Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, 'Perthynas Cymru ag Ewrop a'r byd yn y dyfodol', a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—David Rees.

Cynnig NDM7038 David Rees

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar ei Ymchwiliad i Berthynas Cymru ag Ewrop a’r Byd yn y dyfodol, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 21 Chwefror 2019.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl heddiw, gan nodi ein hadroddiad ar berthynas Cymru ag Ewrop a'r byd yn y dyfodol, a gwneud y cynnig. A gaf fi atgoffa'r Aelodau mai dyma yw ail gam ein gwaith mewn gwirionedd, oherwydd yn 2018, cyhoeddasom adroddiad, sef cam 1, a ganolbwyntiai ar Ewrop, ac mae hwn wedi mynd yn ehangach i edrych ar Ewrop a'r byd? Cyn imi ddechrau fy araith, a gaf fi gofnodi fy niolch i'r tîm clercio a'r staff yn y Gwasanaeth Ymchwil a Swyddfa Ewropeaidd y Comisiwn am y gwaith a wnaethant ar ran y pwyllgor?Byddwn bob amser yn ei chael hi'n anodd dod i ben heb yr unigolion hynny, ac rydym yn gwerthfawrogi eu gwaith yn fawr.

Wrth gasglu'r dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad hwn, clywsom gan academyddion a rhanddeiliaid, a threuliasom lawer o amser yn meddwl am rôl Cymru ar y llwyfan rhyngwladol. Yn wir, mae proses Brexit wedi creu brys newydd a symbyliad ychwanegol i'r gwaith hwn, er ein bod bellach wedi wynebu ychydig o oedi ar Brexit, ac mae gennym ychydig bach mwy o amser. Ond mae'n bwysig ein bod yn edrych ar ble rydym yn y dyfodol.

Edrychasom y tu hwnt i Gymru, sy'n hollbwysig, a siarad â chynrychiolwyr o Norwy, Gwlad y Basg, Quebec a'r Swistir ar ein hymweliadau â Llundain. Buom hefyd yn siarad â chynrychiolwyr o Ukrain, Seland Newydd, Iwerddon a llawer o wledydd eraill ar ymweliadau â Brwsel a thu hwnt. Rydym yn diolch o galon i'r unigolion a roddodd eu hamser a'u hymrwymiad i wrando arnom, ond hefyd i fwydo i mewn i'n hymchwiliad ar ble y gwelent y gall perthynas fodoli yn y dyfodol a sut y gweithient ar y cysylltiadau yr oeddent am eu sicrhau.

Nawr, canfu ein gwaith fod gweithgareddau Llywodraeth Cymru yn y gorffennol, o ran ymgysylltiad rhyngwladol, wedi bod yn rhy dameidiog yn ein barn ni, ac yn anghydlynol, ac mae'n bwysig ein bod yn gweld y newid hwn. Gwnaethom gyfanswm o 11 o argymhellion yn ein hadroddiad, ac rwy'n falch fod y Gweinidog wedi nodi eu bod wedi derbyn y cyfan ohonynt yn llwyr neu mewn egwyddor—er ein bod bob amser yn cwestiynu'r term 'derbyn mewn egwyddor', weithiau. Cawn weld sut y bydd hynny'n mynd.

Ond gan droi at yr argymhellion cyntaf, mae'n gwbl amlwg fod angen strategaeth newydd ar Gymru o ran y ffordd yr ymgysylltwn â'r byd ar ôl Brexit, neu'n syml, y ffordd yr ymgysylltwn â'r byd. Nid yw Brexit ond yn enghraifft o pam y mae angen i ni ei wneud. Mae angen i'r strategaeth newydd hon fod yn feiddgar. Mae angen iddi nodi maint ein huchelgais fel cenedl. Rhaid inni beidio â bod ofn mynd un cam ymhellach na'r hyn y byddem yn ei wneud yn gonfensiynol. Wrth arwain ar ddatblygu'r strategaeth newydd, mae creu Gweinidog newydd dros gysylltiadau rhyngwladol, gyda sedd yn y Cabinet, yn gam i'w groesawu. Fodd bynnag, mae'n amlwg i ni fod llawer o agweddau ar gysylltiadau rhyngwladol yn rhai trawsbortffolio, ac felly rydym eisiau gweld mwy o enghreifftiau o hynny: portffolios yr economi, yr amgylchedd, addysg. Mae'n amlwg nad un maes pwnc yn unig ydyw.

Rydym am i'r Gweinidog arwain cydgysylltiad o'r fath ar draws y Llywodraeth, ac yn yr adroddiad, roeddem yn argymell is-bwyllgor Cabinet. Rydym yn cydnabod bod y Gweinidog yn dweud y gallai hwn fod yn fecanwaith priodol, ond mae'n cyfeirio at yr angen am drafodaethau llawn yn y Cabinet ar ryngwladoli. Rwy'n cydnabod hyn yn llawn, ond sut y gallwn gael strwythur ffurfiol sy'n sicrhau dull gweithredu trawsbortffolio? Dyna'r cwestiwn. Un peth yw cael cysyniad anffurfiol, ond mae angen strwythur ffurfiol arnom, a dyna pam rwyf am gael rhagor o wybodaeth gan y Gweinidog heddiw am y cynnydd tuag at gydlynu gweithgareddau ar draws y Llywodraeth, yn ogystal â'r cyfarfodydd dwyochrog y mae'n bwriadu eu cael gyda'r cydweithwyr hynny, ond ble mae'r strwythur ffurfiol lle mae hynny'n digwydd?

Roedd rôl Cymru yn Ewrop yn y dyfodol ar ôl Brexit yn fater a godai ei ben yn barhaol yn ystod ein gwaith. Mae'n amlwg i ni, beth bynnag fydd siâp a chanlyniad Brexit yn y pen draw—a dywedaf hynny yn awr, 'beth bynnag fydd siâp Brexit', oherwydd nid ydym yn gwybod o hyd—bydd Ewrop a'n perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn parhau i fod yn bwysig yn y blynyddoedd i ddod. Dyna pam y rhown ein cefnogaeth i gadw swyddfeydd Llywodraeth Cymru ym Mrwsel.

Clywsom hefyd fod Cymru, yn hanesyddol, wedi mwynhau manteision nifer o raglenni Ewropeaidd, megis y rhaglen deithio ar gyfer myfyrwyr, Erasmus+, a'r rhaglen ymchwil ac arloesi, Horizon 2020. Ar hyn o bryd, safbwynt Llywodraeth Cymru yw hyrwyddo cyfranogiad parhaus yn y rhaglenni hynny drwy'r DU. Rydym am i'r uchelgais hwn fynd ymhellach, ac os bydd Llywodraeth y DU yn methu sicrhau hyn, dylai Llywodraeth Cymru fynd ati i ymchwilio i'r posibilrwydd o sicrhau cyfranogiad yn ei hawl ei hun mewn meysydd datganoledig a lle ceir manteision clir i Gymru. Rwy'n credu bod enghraifft y ffi myfyrwyr addysg uwch yr wythnos hon yn tynnu sylw at y ffaith nad yw Llywodraeth y DU o bosibl yn cyd-fynd â meddylfryd Llywodraeth Cymru ynglŷn â'n perthynas â'r UE a dinasyddion yr UE.

Dyma rydym yn galw amdano yn argymhelliad 5: i Lywodraeth Cymru archwilio a chael trafodaethau archwiliol mewn gwirionedd, ac adrodd yn ôl i'r Cynulliad hwn yn nhymor yr hydref, a chan fod tymor yr hydref yn cynnwys 31 Hydref, sef y dyddiad newydd bellach ar gyfer gadael yr UE, efallai ei bod yn briodol ein bod yn gwneud hynny, gan mai dyna'r ymyl clogwyn nesaf sy'n ein hwynebu.

