1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad yn ymateb i benderfyniad yr Uchel Lys heddiw ynghylch yr ymchwiliad o dan arweiniad Cwnsler y Frenhines i ddiswyddo Carl Sargeant? 293

Rwy'n ymateb i'r cwestiwn y prynhawn yma ar ran y Prif Weinidog, sydd yn Llundain ar gyfer cyfarfodydd yn ymwneud â Brexit.

Nodwn y dyfarniad heddiw gan yr Uchel Lys, sy'n darparu eglurder ar yr hyn a fu'n broses gymhleth. Byddwn yn ystyried y camau nesaf yn awr mewn perthynas â'r ymchwiliad yng ngoleuni'r dyfarniad heddiw.

Diolch am eich ateb cryno, Weinidog, ac rwy'n deall yn iawn pam mai chi sy'n ymateb i'r cwestiwn hwn yn hytrach na'r Prif Weinidog.

Hoffwn hefyd ymddiheuro i deulu Carl Sargeant a Jack Sargeant, oherwydd yn amlwg, ni chafodd y Siambr hon yr atebion roeddent eu hangen ac roedd y teulu'n teimlo bod yn rhaid iddynt fynd i'r llys i gael y dyfarniad hwn heddiw. Mae hwn yn ddyfarniad damniol, a dweud y lleiaf. Mae'n dweud bod gweithred anghyfreithlon wedi'i chyflawni—dyna'r dyfarniad. Mae'n nodi tri maes yn benodol. Mae'n dweud nad oedd gan yr Ysgrifennydd Parhaol ryddid i weithredu wrth sefydlu'r ymchwiliad hwn, er gwaethaf datganiad ar ôl datganiad, a chyfeiriaf at un ar 18 Medi, lle dywedodd y Prif Weinidog ar y pryd

'Nid wyf i wedi ymyrryd â'r protocol o gwbl.'

Mae hynny wedi'i gofnodi, a cheir llawer o ddatganiadau eraill tebyg.

Dywed ail gasgliad y dyfarniad heddiw na chyflawnodd yr Ysgrifennydd Parhaol y paratoadau ar gyfer yr ymchwiliad ar wahân i swyddfa'r Prif Weinidog, er bod y cyn Brif Weinidog wedi dweud yn glir fod yr ymchwiliad a gynhaliwyd gan yr Ysgrifennydd Parhaol yn ymchwiliad hyd braich ac nad oedd ganddo ef na'i swyddfa unrhyw fewnbwn iddo o gwbl.

A'r trydydd pwynt a'r pwynt olaf yw bod gan y Prif Weinidog ar y pryd reolaeth dros y broses; yn wir, i bob pwrpas, cafodd y gair olaf a rheolaeth ar ffurf derfynol y protocol gweithredol. Mae hwnnw'n ddyfarniad damniol sut bynnag yr edrychir arno. Hoffwn wybod sut yn union y bydd Llywodraeth Cymru'n bwrw ymlaen â'i hymateb. Rwy'n derbyn mai dim ond ers ychydig oriau y cafwyd y dyfarniad hwn, ond mae angen inni ddeall yn glir sut rydym yn mynd i gael eich ymateb i'r farn hon. Mae angen inni ddeall pa ymgysylltiad y byddwch yn ei gael gyda theulu'r Sargeantiaid yn arbennig, i sicrhau y gellir datrys y materion hyn fel y gall yr ymchwiliad fynd rhagddo, ac fel nad oes yn rhaid i'r mater fynd drwy'r llysoedd, a fyddai'n golygu bod y Llywodraeth yn cael ei llusgo drwy'r llysoedd eto. Ac yn drydydd, hoffwn weld pa gamau a gymerir i sicrhau bod gwahaniad clir rhwng y Llywodraeth ac annibyniaeth y gwasanaeth sifil, oherwydd yn bwysig yma, yr Ysgrifennydd Parhaol yw gwarcheidwad yr annibyniaeth honno, ac mae'r dyfarniad hwn yn dangos yn glir fod yr annibyniaeth honno wedi'i pheryglu. A chredaf y gallwch roi rhywfaint o sicrwydd inni heddiw ynglŷn â sut y byddwch yn ymateb i ni, ond mae arnom angen yr amserlen honno fel nad yw hyn yn cael ei anghofio. Fel y dywedais, mae hwn yn ddyfarniad damniol, ac mae'r teulu'n haeddu llawer gwell gennym ni fel sefydliad a gennych chi fel Llywodraeth.

