1. Pa gamau y mae'r Prif Weinidog yn eu cymryd i warchod yr amgylchedd naturiol yng Nghymoedd y De? OAQ53781

Diolch, Llywydd. Un o'r camau sy'n cael eu cymryd i ddiogelu'r amgylchedd naturiol yw'r bwriad i greu parc rhanbarthol y Cymoedd. Bydd yn cefnogi ymatebion arloesol i'r newid yn yr hinsawdd, ansawdd a rheolaeth dŵr, a diogelu bioamrywiaeth a chynefinoedd lleol unigryw.

Diolch, Prif Weinidog. Prif Weinidog, mae'r adroddiad ar yr ymchwiliad cyhoeddus i'r cynigion i gloddio am agregau mewn llecyn o harddwch lleol y mae pobl yn hoff iawn ohono, a adnabyddir fel 'y canyons', gyda'ch Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar hyn o bryd, yn disgwyl penderfyniad. Ac rwy'n ddiolchgar iawn am y gefnogaeth drawsbleidiol i'n hymgyrch i atal y datblygiad, ac yn arbennig i'r ACau niferus, o bob plaid, sydd wedi llofnodi fy ngherdyn post anferth yn darlunio'r ardal, i gydnabod ei harddwch naturiol unigryw. Nawr, rwy'n sylweddoli na allwch chi wneud sylwadau ar gais cynllunio unigol, ond a wnewch chi achub ar y cyfle hwn i ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddiogelu ein hamgylchedd yng Nghymoedd y de, nid ar gyfer trigolion lleol yn unig, ond hefyd er mwyn datgloi eu potensial enfawr o ran twristiaeth a hamdden?

Diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn yna. Wrth gwrs, rwy'n falch iawn yn wir o roi ar gofnod, eto, ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'n hadnoddau naturiol unigryw, yr arwyddocâd sydd ganddynt i werth y dirwedd, i fioamrywiaeth ac, yn wir, i dreftadaeth leol. Ac rwy'n cymeradwyo, wrth gwrs, yr ymgyrch y mae wedi hi ei harwain a'r ffordd llawn dychymyg y mae hyn wedi tynnu sylw at fater y gwn sy'n golygu llawer iawn iddi hi ac i drigolion lleol. Nawr, fel y mae Lynne yn gwybod, mae penderfyniadau ynghylch pa un a ddylid adennill apêl yn dilyn cyfres o feini prawf sydd wedi ei sefydlu a'u cyhoeddi. Os bydd apêl yn bodloni un o'r meini prawf, yna mae'r adenilliad yn awtomatig, a dyna sydd wedi digwydd yn yr achos hwn. Caiff apeliadau a adenillir eu prosesu gan yr Arolygiaeth Gynllunio yn y ffordd arferol, a chwblhawyd y gwaith hwnnw erbyn hyn. Mae'r penderfyniad yn nwylo Gweinidogion Cymru ar ôl hynny, ac fel y mae'r Aelod wedi ei ddweud, nid yw'n bosibl i mi, nac i unrhyw un arall yn Llywodraeth Cymru, wneud sylwadau ar rinweddau'r cynnig fel nad wyf yn amharu ar y penderfyniad terfynol. Ond bydd etholwyr yr Aelod wedi clywed yr hyn a ddywedodd heddiw a gwn y byddan nhw'n gwerthfawrogi'r ymdrechion y mae'n eu gwneud ar eu rhan.

Prynhawn da, Gweinidog. Canfu arolwg diweddar bod Cymru wedi cael ei heffeithio'n arbennig gan ledaeniad ffwng marwol o'r enw clefyd (Chalara) coed ynn. O ganlyniad, bydd yn rhaid torri miliynau o goed i lawr sydd wedi eu heintio ger adeiladau, ffyrdd a rheilffyrdd, gan gael effaith sylweddol iawn ar y dirwedd ac ar ein bywyd gwyllt. Prif Weinidog, pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, ochr yn ochr â Cyfoeth Naturiol Cymru, i gynyddu'r gyfradd plannu coed yn y Cymoedd, ac mewn mannau eraill, i ddiogelu a gwarchod y rhan hanfodol hon o'n hamgylchedd naturiol yng Nghymru?

