Efallai y caf ddweud wrthych, Ddirprwy Lywydd, imi dreulio rhan o doriad y Pasg yn darlithio yng Ngholeg William a Mary ar y pwnc, 'Prydain ar ôl Brexit'. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y teitl wedi'i ddewis ym mis Rhagfyr, pan nad oedd yn ymddangos mor eithafol o annhebygol. Ymwelais â Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn gynharach yn y flwyddyn, ac roeddent yn gwybod am fy nghysylltiad â'r coleg. Llwyddasant i gloddio llythyr o'r archif gan Goronwy Owen, y bardd mawr o'r ddeunawfed ganrif, am ei baratoadau i ymgymryd â swydd addysgu yn yr ysgol ramadeg a oedd yn gysylltiedig â Choleg William a Mary ar y pryd.

Mae'n fy nharo bod llawer o gysylltiadau rhyfeddol y dylem fod yn awyddus i fynd ar eu trywydd. Yn wir, yn y llyfrgell, fe ofynasant a oeddwn i'n gwybod bod cofeb iddo ar gampws y coleg? Fe'm synnwyd gan hyn braidd, ac felly, yn ystod fy ymweliad, fe geisiais ddarganfod ble mae'r gofeb. Euthum i lyfrgell Swem—y brif lyfrgell yn y brifysgol—a dywedasant wrthyf fod y plac yn y llyfrgell. Dywedasant wrthyf lle'r oedd, ac euthum i fyny ac mae yno blac gwych i Goronwy Owen. Mae'n coffáu ei waith trawsnewidiol yn y ddeunawfed ganrif dros lenyddiaeth Gymraeg ac yn dathlu'r cysylltiad. Roedd yn fy atgoffa pa mor wych y byddai pe baem yn gallu gwneud mwy gyda hynny. Mae ei gerdd enwog, 'Hiraeth', er enghraifft, wedi cael effaith enfawr ar ein diwylliant, ond mae'r ffaith ei fod wedi treulio cymaint o amser yn Virginia yn rhywbeth y dylem adeiladu arno.

Nid oedd yn bennod gwbl hapus. Fel y mae beirdd yn tueddu i fod, roedd ychydig yn rhy hoff o'r ddiod gadarn. Ar ôl rhai blynyddoedd, mae gennyf ofn fod y coleg wedi ei symud yn ei flaen, a chafodd ei symud i swydd Brunswick, sydd hefyd yn Virginia, ac roedd yn gurad yno, sy'n swydd braidd yn rhyfedd, efallai, ar gyfer gwella o broblem yfed, ond dyna a ddigwyddodd. Treuliodd 10 mlynedd arall yno—a dweud y gwir, fe'i claddwyd yn swydd Brunswick. Deallaf fod llif cyson, os nad llif enfawr, o bererinion yn gwneud eu ffordd at ei fedd hyd heddiw. Felly, dyna enghraifft wych yn fy marn i o rywun sy'n ein cysylltu'n ddwfn.

Mae'n bosib fod Goronwy Owen wedi cyfarfod â Thomas Jefferson a'u bod yn gorgyffwrdd—roedd Owen tua 20 mlynedd yn hŷn na Jefferson, ac roedd Jefferson yng Ngholeg William a Mary yn y 1750au diweddar. Mae'n hysbys iawn fod Jefferson yn meddwl ei fod yn Gymro, neu o dras Gymreig. Mae'n annhebygol iawn ei fod—mae ysgolheictod modern yn diberfeddu'r holl chwedlau a grëwn onid yw? Erbyn hyn, credwn ei bod yn annhebygol ei fod o dras Gymreig, ond ar hyd ei oes, credai Jefferson ei fod, ac os na allwch adeiladu ar y cysylltiad hwnnw, unwaith eto, mae diffyg uchelgais yno.

Roedd gan Virginia, Pensylfania, Ohio a nifer o daleithiau eraill nifer sylweddol iawn o fewnfudwyr o Gymru ym mlynyddoedd cynharaf y trefedigaethau ac yna yn y chwyldro diwydiannol cynnar ychydig ar ôl sefydlu'r weriniaeth. Mae'n rhywbeth, unwaith eto, y gallwn adeiladu arno.  

Mae'n ddiddorol mai'r tonnau diweddarach o fewnfudwyr, yn enwedig y Gwyddelod a'r Eidalwyr, a wreiddiodd y cysyniad o 'Americanwyr Eidalaidd' neu 'Americanwyr Gwyddelig' go iawn, ond dylem gofio'r rhan sylweddol a chwaraeodd Cymry yn hanes, yn enwedig hanes cynnar, yr Unol Daleithiau. Felly, credaf fod y Cymry alltud, a cheisio manteisio ar hynny, yn wirioneddol bwysig.

Rwy'n credu bod hyn yn arwain yn naturiol at bob math o gysyniadau ynghylch pŵer meddal. Ac a gaf fi gymeradwyo baromedr pŵer meddal y Cyngor Prydeinig ar gyfer Cymru, sy'n ein cymharu â'r Alban, Gogledd Iwerddon a lleoedd eraill megis Catalonia, Fflandrys a Quebec, ymysg eraill? Rwy'n credu bod hwnnw'n ddangosydd da, oherwydd mae yna newyddion da a newyddion heb fod cystal yno, ond ceir rhai sylwadau diddorol iawn. Cawn ein graddio'n chweched allan o'r 10, felly rydym yn llusgo ar ôl Quebec, Fflandrys a'r Alban, ond ar y blaen i Ogledd Iwerddon er enghraifft. Rydym yn gwneud yn arbennig o dda ar y baromedr chwaraeon, lle'r ydym yn ail, y tu ôl i Gatalonia. Mae'n debyg bod ganddynt Barcelona a phêl-droed, ond yn amlwg rydym ni'n gwneud yn dda wrth gwrs gyda rygbi a chwaraeon eraill. Rydym hefyd yn ail ar dechnoleg ddigidol, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem adeiladu arno'n bendant iawn. Nid ydym yn gwneud cystal ar addysg, ond mae hynny'n rhywbeth y gallwn anelu tuag ato.

Pe bai gennyf amser, buaswn yn sôn hefyd am fecanweithiau rhynglywodraethol, ond a gaf ddweud y dylai Llywodraeth y DU—ac mae hwn yn argymhelliad pwysig yn yr adroddiad—gyhoeddi cyn gynted â phosibl ei hadolygiad o fecanweithiau rhynglywodraethol? Er nad wyf yn credu y dylem gael feto, neu y dylai'r Gweinidog gael un, ar negodiadau masnach, mae'n bwysig iawn i'n Gweinidog a'n gwaith ni yn craffu ar ein Gweinidog—fod mecanwaith uniongyrchol ar gael fel y gallwn ddylanwadu, drwy'r Gweinidog, ar bolisi masnach. Diolch i chi am wrando.