Yn ogystal â'r cysylltiadau amlochrog a'r rhwydweithiau rydym yn eu mwynhau, mae gan Gymru nifer o gysylltiadau dwyochrog hefyd, a fydd yn parhau i fod yn rhan bwysig o waith ymgysylltu allanol Cymru yn y dyfodol. Yn ystod ein gwaith, gwelsom fod y gwledydd a'r is-wladwriaethau ar draws y llwyfan rhyngwladol sy'n gweithredu'n fwyaf llwyddiannus wedi rhoi blaenoriaeth eglur i gysylltiadau dwyochrog yn seiliedig ar ddiddordebau cyffredin. Yn benodol, roedd dull Gwlad y Basg a Quebec yn enghreifftiau y gallem ddysgu oddi wrthynt, ac rwy'n gwbl ymwybodol fod Gwlad y Basg wedi bod yn y sefydliad hwn a'n bod wedi cael pwyllgorau a aeth draw i Wlad y Basg. Maent yn enghraifft o ble y gallem fod eisiau dysgu sut y maent yn rheoli'r cysylltiadau ac yn enwedig cysylltiadau dwyochrog, a sut y maent wedi eu blaenoriaethu.

Mae ein hargymhelliad 6 yn galw ar Lywodraeth Cymru i adolygu'r cysylltiadau dwyochrog sydd gan Gymru ar hyn o bryd, er mwyn asesu pa rai ohonynt y gellir eu cryfhau a'u dwysáu yn y dyfodol. Rwy'n falch fod y Gweinidog, yn ei hymateb ysgrifenedig, wedi dangos bod y gwaith hwn ar y gweill, ac unwaith eto byddai'n ddefnyddiol pe gallai roi syniad i'r Cynulliad o'r amserlenni ar gyfer cwblhau'r gwaith hwn, er mwyn inni ddeall y sefyllfa sydd ohoni a ble y gallwn ddisgwyl ei gyrraedd yn yr amser sydd o'n blaenau. Rydym i gyd yn gwybod bod amser yn mynd i fod yn ffactor o bwys yn y dyfodol.

Gan droi at gwestiwn ein Cymry alltud, rydym yn glir y gellir gwneud mwy i ddefnyddio'r Cymry alltud hyn. Er nad oes ffigurau pendant yn bodoli, roedd astudiaeth a gyhoeddwyd yn 2006—ac rwy'n derbyn bod hynny 13 mlynedd yn ôl—yn awgrymu bod cynifer â 11 miliwn o bobl o dras Gymreig yn yr Unol Daleithiau yn unig. Gallai gwell ymgysylltiad â'r Cymry alltud fod yn allweddol i ddatgloi rhai o uchelgeisiau Cymru o ran cysylltiadau rhyngwladol ar ôl Brexit. Unwaith eto, rwy'n ymwybodol fod y cawcws Cymreig yn Washington yn enghraifft o ble y gallem fod yn defnyddio peth o hynny.  

Mae ein hadroddiad yn galw am greu cynllun gweithredu i gynnwys y Cymry alltud. Fodd bynnag, mae ymateb ysgrifenedig y Gweinidog yn awgrymu na fydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i hyn a'i bod, yn lle hynny, yn gwneud gwaith rhagarweiniol i asesu'r hyn sy'n digwydd eisoes yn y maes hwn. Felly, gofynnaf i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r pwyllgor am y gwaith hwn fel y gellir gwireddu ein huchelgeisiau.  

Gan droi at argymhelliad 10, er nad wyf am ailadrodd dadleuon a wnaed o'r blaen yn y Cynulliad ynglŷn â'r angen i wella dulliau rhynglywodraethol, hoffwn roi cyfle i'r Gweinidog, os yw'n gallu—ac rwyf wedi codi hyn gyda'r Gweinidog Brexit—i wella efallai ar y manylion cyfyngedig a geir yn ei hymateb ysgrifenedig, ac yn benodol, pe gallai gadarnhau dyddiad ar gyfer pa bryd y cyhoeddir adolygiad y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, gan fod blwyddyn bron—mae'n flwyddyn mewn gwirionedd—ers y cynhaliwyd yr adolygiad ac nid ydym yn glir eto pa bryd y cyhoeddir yr adolygiad hwnnw, ac mae'n hollbwysig deall sut y gall Cymru gyfrannu at wahanol agweddau ar gysylltiadau rhyngwladol.  

O ran swyddfeydd tramor Llywodraeth Cymru, nodwn fod presenoldeb Cymru dramor wedi cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Fodd bynnag, mae'n hanfodol fod y swyddfeydd hyn yn gwybod beth y maent yn ei wneud a bod eu gweithgareddau yn cyd-fynd â'r strategaeth arfaethedig. Sylwaf nad yw ymateb y Gweinidog yn ymrwymo i archwiliad yn y ffordd a awgrymwyd gennym. Efallai yr hoffai adolygu hynny, oherwydd mae'n bwysig ein bod yn deall beth yw diben y swyddfeydd, pam eu bod lle maent, sut y byddwn yn mesur yr hyn a wnânt er mwyn inni gael dealltwriaeth glir eu bod yn y lle iawn, yn gwneud y peth iawn i Gymru.

Yn olaf, hoffwn sôn ychydig am bŵer meddal Cymru—hynny yw, dylanwad diwylliannol ac economaidd Cymru ar draws y byd. Clywsom y gellid defnyddio rhai o asedau unigryw Cymru—ein hiaith, ein celfyddyd, ein gwerthoedd—yn well i greu lle i ni ein hunain ar lwyfan y byd. Rydym wedi gweld gwledydd eraill fel yr Alban ac Iwerddon yn gwneud yn union hynny. Er mwyn cyflawni hyn mae angen i ni fod yn gliriach ynghylch beth yw ein pwyntiau gwerthu unigryw a datblygu'r rheini mewn ffordd sy'n ennill cydnabyddiaeth ryngwladol. I'r perwyl hwnnw, argymellasom fod y strategaeth ryngwladol newydd yn rhoi mwy o bwyslais ar bŵer meddal. Rwy'n falch fod y Gweinidog wedi derbyn bod angen hyn. Credaf ei bod yn amlwg pan oeddem ym Mrwsel ddiwethaf sut roedd cynrychiolaeth y DU yn edrych ar fecanweithiau pŵer meddal Cymru fel enghraifft o sut y gallent hwy fod eisiau gwneud hynny pan fyddwn yn gadael yr UE.  

Ddirprwy Lywydd, rydym yn wynebu cyfnod o newid ymddangosiadol gynyddol ar draws y byd. Efallai mai nawr yw'r amser i ni yng Nghymru ymdrechu'n galetach a gweithio gyda'n gilydd i sicrhau bod ein llais yn cael ei glywed yn llawer uwch nag o'r blaen ar y llwyfan rhyngwladol. Rwy'n cymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol, ac edrychaf ymlaen at glywed cyfraniad yr Aelodau eraill heddiw.

Diolch i'r Cadeirydd am ei arweiniad ar ein gwaith yn y maes hwn ac i'r clercod am eu cefnogaeth. Edrychaf ymlaen at glywed gan y Gweinidog. Rwy'n credu bod rhai pobl wedi cwestiynu ein dull cyfranogol o ofyn am syniadau, ond rwy'n credu ei fod yn un da a hoffwn ei gymeradwyo. Er na ddaethoch atom ar eich diwrnod cyntaf yn y swydd gyda rhestr o'r hyn y byddwch yn ei wneud, rydych yn cael y cyfnod hwn o wrando ac ymgynghori ag eraill, ac rwy'n credu bod hwnnw'n ddull dilys iawn o weithredu ac edrychaf ymlaen at weld beth a ddaw ohono, gan gynnwys ystyriaeth o'n hadroddiad a'r ddadl heddiw, gobeithio.  