Diolch yn fawr iawn am godi'r materion hyn y prynhawn yma, ac am roi cyfle inni drafod, yn y lle cyntaf, y dyfarniad a wnaed. Diolchwn i'r llys am roi'r eglurder sydd gennym bellach ar broses sydd wedi bod yn gymhleth iawn. Yn amlwg, byddwn yn trafod ac yn ystyried y camau nesaf yng ngoleuni dyfarniad heddiw, ond hoffwn ddweud ar y cychwyn cyntaf ei bod, yn amlwg, wedi bod yn amser anodd iawn i bawb, yn enwedig i deulu Carl Sargeant, wrth gwrs.

O ran y camau nesaf, byddwn yn ystyried yr adroddiad, ac rwyf wedi rhoi copi ohono yn y llyfrgell ynghyd â'r crynodeb i'r Aelodau allu ei ddarllen eu hunain. Mae'r prif faterion yn ymwneud â'r broses ynghylch rhai agweddau ar y protocol gweithredol, yn benodol, yn hytrach na'r penderfyniadau eu hunain. Felly, mae'r cadeirydd, Paul Bowen QC, yn parhau yn ei le, a bydd y camau nesaf yn cael eu llywio, yn amlwg, drwy ymgysylltiad â phob un sydd â buddiant, gan gynnwys teulu'r Sargeantiaid.

Mae'r Trefnydd wedi dweud bod y Llywodraeth yn diolch i'r llys am yr eglurder y mae'n ei gynnig bellach, ond ymddengys—i mi, o leiaf—fod y datganiad hwnnw braidd yn aneglur, felly a all ddatgan yn ddiamwys a yw'r Llywodraeth yn derbyn dyfarniad y llys yn llawn, ac felly'n ildio unrhyw hawl sydd ganddi i apelio? Ac os gallech egluro hefyd, oherwydd yn y penderfyniad, cyfeirir at gyflwyniadau sydd bellach yn cael eu ceisio gan gwnsler yn yr achos ynghylch y camau nesaf, o ran union natur yr iawn sy'n cael ei orchymyn. Pwy fydd yn cyfarwyddo'r cwnsler yn yr achos hwnnw? Ai'r cyn Brif Weinidog neu'r Prif Weinidog presennol?

Nawr, dywedodd yr Arglwydd Ustus Haddon-Cave a Mr Ustus Swift yn glir, fel y clywsom gan Andrew R.T. Davies, yn eu dyfarniad fod y cyn Brif Weinidog wedi torri ei addewid o annibyniaeth mewn sawl ffordd: wrth roi cylch gwaith ymlaen llawn i'r Ysgrifennydd Parhaol, heb ei gyhoeddi, yn breifat, ar 9 Tachwedd, a bod y protocol gweithredol y cyfeiriodd y Trefnydd ato wedi'i lunio a'i gwblhau gan y cyn Brif Weinidog mewn ymgynghoriad â'i gwnsler. A all y Trefnydd ddweud a oedd unrhyw aelodau o'r Llywodraeth bresennol yn ymwybodol fod cylch gwaith wedi'i roi i'r Ysgrifennydd Parhaol ymlaen llaw, a bod y cyn Brif Weinidog wedi parhau i ddylanwadu ar brotocol gweithredol yr ymchwiliad, rhywbeth y daeth y llys i'r casgliad ei fod yn gwbl groes i'r datganiad i'r wasg a wnaed gan y Llywodraeth ar 10 Tachwedd? Os mai'r ateb i'r cwestiwn hwn yw nad oedd eraill yn ymwybodol, a all ddweud pryd y daethant yn ymwybodol ac o dan ba amgylchiadau?

