdanol i gysgu ar y stryd amlwg ar ein strydoedd, ac nid yw'n syndod y dywedwyd gan Shelter Cymru bod hyn yn cyrraedd pwynt argyfwng. Mae gan yr Alban bwerau helaeth dros les eisoes, diolch i'r Llywodraeth ragweithiol gan Plaid Genedlaethol yr Alban sydd mewn grym yno, ac maen nhw'n gwneud yn llawer gwell o ran digartrefedd. Felly, a wnewch chi gomisiynu astudiaeth i ystyried sut y gwnaethant liniaru toriadau lles o San Steffan fel bod cynllun gweithredu yn barod i fynd os byddwn ni'n gallu cael y pwerau hynny yng Nghymru? Ac a wnewch chi gytuno hefyd i adolygu'r hyn y gall y Llywodraeth ei wneud yn y cyfamser, gan ddefnyddio eich pwerau presennol, i roi rhywfaint o ryddhad i'r argyfwng digartrefedd cynyddol sydd gennym ni yma yn y wlad hon?

Rwy'n cytuno'n llwyr â Leanne Wood mai'r cynnydd i'r niferoedd sy'n cysgu ar y strydoedd yw'r arwydd mwyaf gweladwy o'r oes o gyni cyllidol, ac mae'n newid sylweddol i'r ffordd yr ydym ni'n gweld yr argyfwng hwnnw ym mywydau pobl o'n blaenau bob dydd, o'i gymharu â degawd yn ôl. Rwyf i eisiau dysgu o'r profiad o ddatganoli lles yn yr Alban. Mae'n broses y bydd hi'n ymwybodol nad oes disgwyl iddi gael ei chwblhau tan 2021, felly mae ar y camau cynnar iawn, ond, serch hynny, yn y fath o astudiaeth y cyfeiriais ati yn fy ateb i Huw Irranca-Davies, rwy'n credu bod dysgu am brofiad yr Alban yn bwysig i ni. Yma yng Nghymru, cyn belled ag y mae cysgu ar y stryd yn y cwestiwn, rydym ni'n rhoi mwy o arian i wasanaethau digartrefedd y flwyddyn nesaf yn ogystal ag eleni, a cheir amrywiaeth eang o fentrau a gyhoeddwyd gan y Gweinidog a oedd yn gyfrifol amdano ar y pryd, Rebecca Evans, cyn y Nadolig. Rydym ni wedi gweld rhai ffigurau a gyhoeddwyd yn ddiweddar iawn bod rhai arwyddion cyntaf bach iawn bod y mentrau hynny yn dechrau gwneud gwahaniaeth, a hoffwn i ni barhau i wneud mwy i fynd i'r afael â'r arwyddion annymunol dros ben yr ydym ni'n eu gweld o'n cwmpas o bobl sy'n cael eu gorfodi i fwy eu bywydau o dan amgylchiadau na fyddai yr un ohonom ni'n barod i'w hystyried fel bod yn dderbyniol.