Hoffwn dynnu sylw at dri o'n hymweliadau, yn benodol, ar gyfer fy sylwadau: yn gyntaf, yr ymweliad â'n swyddfa ym Mrwsel a'r gweithgaredd mewn perthynas â hynny, yn ail yr ymweliad â dirprwyaeth Gwlad y Basg yn Llundain, ac yn drydydd, yr ymweliad â'r ddirprwyaeth Quebecois yn Llundain. Euthum i'n swyddfa ym Mrwsel gan feddwl tybed a oedd angen ei newid yn sylweddol ac a oedd angen ffocws newydd arni yng ngoleuni Brexit, gan feddwl y byddai'r hyn y byddai'n ei wneud yn wahanol iawn yn y dyfodol o'r tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, o gymharu â'r hyn y bu'n ei wneud o fewn yr Undeb Ewropeaidd. Gadewais gan feddwl bod yr angen am newid yn llai radical nag y tybiwn yn wreiddiol, a chredaf mai'r rheswm am hynny yw rhywbeth a nododd y Cadeirydd yn ei gyfraniad—mai'r hyn y bu'r swyddfa honno yn ei wneud yw arfer pŵer meddal i raddau helaeth. Nawr, ceir rhai rhyngwynebau diplomyddol caled, yn fwyaf nodedig gyda chyllid a gafodd Cymru o'r UE, ond hefyd, i ryw raddau o leiaf, ein lle ar Bwyllgor y Rhanbarthau. Fodd bynnag, y rhan fwyaf o waith y swyddfa honno oedd ffurfio cyfeillgarwch, meithrin cysylltiadau, estyn allan, dod o hyd i bobl i weithio gyda Chymru ar ein hagenda. A chredaf y bydd llawer o'r ffocws hwnnw a'r set sgiliau honno yr un fath ar ôl Brexit ag yr oedd o'r blaen, a chredaf ein bod wedi sylwi o ddifrif, o'r ddirprwyaeth ei hun, ond hefyd drwy siarad â nifer o bobl eraill, fel Cydffederasiwn Diwydiant Prydain ym Mrwsel, i ba raddau y mae UKRep yn gorfod newid ei ffocws o'r ddiplomyddiaeth galed o siarad yng nghyfarfodydd llawn y cyngor a phleidleisio mewn ffyrdd penodol, i geisio dylanwadu ar, a chreu cynghreiriaid, ac efallai y dylid bod wedi gwneud mwy o hynny o'r blaen, ond mae UKRep yn gorfod newid yr hyn a wnaeth ac mae'n disgwyl i Gymru, a bod yn deg â'r CBI ac â rhai o'r sefydliadau sector preifat mwy o faint eraill, o ran y modd y mae'n addasu ei chynrychiolaeth ddiplomyddol i fyd a fydd yn canolbwyntio mwy ar bŵer meddal yn hytrach na dulliau sefydliadol o fewn yr Undeb Ewropeaidd.  

Rwyf am sôn ychydig am ddirprwyaeth Gwlad y Basg a'r ddirprwyaeth Quebecois, oherwydd credaf eu bod yn pwysleisio dau fath o'r hyn y gallem fod yn ceisio'i gyflawni dros Gymru drwy'r cysylltiadau rhyngwladol hyn. Roedd dull Gwlad y Basg eto—ac roedd hyn yn syndod i mi—yn ddull economaidd cadarn iawn, ac roedd yn gysylltiedig â gweinyddiaeth yr economi a'r hyn yr oedd am ei wneud oedd cynyddu allforion Gwlad y Basg ac roedd am weld mwy o fuddsoddiad uniongyrchol o dramor yn dod i mewn i Wlad y Basg. Ymddengys mai dyma oedd eu dau brif amcan. Roeddent wedi paratoi'n dda iawn ar gyfer ei wneud. Mae'n ardal gymharol gefnog o fewn Sbaen, ac maent yn trefnu o gwmpas hynny. A chredaf fod angen inni ystyried ai dyna rydym am i Gymru ei wneud, ac os felly, mae angen i'n swyddogion fod mewn lleoedd sy'n ffynonellau mwy o faint o fuddsoddiad uniongyrchol o dramor, ardaloedd sy'n tyfu'n gryf neu lle ceir awydd arbennig am allforion posibl o Gymru.

Credaf fod yr ail fodel yn fwy amlwg gan Quebec. Roedd yna agwedd economaidd hefyd, ac roedd yr agwedd honno, rwy'n credu, yn cyd-fynd yn eithaf da â'r hyn yr oedd Canada yn ei wneud drwy ei huchel gomisiynydd, ac roedd yna gysylltiadau agos iawn. Roedd yna awydd hefyd i hyrwyddo Quebec o safbwynt ei diwylliant a'i hiaith, a hefyd, rwy'n credu, o ran addysg. A beth oedd y strwythur i wneud hynny a lle gwnâi hynny, roedd yn fwy ar wahân oddi wrth Ganada nag ydoedd ar yr agweddau economaidd. Ac rwy'n credu bod angen i ni feddwl ai dyna y ceisiwn ei wneud fel Cymru: ai ein diwylliant arbennig ni ydyw? Ai'r iaith Gymraeg ydyw? Ai addysg ydyw, chwaraeon efallai? A oes pethau penodol am Gymru rydym am weld mwy o bobl ar draws y byd yn eu deall a gwybod amdanynt a'n bod am fynd allan yno a'u mynegi? Ac rwy'n credu bod angen i ni wir ddeall y cydbwysedd rhwng yr economi a'r amcan mwy diwylliannol hwnnw.

Yr hyn na chredaf y dylem ei wneud yw ceisio dod o hyd i is-wladwriaethau eraill yr ydym am dreulio amser gyda hwy a bod yn debycach iddynt a 'mae'n rhaid i ni gael y cysylltiadau hynny'. Credaf y gallai fod rhai o'r cysylltiadau hynny, ac os ydych yn blaid sy'n dymuno i Gymru fod yn annibynnol, efallai y byddwch am dreulio amser gyda'r cysylltiadau hynny, yn datblygu'r berthynas honno gyda phleidiau eraill mewn gwledydd is-wladwriaethol sydd hefyd am dorri'n rhydd oddi wrth y gwledydd hynny. Ond nid wyf yn credu mai dyna'r hyn y dylai'r Cynulliad yn ei gyfanrwydd fod yn ei wneud, a hoffwn ofyn i Lywodraeth Lafur Cymru ystyried yn ofalus iawn beth yw'r amcanion. Ac rwy'n credu ein bod wedi dysgu llawer o fynd at y ddirprwyaeth o Wlad y Basg a mynd i Quebec, ond nid wyf yn gweld prif amcan y cysylltiadau rhyngwladol hyn fel cenhedloedd is-wladwriaethol sy'n gweld dyfodol annibynnol, neu weithio gyda Chatalonia yn arbennig am eu bod eisiau mynd i ryw gyfeiriad penodol—neu rai pobl yno. Mae datganoli i ni wedi bod yn llwybr ac yn broses ddeinamig, ond i lawer o'r is-wladwriaethau eraill hyn, ceir setliad—yn Quebec neu Wlad y Basg—y maent yn eithaf bodlon ag ef. Yn sicr, gadewch inni ddysgu ganddynt, ond gadewch inni ganolbwyntio ar beth rydym am ei wneud, faint sy'n ymwneud â'r economi, a faint sy'n ymwneud ag alldafliad diwylliannol.

