– Senedd Cymru am 4:46 pm ar 13 Mawrth 2019.
Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â gweithdrefnau ymdrin â chwynion. Gwelliant 47 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau. Mark Isherwood.
Diolch, Lywydd. Byddwn yn cefnogi gwelliant 11 gan ein bod yn credu y dylai'r Cynulliad gymryd rhan yn y gwaith o graffu ar unrhyw newidiadau sylweddol y gallai'r ombwdsmon eu gwneud i'r datganiad o egwyddorion cyn belled ag y bo'n ymarferol.
Cyflwynwyd gwelliant 48, lle mae angen cadarnhad i sicrhau bod yr ombwdsmon yn ystyried adnoddau cynghorau tref a chymuned. Mae gwelliant 48 yn ailadrodd y pryderon a godwyd gennym yng Nghyfnod 2 ynglŷn â gallu cynghorau tref a chymuned fel awdurdodau rhestredig o dan y Bil i gyflawni eu dyletswyddau. Er enghraifft, mae'r Bil yn cynnwys llawer o ofynion a therfynau amser i awdurdodau rhestredig, sy'n cynnwys terfyn amser o chwe mis i awdurdodau rhestredig gyflwyno eu gweithdrefn ymdrin â chwynion eu hunain.
Yng Nghyfnod 1 dywedais fy mod yn cefnogi cymhwyso'r Bil i gynghorau tref a chymuned, ond y gallwn weld o safbwynt yr ombwdsmon a chynghorau tref a chymuned fel ei gilydd pa mor feichus y gallai cyflawni'r dyletswyddau fod pan fo niferoedd staff ac adnoddau'n fach iawn. Ceir dros 730 o gynghorau tref a chymuned yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda 8,000 o gynghorwyr. Fel y dangosodd yr archwilydd cyffredinol yn ei adroddiad ar y cynghorau tref a chymuned, mae rhai cynghorau eisoes yn cael trafferth i gymhwyso'r dyletswyddau statudol presennol. Fel y nodais yng Nghyfnod 2, ni allodd bron 100 o gynghorau tref a chymuned gyflwyno eu harchwiliadau erbyn y dyddiad cau ar 30 Tachwedd 2018. Derbyniodd ymhell dros 340 o gynghorau tref a chymuned farn archwilio amodol yn yr un flwyddyn—ddwy waith cymaint â'r nifer yn 2016-17. At hynny, mae 24 o gynghorau yn dal i fod heb wneud trefniadau priodol ar gyfer cyhoeddi dogfennau ar-lein fel sy'n ofynnol gan Ddeddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013. Hefyd, nododd yr archwilwyr faterion yn codi yn natganiadau cyfrifyddu 180 o gynghorau; ni chwblhaodd 270 o gynghorau y ffurflen flynyddol yn llawn cyn ei chyflwyno ar gyfer archwiliad.
Felly, mae pryderon ynglŷn â gallu cynghorau tref a chymuned i gyflawni eu dyletswyddau wedi rhedeg drwy hynt y Bil. Cyfeiriaf yn ôl at dystiolaeth cyngor dinas Caerdydd ynghylch darpariaethau'r Bil, ac yn tynnu sylw at y risg fod canllawiau'r ombwdsmon 'yn rhy rhagnodol' ac yn methu caniatáu ar gyfer rhywfaint o hyblygrwydd i awdurdodau lleol drin ac ymchwilio i gwynion mewn ffordd sy'n addas ar gyfer eu maint a'u strwythur.
Yn ogystal, roedd Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru yn pryderu ynglŷn â'r effaith y gallai darpariaethau ei chael ar sefydliadau llai o faint—safbwyntiau a fynegwyd hefyd gan gyngor Blaenau Gwent, a nododd mewn tystiolaeth nad oes gan rai cynghorau llai o faint ddigon o adnoddau i feddu ar swyddogion cwynion penodol ar gyfer derbyn a chofnodi cwynion. Ymhellach, dywedodd Cyngor Tref y Drenewydd a Llanllwchaearn yn eu tystiolaeth i'r pwyllgor y dylai polisïau/gweithdrefnau enghreifftiol neu safonol o'r fath fod yn gymesur â maint cynghorau cymuned a chynghorau tref a chydnabod hefyd y gallai alw am gostau trosiannol.