Llywydd, a gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn yna? Mae yn llygad ei le i dynnu sylw at yr adroddiadau diweddar am yr effaith y mae clefyd (Chalara) coed ynn eisoes yn ei chael yng Nghymru ac y gallai barhau i'w chael yn y dyfodol. Mae'n enghraifft o'r ffordd nad yw bygythiadau i rywogaethau yn cymryd sylw o unrhyw rwystrau daearyddol. Bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn arwain ar ran Llywodraeth Cymru yn ein hymateb i'r clefyd (Chalara) coed ynn. Mae rhan o'r ymateb hwnnw'n ymwneud â phlannu mwy o goed yn y dyfodol, i fwrw ymlaen â'n cynllun ar gyfer coedwig genedlaethol yma yng Nghymru, ac i wneud popeth o fewn ein gallu i ymdrin â manylion penodol clefyd (Chalara) coed ynn, ond i hyrwyddo manteision ailgoedwigo ledled Cymru wrth wneud hynny.

Er ein bod yn dathlu rhywogaethau newydd fel anghenfil Maerdy, a ganfuwyd yn ddiweddar ar domen lo yn y Rhondda, nid yw'r darlun yr un mor obeithiol i rywogaethau eraill. Bydd unrhyw un sy'n gwylio'r rhaglen BBC wych ddiweddar, Land of the Wild, yn poeni am y neges ar ddiwedd y gyfres gan Iolo Williams am raddau dirywiad rhywogaethau yn y wlad hon. Mae dirywiad rhywogaethau a diraddiad pridd yn bryderon allweddol i Extinction Rebellion, felly sut y byddwch chi'n mynd i'r afael â'r pryderon hyn? A chithau bellach wedi cytuno ein bod ni'n wynebu argyfwng hinsawdd, pryd wnewch chi amlinellu sut yr ydych chi'n mynd i fodloni eu gofynion o ran lleihau allyriadau ar unwaith a sefydlu cynulliad dinasyddion? Ac a ydych chi'n derbyn bod angen i chi dynnu'r ewinedd o'r blew ynghylch hyn bellach? Ar hyn o bryd, rydych chi'n methu eich targedau allyriadau y cytunwyd arnynt yn y gorffennol, a bydd penderfyniad llwybr du newydd yr M4 yn gwneud pethau'n waeth o lawer, ac mae hynny i gyd yn dadlau'r achos dros sefydlu cynulliad dinasyddion fel y gallwn ni eich dwyn i gyfrif ar hyn.

Hoffwn gytuno â'r Aelod am ddifrifoldeb y sefyllfa sy'n ein hwynebu o ran bioamrywiaeth a'r dirywiad i rywogaethau yma yng Nghymru. Ac mae'r rheswm pam, ddoe, y gwnaeth fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths ddatgan argyfwng hinsawdd ar ran Cymru yn gydnabyddiaeth o ddifrifoldeb y bwriad sydd gennym ni fel Llywodraeth Cymru, ein hymrwymiad i weithredu'n frwd o fewn Llywodraeth Cymru ond ymhell y tu hwnt, ac i gefnogi'r mudiad cymdeithasol sy'n dod i'r amlwg o ran y newid yn yr hinsawdd, oherwydd, er bod gan Lywodraeth gyfrifoldeb craidd—ac rydym ni'n nodi 100 o wahanol gamau yr oedd y Llywodraeth yn bwriadu eu cymryd yn ein cynllun carbon isel—os ydym ni'n mynd i lwyddo i fynd i'r afael â'r hyn a allai fod yr un bygythiad mwyaf i ddynoliaeth ar unrhyw adeg yn ein hanes, yna bydd yn rhaid i'r camau gweithredu hynny fynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y gall Llywodraeth ei wneud ar ben ei hun , a dyna pam mae'r mudiad cymdeithasol mor bwysig.

Nawr, tynnodd Leanne Wood sylw at y gostyngiad i boblogaethau fertebratau ar draws y Deyrnas Unedig—gostyngiad o 60 y cant ers 1970. Tynnodd sylw at broblemau uwchbridd—mae 85 y cant o uwchbridd East Anglia wedi diflannu ers 1850, ers dechrau amaethu dwys. Mae'r rhain yn sicr yn arwyddion difrifol a sylfaenol o'r hyn sy'n digwydd yn ein hamgylchedd, ac rydym ni'n benderfynol fel Llywodraeth i chwarae ein rhan i symud o gyfnod o ddirywiad amgylcheddol i un o dwf amgylcheddol. Credaf y bydd angen cefnogaeth ar draws y Siambr hon i sicrhau bod hynny'n digwydd, a gwn fod Aelodau ym mhob plaid sydd wedi ymrwymo i sicrhau bod hynny'n digwydd.