Rwy'n croesawu argymhellion yr adroddiad yn ei gyfanrwydd. Doeddwn i ddim eto wedi ymuno â'r pwyllgor pan oedd yr ymchwiliad yn cael ei gynnal, ond hoffwn glodfori'r darn hwn o waith a'r arweiniad crefftus gafodd ei ddarparu gan y Cadeirydd, David Rees. Ynddo, ceir argymelliadau cynhwysfawr a manwl ynglŷn â pha gamau all gael eu cymryd i gynyddu rôl Cymru ar lefel ryngwladol yn y blynyddoedd nesaf. Mae sicrhau strategaeth o'r fath yma yn bwysicach nag erioed yng nghysgod Brexit. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi derbyn saith o'r argymhellion, ond yn siomedig bod pedwar arall, a gafodd eu llunio'n feddylgar, ond wedi'u derbyn mewn egwyddor. Mae cyd-Aelodau yn y Siambr hon wedi codi pryderon yn y gorffennol am arferiad y Llywodraeth o gytuno mewn egwyddor gydag argymhellion, gan mai effaith hyn mewn gwirionedd yw nad yw'r argymhellion yn cael eu gweithredu.

Mae argymhelliad 5 yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymchwilio gyda'r Undeb Ewropeaidd i'r posibilrwydd y bydd Cymru yn parhau i gymryd rhan yn rhaglenni Ewrop a geir mewn meysydd datganoledig, gan ychwanegu y dylid symud ymlaen â'r gwaith hwn ar frys. Mae ymateb y Llywodraeth yma yn annigonol gan ei bod yn cytuno fod y gwaith angen ei wneud ond ddim eisiau ymrwymo i'w wneud cyn diwedd y flwyddyn. Byddwn yn erfyn ar y Llywodraeth i ailfeddwl ei hymateb i'r argymhelliad hwn a bwrw ymlaen gyda'r gwaith ar fyrder.

Mi wnaf droi nawr i'r ymateb i argymhelliad 8, sy'n galw ar y Llywodraeth i gomisiynu dadansoddiad llinell sylfaen annibynnol o weithrediad swyddfeydd tramor y Llywodraeth. Mae'r Llywodraeth yn dweud ei bod yn rhoi ystyriaeth bellach i'r argymhelliad wrth i'r strategaeth gael ei datblygu. Eto, dylai strategaeth gynhwysfawr fod mewn yn gynt na hynny. Mae bron i dair blynedd wedi pasio ers y refferendwm, a mis ers y dyddiad gwreiddiol gadael.

Mae argymhelliad 7 yn galw ar y Llywodraeth i lunio cynllun gweithredu ar gyfer ymgysylltu â Chymry alltud. Nid yw ymateb y Llywodraeth yn dangos llawr o uchelgais, byddwn i'n dweud, nac yn mynd i fanylder ynglŷn â pha wledydd fyddai'n cael eu blaenoriaethu. Mae'r ymateb yn hytrach yn mynnu bod llawer yn cael ei wneud yn y maes yma eisoes, sy'n wir, ond mae wastad lle i wneud cynnydd, ac mae'n siomedig nad oes gan y Llywodraeth fwy o'r uchelgais yma. Mae ymateb y Llywodraeth hefyd yn dweud na ellir cael one-size-fits-all approach yma. Mae hyn yn bwynt dilys ac rwy'n cytuno y dylid cael cynlluniau amrywiol sy'n plethu gyda'i gilydd yn hytrach na chael dim ond un cynllun statig. Ond, y gwir amdani yw nad yw'r cynlluniau hyn yn bodoli mewn digon o fanylder ar hyn o bryd.

Mae Cymry alltud yn cyfrannu cymaint i'n cenedl gan adeiladu pontydd gyda phobl sy'n ein cynrychioli ni ar lefel fyd-eang. Dylai'r Llywodraeth gynnig gweledigaeth bendant o ran datblygu'r berthynas hynny gyda Chymry dramor yn hytrach na geiriau cynnes yn unig. Mae Brexit yn gwneud hyn i gyd yn fater brys. Mae angen gweithredu pendant ac uchelgeisiol yn awr yn hytrach na llusgo traed. A wnaiff y Llywodraeth, felly, ymrwymo i lunio cynllun manwl i adeiladu pontydd gyda Chymry alltud?

Byddwn i hefyd yn hoffi gwybod beth yw'r newyddion diweddaraf o ran strategaeth ryngwladol y Llywodraeth, Global Wales. Mae nam gyda gwefan newydd y Llywodraeth yn golygu ei bod yn amhosib darganfod manylion am y gwaith hwn ar y we. Mae'n eironig—eithaf Kafkaesque mewn ffordd—ei bod hi'n amhosib canfod gwybodaeth am y strategaeth sy'n ceisio edrych allan tuag at y byd. Gaf i ofyn lle mae'r Llywodraeth wedi cyrraedd gyda'r gwaith? Beth yw'r amserlen ar ei gyfer? Pa egwyddorion fydd yn gyrru'r gwaith, a beth fydd y cylch gorchwyl? Yn olaf, pryd gallwn ddisgwyl i ddatganiad gael ei wneud gan y Gweinidog yn y Siambr i roi diweddariad i Aelodau?

Mae'n hen bryd i Gymru gymryd ei lle yn y byd fel gwlad falch, fodern sy'n edrych tua'r dyfodol. Dylsem adeiladu pontydd gyda gwladwriaethau eraill, a'r rhai di-wladwriaeth fel Catalwnia, er mwyn gosod sylfeini economaidd a diwylliannol y gallem adeiladu arnynt wrth i'n cenedl deithio ar y llwybr tuag at hunanreolaeth lawn. Mae gan Gymru ddyfodol ddisglair, ond mae'n rhaid i ni ei adeiladu. Diolch.

Fel eraill, hoffwn ddechrau fy nghyfraniad y prynhawn yma drwy ddiolch i dîm clercio'r pwyllgor, a diolch hefyd i David Rees am arwain y pwyllgor ar y materion hyn.

Hoffwn ddilyn eraill hefyd a chroesawu penodiad Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol. Mwynheais y sesiwn a gawsom ar 21 Ionawr, Weinidog, ac rwy'n gobeithio y gallwn ddychwelyd at rai o'r materion hynny maes o law. Yr eironi, wrth gwrs, yw bod y penodiad hwn ynddo'i hun wedi tynnu sylw at yr angen am strategaeth ryngwladol nad oeddem efallai'n ei werthfawrogi'n llawn o'r blaen. Hefyd, mae wedi tynnu sylw eglur at i ba raddau y dibynnwn ar sefydliadau'r UE ar gyfer ein proffil rhyngwladol a chreu fframwaith ar gyfer ein gwaith rhyngwladol.

Ond y prynhawn yma, hoffwn berswadio'r Llywodraeth ynglŷn â dau fater. Yn gyntaf, y weledigaeth a'r uchelgais sy'n ofynnol er mwyn manteisio i'r eithaf ar botensial unrhyw strategaeth ryngwladol. Ac yn ail, er mwyn gallu dwyn y Llywodraeth i gyfrif i sicrhau bod gennym y wybodaeth, y targedau a'r uchelgais a ddisgrifiwyd mewn ffordd sy'n ein galluogi i ddeall yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ceisio'i gyflawni drwy raglen o'r fath.