Yn olaf, ac yn bwysicaf oll, mae Un Llais Cymru, sy'n cynrychioli cynghorau tref a chymuned yng Nghymru, wedi ysgrifennu ataf yn dweud bod ganddynt bryderon am y weithdrefn gwyno enghreifftiol. Nododd ymhellach fod y rhan fwyaf o gynghorau tref a chymuned Cymru yn anhygoel o fach ac yn cyflogi un clerc yn unig, a fyddai'n debygol o fod yn gweithio ar sail ran-amser. Fel y cyfryw, mae'n dal i fod yn anodd gweld a fydd cynghorau tref a chymuned llai o faint gydag adnoddau cymharol gyfyngedig yn cyflawni'r darpariaethau a amlinellir o dan y Bil heb ystyriaeth briodol gan yr ombwdsmon.
Unwaith eto, mae'n galonogol fod y memorandwm esboniadol yn nodi mai mater i'r ombwdsmon ei benderfynu yn ôl ei ddisgresiwn yw pa awdurdodau rhestredig sydd i gyhoeddi gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol, ond mae'n werth cofnodi'r disgwyliad y bydd yr ombwdsmon yn ystyried adnoddau awdurdodau rhestredig, ac o leiaf yn gweithio gyda'u cyrff cynrychioliadol i sicrhau y caiff y weithdrefn gwyno ei haddasu'n ddigonol i ystyried adnoddau cyfyngedig cynghorau tref a chymuned yng Nghymru.
Mewn perthynas â gwelliant 47, mae hwn yn dileu'r weithdrefn sy'n ymwneud â chyhoeddi datganiad o egwyddorion gan yr ombwdsmon, ac yn gosod gweithdrefn arall yn ei lle. Mae'r newidiadau a wnaed i ddatganiad o egwyddorion yr ombwdsmon a amlinellwyd yng ngwelliant 56 yng Nghyfnod 2 yn golygu na cheir fawr o gyfle i'r Cynulliad graffu'n briodol ar yr egwyddorion cyn eu cyflwyno. Mae hyn yn newid y broses o fod yn gadarnhaol i fod yn un negyddol, a chredaf fod hynny'n gam yn ôl, o ystyried canmoliaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol i natur gadarnhaol y Bil yng Nghyfnod 1. Er ein bod yn cydnabod mai datganiad o egwyddorion yw hwn yn hytrach na rheoliadau, rydym yn dadlau eu bod yn rhan annatod o weithrediad y weithdrefn enghreifftiol ar gyfer ymdrin â chwynion, ac felly dylent fod yn ddarostyngedig i graffu ar ran y Cynulliad. Fan lleiaf, dylai'r datganiad o egwyddorion cyntaf gynnwys gweithdrefn gadarnhaol fel bod cyfle i'r Cynulliad eu cymeradwyo. Rydym yn gofyn felly i'r Aelod cyfrifol egluro ei resymeg dros y newid cyfeiriad hwn. Pam y weithdrefn negyddol yn hytrach na'r weithdrefn gadarnhaol?
Fe ddechreuaf drwy ddweud fy mod yn hapus i gefnogi gwelliant 11. Mae'r Aelod cyfrifol yn argymell diweddaru'r drafft er mwyn sicrhau bod y weithdrefn ar gyfer sicrhau cytundeb y Cynulliad i'r egwyddorion ymdrin â chwynion yn glir yn ddwyieithog yn y Bil, ac mae hynny i'w groesawu.
Fodd bynnag, wrth siarad am welliant 47, byddai hwn yn dadwneud gwelliant a dderbyniwyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yng Nghyfnod 2, a oedd, fel yr eglurodd yr Aelod cyfrifol ar y pryd, yn sicrhau gwell cydbwysedd rhwng rhyddid yr ombwdsmon i ddrafftio'r datganiad o egwyddorion a gallu'r Cynulliad i'w wrthod, pe baem yn ystyried bod hynny'n briodol.