Nawr, mewn perthynas â phedair agwedd y protocol gweithredol y mynnodd y cyn Brif Weinidog ei roi ar waith yn erbyn dymuniadau teulu'r Sargeantiaid, ac yn anghyfreithlon o ystyried annibyniaeth honedig yr ymchwiliad, a yw'r Llywodraeth yn bwriadu cytuno i unrhyw un neu bob un o geisiadau teulu'r Sargeantiaid am newidiadau yn y ffordd y cynhelir yr ymchwiliad, neu fel arall, a yw'r Llywodraeth yn bwriadu bwrw ymlaen beth bynnag yn unol â chyfarwyddwyd y cyn Brif Weinidog? A yw'r Trefnydd yn derbyn bod canfyddiad gan yr Uchel Lys fod Llywodraeth Cymru wedi ymddwyn yn anghyfreithlon mewn mater sydd, yn ddealladwy, o ystyried natur drasig y digwyddiadau hyn, wedi ennyn cryn ddiddordeb cyhoeddus, yn ergyd ddifrifol iawn i enw da'r Llywodraeth mewn perthynas â gonestrwydd ac uniondeb? Os felly, a wnaiff hi ymrwymo i groesawu ymrwymiad newydd i dryloywder yn yr achos hwn? Yn benodol, a yw'n fodlon ac a yw'n gallu dweud wrthym faint o gymorth ariannol a roddwyd i'r cyn Brif Weinidog a chyn-gynghorwyr arbennig yn yr amryw gamau cyfreithiol a ddygwyd gerbron mewn perthynas â'r achos hwn?

Ac yn olaf, a gawn ni ofyn i'r ymchwiliad i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd, y cyfeirir ato yn y dyfarniad, ac y gwrthwynebodd y diffynyddion yn yr achos hwn ei gyhoeddi, gael ei gyhoeddi o'r diwedd?

Wel, Lywydd, mae sawl agwedd ar y cwestiynau y mae arweinydd Plaid Cymru wedi'u gofyn i mi y prynhawn yma nad wyf mewn sefyllfa i'w hateb gan mai dyma'r tro cyntaf i mi ymwneud â'r mater penodol hwn, o ystyried fy mod bellach yn cyflawni rôl y Trefnydd—nid oedd gennyf ran yn y mater cyn hynny. Felly, o ran llawer o'r agweddau a ddisgrifiwyd gennych, nid wyf mewn sefyllfa i ateb heddiw. Yn amlwg, bydd Llywodraeth Cymru yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynglŷn â'r datblygiadau yn y ffordd fwyaf priodol, a byddwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y camau nesaf pan fo hynny'n briodol.

Yn amlwg, heddiw y cawsom y dyfarniad, felly bydd angen inni gymryd peth amser i ystyried y dyfarniad hwnnw ac i bennu'r camau nesaf mewn perthynas â hynny, ond yn amlwg, byddwn yn gwneud hynny mewn ffordd agored a thryloyw.