Weinidog, yn eich ymateb i'r adroddiad, disgrifiasoch Gymru fel cenedl Ewropeaidd. Nawr, am y rhan fwyaf o'n hanes diweddar, byddai hyn wedi bod yn ddisgrifiad dadleuol o'n gwlad, ac mae'n sicr yn dal i fod yn ddisgrifiad gwleidyddol iawn o'n gwlad. Ar un adeg—mae'n mynd â ni'n ôl, wrth gwrs, at ddyddiau Owain Glyndŵr a'r modd y ceisiai gael llysgenhadon y babaeth a mannau eraill i gydnabod y wladwriaeth y ceisiai ei chreu yn ein gwlad ar y pryd. Ond hefyd, wrth gwrs, oherwydd ei fod yn diffinio Cymru fel cenedl Ewropeaidd heb gyfeirio at wladwriaeth y Deyrnas Unedig yr ydym yn rhan ohoni heddiw. Felly mae'n ddatganiad gwleidyddol iawn, ac mae'n ddatganiad rwy'n ei groesawu wrth gwrs.

Ond mae hefyd yn ddatganiad sy'n sôn am uchelgais llawer uwch a gweledigaeth lawer ehangach. Roedd cyfraniad Mark Reckless yn sôn am yr ymagwedd weithrediadol bron gan Wlad y Basg, ac mae honno'n ymagwedd hollol deg a rhesymol i'w harddel, ac nid wyf yn beirniadu hynny. Ond mae'r uchelgais y credaf sydd gan y Llywodraeth yma mewn golwg, ac y gobeithiaf y bydd yn ei fynegi, yn un sy'n gweld y berthynas weithrediadol honno rhyngom ac eraill fel y blociau y byddwn yn adeiladu arnynt, fel sylfaen ac nid rôl ryngwladol yn ei chyfanrwydd, a'r rôl y dymunwn i Gymru ei chwarae ar y llwyfan rhyngwladol.

Wrth wrando ar y ddadl hon, caf fy atgoffa o'r sgwrs a gawsom gyda llysgennad Seland Newydd yn ystod yr ymweliad â Brwsel. Yno, roedd yn glir dros ben: y cytundebau masnach rhyngwladol y mae Seland Newydd yn ceisio'u gwneud yw'r sail y maent yn ceisio gwneud pethau eraill arni. Yn sicr, mae angen ichi gael yr holl drefniadau ar waith er mwyn masnachu, er mwyn gwneud cytundebau masnachol â gwahanol bartneriaid a sefydliadau, ond ai dyna gyfanswm eich gweledigaeth? Ai dyna'r cyfan y ceisiwch ei gyflawni ar y llwyfan rhyngwladol? Nid oedd hynny'n wir iddynt hwy, a rhaid iddo beidio â bod yn wir i ninnau chwaith. Yr enghraifft a ddefnyddiodd y llysgennad oedd cynaliadwyedd. Efallai ar ôl ein dadl yn ddiweddarach y prynhawn yma, y gallai hwn fod yn rhywbeth y gallem ninnau ei ddefnyddio hefyd i ddiffinio cyfraniad Cymreig i faterion rhyngwladol yn y dyfodol. Mae eraill wedi sôn am y cyfraniad y gallem ei wneud o ran polisi iaith a diwylliant lleiafrifol. Mae hynny'n rhywbeth y mae gan rai ohonom brofiad ohono eisoes, ac rwy'n credu ei fod hefyd yn rhywbeth y gallwn ei wneud. Felly rwy'n gobeithio y bydd gennym yr uchelgais a'r weledigaeth honno.  

Ond gadewch imi ddweud hyn hefyd: bydd hynny'n golygu newid diwylliant yn y lle hwn, ac yn enwedig i'r gwrthbleidiau, os caf ddweud. Yn rhy aml, rydym wedi gweld diwylliant gwleidyddol yma lle'r ydym yn cyfrif y ceiniogau ac nid ydym yn deall y weledigaeth. Rwyf am weld Llywodraeth Cymru yn buddsoddi yn y rhwydwaith o swyddfeydd sydd ganddi a'r rhwydwaith o gysylltiadau y mae'n eu datblygu, ac mae hynny'n golygu na allwch fod ar y llwyfan rhyngwladol heb fod yn gorfforol ar y llwyfan rhyngwladol. Felly, yn hytrach na bod y gwrthbleidiau'n treulio amser yn cyflwyno ceisiadau rhyddid gwybodaeth ac yn gofyn am gost teithiau hedfan, efallai y byddai'n well inni fabwysiadu ymagwedd fwy aeddfed, lle'r ydym yn ceisio dwyn y Llywodraeth i gyfrif am yr hyn a gyflawnir ganddi ac nid lle mae'n mynd. A gobeithio y byddai honno'n ymagwedd lawer mwy aeddfed tuag at y ddadl a gawn yn awr.

Wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, roeddwn yn ddigon ffodus i fwynhau—gêm gyfartal 1-1 oedd hi yn y diwedd, ac rwy'n credu ein bod wedi bod yn lwcus—Cymru'n chwarae Mecsico yn Pasadena, yn y Rose Bowl, a bydd rhai ohonoch yn gyfarwydd â'r stadiwm, draw yn California y llynedd. Roedd yn ddigwyddiad gwych—80,000 o bobl yn gwylio Cymru yn chwarae pêl-droed. Nid yw'n digwydd yn aml iawn. Nid yw bob amser wedi digwydd yn ystod fy oes, rhaid i mi ddweud. Dyna gyfle inni adeiladu presenoldeb, i greu syniad o beth yw Cymru a'r hyn y gall Cymru fod, a'r rôl y mae Cymru am ei chwarae. Mae gennym gyfle i chwarae rôl gyda'r pŵer meddal y soniwyd amdano eisoes, pŵer nad yw'n eiddo i bawb. Gobeithio y byddwn yn chwarae ac yn ennill Cwpan y Byd yn Japan ymhen ychydig fisoedd. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud y gorau o'r effaith y gallwn ei chael o hynny hefyd. Gobeithio y gallwn weld cyfle i chwarae rhan lawn ar y llwyfan rhyngwladol.

Rwyf am orffen gyda'r sylwadau hyn, Ddirprwy Lywydd. Un o'r materion y mae angen i ni eu diffinio—ac mae hyn yn yr adroddiad a hoffwn glywed beth sydd gan y Gweinidog i'w ddweud yn ei hymateb—yw ein perthynas â Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Credaf y gall y berthynas â Llywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn berthynas bwerus a chadarnhaol iawn. Rydym yn aml yn beirniadu Llywodraeth y DU yma—ac mae'n debyg fy mod i'n gwneud hynny mwy na'r rhan fwyaf o bobl—ond mae'r rhwydwaith o swyddfeydd a'r ffordd y mae'r Swyddfa Dramor yn gweithio yn arf pwerus iawn inni ei ddefnyddio, a chredaf y dylem weithio'n agos gyda'r Swyddfa Dramor a gweithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig i wneud y mwyaf o effaith y rhwydwaith o lysgenadaethau a chonsyliaethau ar draws y byd er mwyn i ni allu sicrhau'r effaith fwyaf a allwn dros Gymru lle bynnag y bôm.

Efallai y caf ddweud wrthych, Ddirprwy Lywydd, imi dreulio rhan o doriad y Pasg yn darlithio yng Ngholeg William a Mary ar y pwnc, 'Prydain ar ôl Brexit'. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y teitl wedi'i ddewis ym mis Rhagfyr, pan nad oedd yn ymddangos mor eithafol o annhebygol. Ymwelais â Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn gynharach yn y flwyddyn, ac roeddent yn gwybod am fy nghysylltiad â'r coleg. Llwyddasant i gloddio llythyr o'r archif gan Goronwy Owen, y bardd mawr o'r ddeunawfed ganrif, am ei baratoadau i ymgymryd â swydd addysgu yn yr ysgol ramadeg a oedd yn gysylltiedig â Choleg William a Mary ar y pryd.