Mae'r weithdrefn y mae gwelliant 47 yn ceisio ei hadfer yn gadael llawer iawn o ansicrwydd i'r ombwdsmon os nad yw'r Cynulliad yn gwneud unrhyw benderfyniad i gymeradwyo'r egwyddorion ymdrin â chwynion o fewn y cyfnod o ddau fis. Yn yr achos hwn, ni fyddai'r ombwdsmon yn gwybod a yw'r Cynulliad yn cefnogi'r meini prawf arfaethedig ai peidio, a oes unrhyw faterion yr hoffem eu gweld yn cael sylw, neu a fyddai'n fater syml o amseru ac y gallai'r meini prawf gael eu cymeradwyo pe baent yn cael eu cyflwyno eto. Heb gyfle i ddylanwadu ar drafodion y Cynulliad, ni fyddai'n deg gofyn i'r ombwdsmon aros i gynnig gael ei gyflwyno o blaid eu meini prawf cyn symud ymlaen i weithredu'r pwerau y mae'r Cynulliad Cenedlaethol eisoes wedi'u trafod yn y Bil hwn. Nid wyf yn meddwl bod y broses a awgrymir gan yr Aelod yn angenrheidiol i sicrhau bod y Cynulliad yn fodlon ar gynigion yr ombwdsmon. Byddai pasio'r Bil hwn yn arwydd o awydd y Cynulliad i weld datganiad o egwyddorion ymdrin â chwynion yn cael ei wneud gan yr ombwdsmon, ac os nad yw'r cynnig hwnnw yn unol â'n disgwyliadau, gall y Cynulliad ei wrthod a rhoi cyfarwyddyd i'r ombwdsmon ailystyried.
Gan siarad am welliant 48, mae'r Aelod yn nodi pwynt perthnasol y bydd angen i'r ombwdsmon fod yn gymesur wrth gymhwyso gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol i awdurdodau, yn enwedig yn yr enghraifft o gynghorau cymuned, fel y mae wedi'i argymell. Fodd bynnag, byddai'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon ystyried adnoddau cynghorau cymuned pan fyddant yn datblygu gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol, hyd yn oed os na fwriadwyd i'r weithdrefn honno fod yn gymwys i gynghorau cymuned. Nid yw hon yn ffordd gymesur o gyflawni nod yr Aelod. Byddai'n arwain at faich gweinyddol diangen ar bwerau safonau cwynion yr ombwdsmon i'r holl gyrff eraill yng Nghymru. Mae'r Bil eisoes yn cynnwys gofyniad i'r ombwdsmon ymgynghori cyn cymhwyso gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol i unrhyw gorff. Byddai hyn yn caniatáu i unrhyw gorff sy'n pryderu ynglŷn â baich gweinyddol eu cynigion godi'r mater, ac i'r ombwdsmon ffurfio safbwynt cytbwys am fanteision y system gwynion yn erbyn y gost o'i rhoi ar waith.
At hynny, seiliwyd y ddeddfwriaeth ar yr egwyddor fod yr ombwdsmon yn awdurdod cwynion annibynnol y gellir ymddiried ynddo, a benodir yn uniongyrchol gan, ac yn atebol i'r Cynulliad Cenedlaethol. Os nad yw'r Cynulliad yn fodlon ynglŷn â defnydd yr ombwdsmon o'u pwerau, gellir rhoi sylw i hyn drwy waith craffu'r pwyllgor ar yr ombwdsmon. Y tu hwnt i hyn, mewn achosion eithafol, mae'r ombwdsmon yn ddarostyngedig i lwybr cyfraith gyffredin arferol adolygiad barnwrol, y gellir herio unrhyw ofyniad afresymol drwyddo. Gyda'r trefniadau atebolrwydd hyn eisoes ar waith, ni ddylem deddfu ar y rhagdybiaeth y bydd yr ombwdsmon yn defnyddio'u pwerau'n anghyfrifol. Rwy'n siŵr y bydd yr ombwdsmon yn gwrando ar y pwyntiau a godwyd gan yr Aelodau yn y ddadl heddiw ac yn eu hystyried wrth benderfynu ar y dull o weithredu gweithdrefnau cwyno enghreifftiol ar gyfer cyrff cyhoeddus. Ar y sail hon, nid wyf yn meddwl bod angen y gwelliant hwn, a gofynnaf i'r Aelodau beidio â'i gefnogi, na gwelliant 47 heddiw.
