Yr eitem nesaf yw’r datganiadau 90 eiliad, ac mae’r datganiad cyntaf gan Dawn Bowden.

Diolch, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, gwnaeth fy nghyd-Aelod Vikki Howells ddatganiad i nodi trideg pump o flynyddoedd ers dechrau streic y glowyr yn 1984. Ond mae yna un agwedd ar yr anghydfod diwydiannol chwerw a maith hwnnw y credaf ei fod yn haeddu ein sylw pellach. Rwy'n cyfeirio, wrth gwrs, at y ffordd y gwnaeth yr anghydfod wleidyddoli a radicaleiddio menywod drwy'r mudiad Menywod yn Erbyn Cau'r Pyllau Glo. Llwyddodd y mudiad hwnnw i rymuso cymaint o fenywod i weithredu ac i ymgymryd â rolau cyhoeddus yn yr hyn a oedd yn draddodiadol yn weithgareddau gwrywaidd yn bennaf. Fe'u tynnodd allan o'r gegin ac i reng flaen gwleidyddiaeth.

Yn ystod y streic, daeth menywod nad oeddent yn wleidyddol cyn hynny i'r amlwg fel arweinwyr, siaradwyr, codwyr arian, trefnwyr a chefnogwyr allweddol yn yr anghydfod. I'r rhan fwyaf, ni fyddai bywyd byth yr un fath, a daeth llawer yn ffigurau gwleidyddol yn eu hawl eu hunain, fel Sian James, a aeth ymlaen i fod yn AS dros Ddwyrain Abertawe. Yn ei llyfr, 'Is it Still Raining in Aberfan?', mae'r newyddiadurwr Melanie Doel yn cofnodi meddyliau un o'r menywod hynny, Maureen Hughes. Roedd hi'n cyfleu'r hyn yr oedd glöwr ar streic ym mhwll glo Merthyr Vale wedi dweud wrthi.

Chi oedd y fenyw ar y llinell biced—ni fyddwch byth yn gwybod faint o hwb i'r ysbryd oedd eich gweld chi yno yn ein cefnogi.

Felly, wrth inni gofio trideg pump o flynyddoedd ers dechrau streic y glowyr, gadewch i ni gofio hefyd y Menywod yn Erbyn Cau'r Pyllau Glo. Roeddent, ac maent, yn fenywod rhyfeddol ac ni ddylem byth anghofio eu cyfraniad i hanes dosbarth gweithiol ein gwlad.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Diolch. Nick Ramsay.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Seiclon Idai oedd y storm waethaf erioed i daro rhan ddeheuol Affrica, gan effeithio ar Malawi, Mozambique a Zimbabwe, a gadael trywydd o ddinistr a bywydau toredig yn ei sgil. Mae'r storm wedi creu cefnfor mewndirol ym Mozambique sydd yr un faint â Lwcsembwrg. Mae wedi lladd 700 o bobl ac wedi effeithio ar oddeutu 3 miliwn yn fwy na hynny. Mae hynny bron yr un faint â phoblogaeth Cymru. Cafodd tai, ffyrdd a phontydd eu chwalu'n ddarnau a boddwyd tir amaethyddol.

Mae elusennau dyngarol wedi clywed hanesion am blant yn marw wrth iddynt syrthio o goed roeddent wedi'u dringo i ddianc rhag y llifogydd. Syrthiodd eraill oherwydd newyn am nad oedd modd eu cyrraedd am dri diwrnod. Cafwyd llawer o adroddiadau am gyrff yn arnofio yn y llifddwr. Yn Zimbabwe yn unig, mae dros 300 o bobl wedi colli eu bywydau gydag o leiaf 16,000 o deuluoedd wedi'u gwneud yn ddigartref. Mae Gweinidogion Llywodraeth yn dweud y bydd nifer y bobl sydd ar goll yn llawer uwch nag yr ofnid yn gynharach.

Bydd fy etholwyr David a Martha Holman, o elusen Love Zimbabwe, yn teithio i'r wlad ar 8 Ebrill i ddarparu cymorth sy'n fawr ei angen. Maent eisoes wedi casglu llawer o eitemau hanfodol i'w cludo yno a'u dosbarthu i'r rhai yn yr ardaloedd yr effeithiwyd arnynt ac maent yn apelio am fwy.

Mae'r Pwyllgor Argyfyngau hefyd wedi lansio apêl i gefnogi ymdrechion cymorth. Mae elusennau'n gweithio i gefnogi'r ymdrech gymorth a darparu pecynnau lloches brys; bwyd, megis codlysiau ac indrawn; tabledi puro dŵr; a chymorth iechyd brys. Rwy'n siŵr y bydd y Cynulliad hwn yn dymuno addo ei gefnogaeth i bobl y rhan gythryblus hon o'r byd ar yr adeg hon. Gall unrhyw un sy'n awyddus i roi cymorth wneud hynny drwy ymweld â'r wefan, www.dec.org.uk

Leanne Wood.

Yr wythnos diwethaf, bu farw'r artist o'r Rhondda, Elwyn Thomas. Roedd Elwyn, a anwyd yn Tylorstown, yn artist poblogaidd yn y Rhondda, yn adnabyddus am ei baentiadau acrylig, a ddarluniai'n bennaf olygfeydd o strydoedd a oedd yn gyfarwydd i unrhyw un sydd wedi byw neu wedi treulio amser yn y Rhondda Fach. Enwyd llawer o'i ddarluniau'n syml ar ôl y strydoedd a'r cymunedau a ddarluniai, ond roedd ambell baentiad achlysurol yn crwydro oddi wrth ei fformat ac yn rhoi ychydig bach mwy o awgrym i chi ynglŷn â'r testun dan sylw. Mae 'Sgwrs lôn gefn', 'Dau'n canlyn yn y Rhondda', 'Clecs y Rhondda' yn enghreifftiau o'r fath.

Dywedir na ddechreuodd baentio o ddifrif hyd nes 1987, wedi iddo ymddeol o'i swydd fel athro. Bu'n bennaeth celf yn Ysgol Ramadeg Glynrhedynog, lle trosglwyddodd ei gariad a'i angerdd tuag at gelfyddyd i gannoedd o'r disgyblion a basiodd drwy'r ysgol yn ystod ei gyfnod fel athro. Mae'r ffrwd o deyrngedau cynnes iddo gan gyn-ddisgyblion ers ei farwolaeth yn dyst i'r argraff a wnaeth ar addysg yn y rhan hon o'r Rhondda.

Deallaf fod cynlluniau yn Oriel Giles ym Mhont-y-clun, yr unig fan sy'n arddangos gwaith gwreiddiol gan Thomas, i arddangos rhywfaint o waith nas gwelwyd o'r blaen, ynghyd â rhai o'i weithiau mwy enwog, fel rhan o deyrnged. Felly, hoffwn annog unrhyw un sydd â diddordeb mewn celf i fynd yno i weld y paentiadau hyn drostynt eu hunain i werthfawrogi'n llawn y ddawn a oedd gan Thomas, yn ogystal â'i lygaid unigryw a lwyddai i adlewyrchu bywyd y Rhondda yn ôl atom.

Dywedwyd mai'r hyn a wnâi Thomas oedd paentio'r hyn a welai drwy ei ffenest, ond byddai'n gwneud hynny gyda'r fath gynhesrwydd a'r fath ddawn. Mae Elwyn Thomas wedi gadael cronicl gwych o fywyd y Rhondda ar ei ôl, ac rwy'n hynod ddiolchgar iddo am hynny.

Diolch.