Mae'n fy nharo bod llawer o gysylltiadau rhyfeddol y dylem fod yn awyddus i fynd ar eu trywydd. Yn wir, yn y llyfrgell, fe ofynasant a oeddwn i'n gwybod bod cofeb iddo ar gampws y coleg? Fe'm synnwyd gan hyn braidd, ac felly, yn ystod fy ymweliad, fe geisiais ddarganfod ble mae'r gofeb. Euthum i lyfrgell Swem—y brif lyfrgell yn y brifysgol—a dywedasant wrthyf fod y plac yn y llyfrgell. Dywedasant wrthyf lle'r oedd, ac euthum i fyny ac mae yno blac gwych i Goronwy Owen. Mae'n coffáu ei waith trawsnewidiol yn y ddeunawfed ganrif dros lenyddiaeth Gymraeg ac yn dathlu'r cysylltiad. Roedd yn fy atgoffa pa mor wych y byddai pe baem yn gallu gwneud mwy gyda hynny. Mae ei gerdd enwog, 'Hiraeth', er enghraifft, wedi cael effaith enfawr ar ein diwylliant, ond mae'r ffaith ei fod wedi treulio cymaint o amser yn Virginia yn rhywbeth y dylem adeiladu arno.

Nid oedd yn bennod gwbl hapus. Fel y mae beirdd yn tueddu i fod, roedd ychydig yn rhy hoff o'r ddiod gadarn. Ar ôl rhai blynyddoedd, mae gennyf ofn fod y coleg wedi ei symud yn ei flaen, a chafodd ei symud i swydd Brunswick, sydd hefyd yn Virginia, ac roedd yn gurad yno, sy'n swydd braidd yn rhyfedd, efallai, ar gyfer gwella o broblem yfed, ond dyna a ddigwyddodd. Treuliodd 10 mlynedd arall yno—a dweud y gwir, fe'i claddwyd yn swydd Brunswick. Deallaf fod llif cyson, os nad llif enfawr, o bererinion yn gwneud eu ffordd at ei fedd hyd heddiw. Felly, dyna enghraifft wych yn fy marn i o rywun sy'n ein cysylltu'n ddwfn.

Mae'n bosib fod Goronwy Owen wedi cyfarfod â Thomas Jefferson a'u bod yn gorgyffwrdd—roedd Owen tua 20 mlynedd yn hŷn na Jefferson, ac roedd Jefferson yng Ngholeg William a Mary yn y 1750au diweddar. Mae'n hysbys iawn fod Jefferson yn meddwl ei fod yn Gymro, neu o dras Gymreig. Mae'n annhebygol iawn ei fod—mae ysgolheictod modern yn diberfeddu'r holl chwedlau a grëwn onid yw? Erbyn hyn, credwn ei bod yn annhebygol ei fod o dras Gymreig, ond ar hyd ei oes, credai Jefferson ei fod, ac os na allwch adeiladu ar y cysylltiad hwnnw, unwaith eto, mae diffyg uchelgais yno.

Roedd gan Virginia, Pensylfania, Ohio a nifer o daleithiau eraill nifer sylweddol iawn o fewnfudwyr o Gymru ym mlynyddoedd cynharaf y trefedigaethau ac yna yn y chwyldro diwydiannol cynnar ychydig ar ôl sefydlu'r weriniaeth. Mae'n rhywbeth, unwaith eto, y gallwn adeiladu arno.  

Mae'n ddiddorol mai'r tonnau diweddarach o fewnfudwyr, yn enwedig y Gwyddelod a'r Eidalwyr, a wreiddiodd y cysyniad o 'Americanwyr Eidalaidd' neu 'Americanwyr Gwyddelig' go iawn, ond dylem gofio'r rhan sylweddol a chwaraeodd Cymry yn hanes, yn enwedig hanes cynnar, yr Unol Daleithiau. Felly, credaf fod y Cymry alltud, a cheisio manteisio ar hynny, yn wirioneddol bwysig.

Rwy'n credu bod hyn yn arwain yn naturiol at bob math o gysyniadau ynghylch pŵer meddal. Ac a gaf fi gymeradwyo baromedr pŵer meddal y Cyngor Prydeinig ar gyfer Cymru, sy'n ein cymharu â'r Alban, Gogledd Iwerddon a lleoedd eraill megis Catalonia, Fflandrys a Quebec, ymysg eraill? Rwy'n credu bod hwnnw'n ddangosydd da, oherwydd mae yna newyddion da a newyddion heb fod cystal yno, ond ceir rhai sylwadau diddorol iawn. Cawn ein graddio'n chweched allan o'r 10, felly rydym yn llusgo ar ôl Quebec, Fflandrys a'r Alban, ond ar y blaen i Ogledd Iwerddon er enghraifft. Rydym yn gwneud yn arbennig o dda ar y baromedr chwaraeon, lle'r ydym yn ail, y tu ôl i Gatalonia. Mae'n debyg bod ganddynt Barcelona a phêl-droed, ond yn amlwg rydym ni'n gwneud yn dda wrth gwrs gyda rygbi a chwaraeon eraill. Rydym hefyd yn ail ar dechnoleg ddigidol, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem adeiladu arno'n bendant iawn. Nid ydym yn gwneud cystal ar addysg, ond mae hynny'n rhywbeth y gallwn anelu tuag ato.

Pe bai gennyf amser, buaswn yn sôn hefyd am fecanweithiau rhynglywodraethol, ond a gaf ddweud y dylai Llywodraeth y DU—ac mae hwn yn argymhelliad pwysig yn yr adroddiad—gyhoeddi cyn gynted â phosibl ei hadolygiad o fecanweithiau rhynglywodraethol? Er nad wyf yn credu y dylem gael feto, neu y dylai'r Gweinidog gael un, ar negodiadau masnach, mae'n bwysig iawn i'n Gweinidog a'n gwaith ni yn craffu ar ein Gweinidog—fod mecanwaith uniongyrchol ar gael fel y gallwn ddylanwadu, drwy'r Gweinidog, ar bolisi masnach. Diolch i chi am wrando.

Roeddwn i bron â thynnu fy enw yn ôl o’r ddadl yma ar ôl clywed David Melding yn sôn am Goronwy Owen a minnau ddim yn cynllunio araith am Goronwy Owen, ond ddywedwn ni fy mod i wedi bwriadu gwneud ond bod yna ddim pwrpas gwneud bellach gan fod David Melding wedi gwneud yn barod. [Chwerthin.]

Gwnaf i siarad yn fyr fel cadeirydd ac un o sylfaenwyr grŵp trawsbleidiol Cymru ryngwladol. Mi roeddwn i—a grŵp ydy o, i’r rhai ohonoch chi sydd ddim wedi bod yn ymwneud ag o hyd yma, sydd yn fforwm i drafod lle Cymru yn y byd mewn sawl gwahanol ffordd. Mae ein trafodaethau ni o fewn y grŵp hwnnw wedi amrywio o ddefnydd ieithoedd tramor yng Nghymru i’r diaspora, i bŵer meddal—yr holl bethau yma rŷn ni wedi'u clywed yn cael eu trafod heddiw. Roeddwn i’n cefnogi ac yn eiddgar iawn i weld y grŵp trawsbleidiol yn cael ei sefydlu oherwydd fy mod i yn rhyngwladolwr sydd yn credu yn daer yn y budd a ddaw i Gymru, fel cenedl fach falch, o chwarae ei rhan mor llawn â phosib mewn cymaint o rwydweithiau rhyngwladol â phosib.