Fe ddechreuaf gyda fy ngwelliant, gwelliant 11, sy'n egluro, os yw'r ombwdsmon yn gwneud diwygiadau i'r datganiad o egwyddorion ymdrin â chwynion mewn ffordd berthnasol, y bydd y diwygiadau hynny'n ddarostyngedig i'r un weithdrefn Cynulliad a oedd yn gymwys i'r datganiad o egwyddorion cyntaf. Hynny yw, byddant yn ddarostyngedig i'r weithdrefn penderfyniad negyddol, yn yr ystyr y cânt eu gosod gerbron y Cynulliad, ac y gellir eu cyhoeddi oni chânt eu diddymu cyn diwedd y cyfnod o 40 diwrnod.
Gan droi at welliant 47 Mark, mae'r gwelliant hwn yn ceisio cymhwyso gweithdrefn penderfyniad cadarnhaol i'r drafft cyntaf o'r datganiad o egwyddorion sy'n rhaid i'r ombwdsmon eu gosod gerbron y Cynulliad. Mae'r Bil ar hyn o bryd yn darparu i'r datganiad o egwyddorion fod yn ddarostyngedig i weithdrefn penderfyniad negyddol, fel y clywsom. Ond wrth gwrs, mae hyn yn adlewyrchu'r weithdrefn sy'n berthnasol i'r meini prawf ar ei liwt ei hun a osodir gerbron y Cynulliad. Credaf y dylai'r un weithdrefn penderfyniad negyddol fod yn gymwys i'r meini prawf a'r datganiad o egwyddorion, gan eu bod ill dwy'n ddogfennau gan yr ombwdsmon. Dyna'r pwynt allweddol yma, rwy'n meddwl. Yr ombwdsmon sy'n ymgynghori yn eu cylch, yr ombwdsmon sy'n eu drafftio, yn eu cyhoeddi ac yn eu gorfodi. Dyna pam fod rheoliadau Gweinidogion Cymru yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Os yw Gweinidogion Cymru yn dymuno diwygio dogfen yr ombwdsmon, mae'n gwbl briodol mai'r weithdrefn gadarnhaol a ddylai fod yn gymwys. Rhaid inni gofio bod yr ombwdsmon yn benodiad annibynnol oddi ar Lywodraeth Cymru ac ni fyddai'n iawn i newidiadau a wneir gan Weinidogion Cymru beidio â chael eu cytuno yn y Siambr hon. Felly, nid wyf yn credu bod angen gwelliant 47.
Gan droi at welliant 48 Mark, mae'r gwelliant hwn yn rhoi dyletswydd ar yr ombwdsmon i roi sylw i adnoddau cynghorau cymuned wrth baratoi 'y' weithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol, i ddefnyddio geiriau Mark. Ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn am nifer o resymau. Yn gyntaf, nid un weithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol a geir. Mae'n debygol y bydd nifer o weithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol, a phob un wedi'i theilwra i anghenion gwahanol awdurdodau rhestredig. Mae hyn ynddo'i hun yn golygu y gall yr ombwdsmon deilwra gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol i anghenion cynghorau cymuned os—ac 'os' ydyw—yw'r ombwdsmon yn penderfynu ei gwneud yn ofynnol i gynghorau cymuned gydymffurfio â gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol. Nid oes unrhyw rwymedigaeth ar yr ombwdsmon i gael gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol ar gyfer cynghorau cymuned. Yn wir, hyd yn hyn yn y flwyddyn ariannol hon, mae'r ombwdsmon wedi derbyn mwy na 2,000 o gwynion i gyd ac o'r rhain, dim ond 22 sydd wedi ymwneud â chynghorau cymuned, allan o tua 730, yn ôl yr hyn y credaf i'r Aelod ei ddweud, o gynghorau o'r fath yng Nghymru. Felly, buaswn yn dadlau nad yw'r gweithdrefnau ymdrin â chwynion o reidrwydd wedi'u hanelu at broblemau gyda chynghorau cymuned.