O ran costau, mae'r llys wedi dyfarnu costau safonol yn erbyn Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r achos cyfreithiol penodol hwn, ac nid ydym mewn sefyllfa i roi ffigur o ran beth y gallai'r costau hynny fod ar y cam cynnar iawn hwn, o ystyried mai y bore yma y cyflwynwyd y dyfarniad. Ond rwy'n rhoi fy ymrwymiad i chi y byddaf yn sicrhau bod Aelodau'r Cynulliad yn cael diweddariad fel y bo'n briodol, ac yn cael cymaint o wybodaeth ag y gallwn ei rhoi, ond heddiw'n unig y cawsom y dyfarniad.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Mae'n debyg y dylwn gofnodi fy mod yn amlwg yn aelod o'r Llywodraeth pan drafodwyd y materion hyn gan aelodau o'r Llywodraeth. A gaf fi ddweud fy mod yn ddiolchgar i Andrew R.T. Davies am ddwyn y mater hwn i sylw'r Cynulliad Cenedlaethol y prynhawn yma? Mae hyn yn amlwg yn rhywbeth y mae angen inni fynd i'r afael ag ef, a mynd i'r afael ag ef ar frys. Trafodais botensial ymchwiliad annibynnol gyda'r Prif Weinidog ar y pryd y diwrnod ar ôl i ni golli Carl, ac yn sicr, roeddem yn teimlo ar y pryd y byddai hyn yn rhywbeth a fyddai'n cael ei ddatrys yn gyflym iawn. Mae wedi cymryd gormod lawer o amser i ddatrys y mater hwn, ac mae'n rhywbeth y credaf fod angen i ni sicrhau bod y teulu'n cael y wybodaeth y maent yn ei cheisio yn ei gylch a'u bod yn cael y diweddglo y maent ei angen. Mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb, ym mha ran bynnag o'r Siambr hon yr eisteddwn a pha rôl bynnag a chwaraewyd gennym, yn y Llywodraeth ac fel Aelodau o'r lle hwn, i ddatgelu'r gwir ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd.

Cytunaf ag Adam Price ei bod bellach, mae'n debyg, yn bryd cyhoeddi'r ymchwiliad i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd, a'i gyhoeddi yn ei gyfanrwydd, i alluogi pobl i ddeall y cefndir, a chredaf hefyd, o bosibl, o ystyried yr hanes, y gallem ddysgu gwers gan Dŷ'r Cyffredin heddiw, ac efallai y bydd angen i'r lle hwn gymryd rheolaeth ar y broses hon os na all y Llywodraeth wneud hynny.

A wnaiff y Llywodraeth ystyried cyflwyno cynnig i'r lle hwn gyda thermau'r ymchwiliad, gyda ffurf gweithredu'r ymchwiliad, fel y gall pob un ohonom fod yn fodlon, ac yn fodlon yn gyhoeddus, fod yr ymchwiliad hwn yn broses agored a thryloyw fel yr addawyd i'r teulu, y bydd yr ymchwiliad hwn yn gweithredu mewn ffordd sy'n chwilio am y gwirionedd yn hytrach na gweithredu mewn ffafriaeth neu mewn ofn, ac yn sicrhau y gallwn, gyda'n gilydd, sicrhau bod y gwirionedd yn cael ei ddatgelu, fod pobl yn deall beth a ddigwyddodd i'n ffrind a deall pam y digwyddodd hynny.

O ystyried y dyfarniad heddiw, rwy'n credu ei bod yn bryd i'r Llywodraeth naill ai gymryd cyfrifoldeb dros ddatrys hyn a gwneud hynny ar frys, neu mae'n bryd i'r lle hwn wneud hynny ar ran y Llywodraeth.

Yn y lle cyntaf, credaf mai'r peth pwysig fydd astudio'r dyfarniad sydd ger ein bron heddiw, ac fel y dywedais, rydym wedi sicrhau ei fod ar gael i'r Aelodau yn y llyfrgell er mwyn sicrhau y gall pob Aelod ei astudio hefyd. Ond yn sicr bydd y camau nesaf yn cynnwys trafod gyda'r teulu i gychwyn o ran penderfynu ar y ffordd orau ymlaen. Yn amlwg, byddwn yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n rhoi'r wybodaeth lawnaf y gallwn ei rhoi i'r Aelodau. Nid ydym mewn sefyllfa i ddweud llawer mwy heddiw, Lywydd, gan mai heddiw'n unig y cawsom y dyfarniad, felly bydd angen inni ei astudio a phenderfynu ar y camau nesaf.

Diolch i’r Trefnydd.