Wrth wneud sylwadau ar yr adroddiad yma, a gaf i ddiolch i’r pwyllgor nad ydw i ddim yn rhan ohono fo am eu gwaith yn rhoi’r adroddiad pwysig yma at ei gilydd? Gwnaf i ddim treulio amser yn trafod y swmp yn yr adroddiad o ran y berthynas rhwng Cymru ac Ewrop yn y blynyddoedd i ddod—o fy meinciau i mae Delyth Jewell wedi ymwneud â’r mater hwnnw, ond, wrth gwrs, mae eraill wedi cyfrannu ar y dewisiadau pwysig fydd angen eu gwneud yn y blynyddoedd nesaf yn sgil y newid sydd ar y ffordd yn ein perthynas ni efo Ewrop, mae’n ymddangos. Yr oll ddywedaf i ydy fy mod i’n credu, eto fel rhyngwladolwr, yn yr angen, beth bynnag a ddaw, i godi pontydd ac i gryfhau’r berthynas rhwng Cymru a gwledydd ar draws yr Undeb Ewropeaidd.

Dwi am wneud ychydig o sylwadau am bennod 2 a phennod 4. Pennod 2 o’r adroddiad sy’n ymwneud â’r angen, yn ôl y pwyllgor, am strategaeth newydd o ran ein cysylltiadau rhyngwladol ni. Dwi’n cyd-fynd yn llwyr â’r argymhelliad gan y pwyllgor am yr angen ar gyfer strategaeth o’r math yna. Dwi’n croesawu’n fawr fod y Llywodraeth yma bellach wedi penodi Gweinidog sydd yn gyfrifol am gysylltiadau rhyngwladol, ac yn falch iawn bod hynny wedi digwydd, wrth gwrs, ar ôl galwadau gan fy nghyd-Aelod i Steffan Lewis yn fan hyn dros gyfnod mor hir. Ond dydy cael y Gweinidog ynddi’i hun ddim yn ddigon; mae angen bod yn glir beth ydy swyddogaeth y Gweinidog. Ac er mwyn bod yn glir beth ydy swyddogaeth y Gweinidog, mae angen strategaeth glir iawn ynglŷn â’r mathau o ffyrdd y gellid mynd ati i ddatblygu ac adeiladu ar y perthnasau sydd gan Gymru yn rhyngwladol yn barod, ac yn wir i ganfod perthnasau newydd.

Yna ymlaen at bennod 4, ac mae hwn yn rhywbeth sy’n golygu cymaint i fi: y syniad o ddefnyddio ein cyfeillgarwch rhyngwladol, ein pŵer meddal, pŵer cymell ar lefel rhyngwladol, ac wrth gwrs i adeiladu ar y berthynas uniongyrchol sydd gennym ni efo unigolion ym mhob rhan o'r byd drwy'r diaspora Cymreig. Mi soniaf i am Undeb Cymru a'r Byd a datgan budd: mi oedd fy nhad yn gadeirydd Undeb Cymru a'r Byd am flynyddoedd. Mae'n fudiad sydd yn dal yn gryf heddiw ond a gafodd ei sefydlu yn ôl yn yr 1940au pan oedd T. Elwyn Griffiths yn y lluoedd arfog yng Nghairo yn yr Aifft, ac mi sylweddolodd o bryd hynny fod gan yr Alban lawer mwy o gyrff a chefnogaeth i'w diaspora nhw. Doedd yna ddim byd Cymreig. Felly, mi sefydlodd o'r undeb yma er mwyn tynnu Cymry alltud at ei gilydd yn yr Aifft i ddechrau efo hi, sefydlu cylchgrawn Seren y Dwyrain a ffeindio problem oherwydd bod y llythyren 'y' yn cael ei defnyddio gymaint yn y Gymraeg—mwy nag ieithoedd eraill—a methu cael digon o'r llythyren 'y' yn y wasg yng Nghairo. Ond, beth bynnag, dyna oedd dechrau creu rhwydweithiau ffurfiol i glymu Cymry dramor, a dwi'n falch, fel dwi'n dweud, fod hwnnw'n fudiad sydd yn dal i fynd. Ond, wrth gwrs, mae yna fudiadau newydd wedi cychwyn. Mae Global Welsh yn un sy'n werth ei grybwyll, yn un dwi wedi bod yn ymwneud ag o, sydd yn creu rhwydweithiau modern mewn busnes, ymhlith unigolion ar draws y byd. Fy apêl i yn fan hyn fyddai ar y Llywodraeth i fanteisio ar, i ddefnyddio, i fuddsoddi mewn, ac i adeiladu ar y mudiadau sydd yn bodoli'n barod ac sydd wedi bod yn adeiladu eu cysylltiadau nhw dros flynyddoedd mawr.

Dydy Cymru ddim yn wlad fawr, ond mae'n wlad sydd ag iddi gyfeillion ar draws y byd a chysylltiadau drwy chwaraeon, drwy gelfyddyd, drwy gerddoriaeth, drwy fwyd, drwy ein cydwybod genedlaethol. Mi hoffwn i symud tuag at gael cronfa ddyngarol Gymreig benodol yn y blynyddoedd i ddod. Mae hwnna'n rhywbeth allai ddod â budd i ni hefyd. Mae hi'n wlad wastad sydd wedi ymestyn y tu hwnt i'w ffiniau, drwy Goronwy Owen ac eraill, ac mae yna gyfle rŵan, drwy fod gennym ni'n Senedd ein hunain a rŵan Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol i fynd i lefydd nad ydyn ni ddim wedi bod o'r blaen. Dwi'n sicr y bydd gennych chi, o gael eich strategaeth yn iawn, gefnogaeth y Cynulliad yma wrth inni chwilio am gyfeillion newydd ar hyd a lled y byd.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, Eluned Morgan?

Wel, diolch yn fawr. Gaf i ddechrau drwy groesawu adroddiad y pwyllgor a David Rees yn arbennig, a diolch iddo am yr holl waith a'r casglu tystiolaeth rydych chi wedi gwneud yn ystod yr ymchwiliad yma, achos mae wedi rhoi gwybodaeth werthfawr iawn i ni wrth i ni ddatblygu'r strategaeth newydd yma i Gymru? Dwi hefyd yn ddiolchgar i bawb sydd wedi cyfrannu at y drafodaeth heddiw. Gaf i ddweud fy mod i'n falch ein bod ni wedi derbyn yr awgrymiadau sydd yn yr adroddiad ac, yn gyffredinol, dwi'n cytuno? Dwi ddim yn hapus iawn i dderbyn pethau mewn egwyddor. Un o'r problemau sydd gyda ni ar hyn o bryd, wrth gwrs, yw bod Brexit yn golygu ei bod hi'n anodd iawn mewn rhai llefydd i ni wybod yn union beth mae'r dyfodol yn edrych fel. Felly, dyna ran o'r rheswm pam mae'r rheini yna. 

Ers degawdau, mae'r ffordd rŷm ni wedi gweithredu yng Nghymru wedi cael ei diffinio gan ein perthynas ni â'r Undeb Ewropeaidd. Dwi'n falch bod Alun wedi nodi'r ffaith ein bod ni wedi galw'n hunain yn wlad Ewropeaidd, ac mae hwnna'n bwynt gwleidyddol pwysig i'w danlinellu, dwi'n meddwl. Wrth gwrs, mae natur y berthynas yna ar hyn o bryd yn dal i fod yn ansicr, ond beth bynnag fydd yn digwydd bydd Cymru'n parhau i fod yn genedl Ewropeaidd ac i fod yn wlad agored sydd â chysylltiadau cryf gyda'n cymdogion ni ar y cyfandir. Bydd hwnna'n wir beth bynnag fydd y canlyniad ar ddiwedd y trafodaethau presennol. 