Yn ail, fel awdurdod cyhoeddus, rhaid i'r ombwdsmon weithredu'n rhesymol ym mhob dim y mae'n ei wneud wrth gwrs. Byddai hyn yn cynnwys ystyried adnoddau unrhyw awdurdod rhestredig y mae'n ystyried pennu eu bod yn destun gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol. Ac yn drydydd, rwy'n cwestiynu pam y dylai'r ombwdsmon roi sylw penodol i'r adnoddau sydd ar gael i gynghorau cymuned pan fo'r ystyriaeth hon yn gymwys i'r awdurdodau rhestredig eraill, fel cynghorau sir, byrddau iechyd lleol a Gofal Cymdeithasol Cymru, ac yn y blaen. Felly, rwy'n cydnabod y mater y mae'r gwelliant yn ceisio mynd i'r afael ag ef, ac rwyf wedi cynnwys rhai sylwadau ar y mater hwn yn y memorandwm esboniadol diwygiedig i'r Bil, ond fy marn i yw bod hynny'n rhoi sylw digonol i'r pryderon a fynegwyd ac felly, buaswn yn annog yr Aelodau i beidio â chefnogi'r gwelliant penodol hwnnw.
Mark Isherwood i ymateb.
Diolch, Lywydd. O ran gwelliant 47, y cryfder mwyaf a gafodd gydnabyddiaeth yn y Bil yng Nghyfnod 1 oedd y natur gadarnhaol o'i fewn, a dyna pam y cynigir y gwelliant hwn, gan nad oes fawr o gyfle i'r Cynulliad graffu ar yr egwyddorion cyn eu cyflwyno, ar y datganiad o egwyddorion cyntaf fan lleiaf. Gallai hynny fod yn destun pryder. Deallaf mai swyddfa'r ombwdsmon, ar ôl derbyn beth bynnag y mae'r Bil hwn yn ei gasglu yn y pen draw, yw'r corff a fydd yn llunio'r datganiad o egwyddorion, ond mae yna hen ymadrodd Platonaidd da, 'Pwy fydd yn goruchwylio'r goruchwylwyr?' Ac er bod yn rhaid i'r ombwdsmon drwy ddiffiniad fod ar wahân i'r lle hwn—hyd braich o'r lle hwn—mae gan y Cynulliad rôl yn y cyd-destun hwn yn ein barn ni.
Mewn perthynas â gwelliant 48, roedd yr Aelod cyfrifol yn cwestiynu pam y byddai cyrff mwy eraill—ac enwodd nifer o gyrff mwy o faint—yn cael eu trin yn wahanol. Y rheswm yw oherwydd eu bod yn gyrff mwy o faint. Nid yw'n gymwys ar gyfer pob cyngor tref a chymuned—ni fyddai gan nifer ohonynt reswm i beidio â chyflawni rhai o'r gofynion y manylir arnynt yma. Nid yw ond yn gymwys ar gyfer y rheini a fyddai, am resymau'n ymwneud ag adnoddau, fel yr amlinellais i ac fel yr amlinellodd Un Llais Cymru wedyn yn yr ohebiaeth a ddyfynnais, yn ei chael hi'n anodd bodloni'r gofyniad hwn yn ymarferol, at ddibenion ymarferol. Felly, nid yw'n ofyniad gorfodol sy'n gymwys ar gyfer pob corff cyhoeddus neu bob corff sy'n destun cylch gwaith yr ombwdsmon; nid yw ond yn bŵer disgresiynol i'w ddefnyddio pan fo corff yn debygol, neu pan wyddys bod corff heb adnoddau i fodloni'r gofyniad o fewn y telerau penodol yn y Bil. Ac mae angen inni fynegi'r pryder hwnnw. Mae angen inni fynegi'r gwahaniaeth ar draws y sector cyhoeddus, ac yn enwedig o fewn cynghorau tref a chymuned ar draws Cymru. Nid yw caniatáu perfformiad gwael gan dangyflawnwyr yn esgus. Mae angen mynd i'r afael â hynny. Mae'n fesur ymarferol i helpu'r rheini a allai wneud yn well yn y dyfodol i gyrraedd y pwynt hwnnw heb eu cosbi am bethau sydd y tu hwnt i'w rheolaeth. Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 47? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig ar welliant 47. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 47.
Gwelliant 11, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 11.
Gwelliant 48, Mark Isherwood.
A ydych chi'n cynnig—?
Rwy'n cynnig.
Gwelliant 48. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Pleidlais, felly, ar welliant 48. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 48.
Gwelliant 12, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 12.
Llyr Gruffydd, gwelliant 13.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 13.
Gwelliant 14, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 14.
Gwelliant 15, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 15, felly.
Gwelliant 16, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 16.
Gwelliant 17, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 17, felly.
Gwelliant 18, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 18, felly.
Gwelliant 19, Llyr Gruffydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 19.