Yn dilyn fy nghyhoeddiad i ym mis Ionawr ynglŷn â datblygu strategaeth newydd i Gymru, gwnes i lansio cyfnod o drafodaeth er mwyn rhoi cyfle i grwpiau sector cyhoeddus, sector preifat a'r trydydd sector i roi eu syniadau nhw ynglŷn â sut ddylem ni fod yn datblygu'r strategaeth yma, a dwi wedi bod yn trafod gyda nifer fawr o randdeiliaid ar draws y prif sectorau. Nawr, er mwyn ehangu'r drafodaeth yna, gwnes i gyhoeddi cyfres o gwestiynau ar lein ar y cyfryngau cymdeithasol i gasglu tystiolaeth gan y cyhoedd ynglŷn â pha fath o neges a delwedd y dylem ni fod yn eu cyflwyno i’r byd.

Bydd y strategaeth yn gosod ffocws i ni o ran sut rŷn ni’n rhoi priodoldeb i’r gwaith yn yr adran, a bydd yn nodi’r heriau a’r cyfleoedd dwi’n gobeithio bydd yn dod yn y dyfodol. Bydd hefyd yn gosod meini prawf fel ein bod ni a chi yn gallu mesur ein llwyddiant. Mae gwaith ar y strategaeth yn parhau i fynd yn ei flaen. Dwi yn gobeithio erbyn diwedd y mis yma byddai’n gallu cyflwyno’r drafft cyntaf i’r Cabinet, ond bydd y ddogfen derfynol, wedyn, yn barod cyn dechrau’r haf.

Gaf i ddiolch hefyd i Alun am godi’r pwynt yma o bwysigrwydd yr amgylchedd i rili tanlinellu’r ffaith ein bod ni’n wlad sy’n cymryd hwn o ddifri, a’n posibilrwydd o arweinyddiaeth ym maes ieithoedd lleiafrifol? Rwyf yn siŵr eich bod chi wedi nodi’r ffaith bod y rhain yn rhai o’r pwyntiau mi wnes i eu tanlinellu pan es i ar y daith i’r Unol Daleithiau.

Mae’n werth nodi hefyd fod yr agenda rhyngwladol yn rhedeg fel edau trwy bob portffolio Cabinet. Felly, dros y chwe wythnos diwethaf, dwi wedi bod yn cynnal cyfres o gyfarfodydd gyda Gweinidogion eraill y Cabinet, ac mae’r trafodaethau hyn wedi bod yn ddefnyddiol dros ben i helpu i lunio’r strategaeth. Mae’r pwyllgor wedi gofyn i ni am alw is-bwyllgor Cabinet i osod y cyfeiriad, ond gaf i ddweud yn sgil pwysigrwydd yr agenda, a’r ffaith bod hyn yn ymestyn at draws sawl portffolio, dwi yn meddwl ei fod e’n bwysig ein bod ni’n trafod hwn yn y Cabinet llawn yn hytrach na'i roi mewn i is-bwyllgor? Ond dwi yn derbyn y pwynt bod yn rhaid inni sicrhau, wedyn, fod hwnna yn digwydd a sut rŷn ni’n cadarnhau bod hwnna yn dod ar yr agenda yn gyson.

Ers penderfyniad y Deyrnas Unedig i adael yr Undeb Ewropeaidd, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda sefydliadau partner i gyfyngu ar yr effeithiau negatif yn ystod y cyfnod pontio yma o Brexit. Bydd y Brexit chaotic, fel rŷn ni wedi ei weld hyd yma, yn effeithio ar gymdeithas sifil a sefydliadau’r trydydd sector mewn gwahanol ffyrdd, gan ddibynnu ar y math o wasanaethau maen nhw’n eu darparu, y bobl maen nhw’n eu gwasanaethu a’r bobl maen nhw’n eu cyflogi. Dyna’r rheswm pam rŷn ni wedi bod yn darparu cymorth ariannol yn uniongyrchol i sectorau ar draws Cymru i gynllunio ac i baratoi ar gyfer Brexit. Ac mae hwnna yn cynnwys y £50 miliwn yna yng nghronfa bontio'r Undeb Ewropeaidd.

Mae’n hanfodol bwysig ein bod ni’n sicrhau cymaint â phosib nad yw’r manteision yr oedd Cymru’n eu derbyn trwy fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd yn cael eu colli ar ôl i’r Deyrnas Unedig sefydlu perthynas newydd. Rhaid i Lywodraeth y Deyrnas Unedig anrhydeddu’r ymrwymiad na fydd Cymru’n colli ceiniog o gyllid ar ôl Brexit. Rŷn ni’n parhau i alw ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i gadarnhau y bydd yn darparu cyllid parhaus i Gymru heb unrhyw amodau, yn yr un ffordd â rŷn ni wedi cael yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf. Rŷn ni’n gwybod pa mor bwysig yw hi i Gymru fedru parhau i fod yn rhan o bartneriaethau a rhwydweithiau Ewropeaidd hefyd. Rŷn ni wedi bod yn glir wrth y Deyrnas Unedig ein bod ni’n gobeithio parhau i fod yn rhan o raglenni'r Undeb Ewropeaidd lle bo hynny’n briodol.

Credaf ei bod yn werth nodi y byddai cyfranogi yn rhaglenni'r UE a'r cytundeb cysylltiedig â'r UE fel arfer yn cael ei wneud gan wladwriaeth sofran gyda'r pwerau i wneud hynny, ac rydym eisoes yn archwilio a fyddai'n bosibl i Gymru, neu gyfuniad o wledydd cyfansoddiadol y DU, gymryd rhan mewn rhaglen UE fel Erasmus, hyd yn oed pe bai Llywodraeth y DU yn peidio â chaniatáu i Loegr gymryd rhan. Mae arnaf ofn ein bod wedi sefydlu y byddai dull o'r fath yn galw am gytundeb Llywodraeth y DU a'i llofnod ar unrhyw gytundeb UE. Ond nid yw hynny wedi gwanhau ein bwriad i wneud yn siŵr ein bod yn symud cyn belled â phosibl i gymryd rhan mewn rhaglenni fel Erasmus yn y dyfodol.

Pan fo'n briodol wrth gwrs, yng nghyd-destun trafodaethau Brexit pellach, byddwn yn cysylltu â sefydliadau perthnasol yr UE. Rydym yn adolygu ein holl gysylltiadau dwyochrog wrth gwrs fel rhan o'r gwaith o ddatblygu'r strategaeth ryngwladol, ac yn seiliedig ar yr asesiad hwn, yn unol â'n blaenoriaethau strategol, byddwn yn nodi cysylltiadau blaenoriaeth allweddol i ganolbwyntio ein gweithgarwch arnynt, a byddant yn cael eu nodi yn y cynllun strategol. A hoffwn sicrhau Mark y byddwn yn tanlinellu pwysigrwydd swyddfa Cymru ym Mrwsel, oherwydd, wrth gwrs, nid yn unig dylem barhau i ddylanwadu yn yr UE, ond mae'r berthynas pŵer meddal honno hefyd yn hollbwysig yn y dyfodol. Wrth gwrs, bydd angen rhywfaint o hyblygrwydd arnom o fewn y strategaeth i sicrhau nad ydym yn atal cydweithredu â phartneriaid eraill y tu allan i'n meysydd blaenoriaeth os bydd y cyfleoedd hynny'n codi.

Wrth gwrs, rydym yn cydnabod pwysigrwydd datblygu dull mwy systematig o gysylltu Cymru â'r Cymry alltud. Diolch i David am ei wersi hynod ddiddorol fel arfer ar Goronwy Owen a Jefferson; roeddent yn perthyn i Gymry alltud y gorffennol wrth gwrs, ac mae'n bwysig ein bod yn casglu'r Cymry alltud sydd yno ar hyn o bryd, sy'n barod ac yn gallu siarad dros Gymru dramor. Mae'n ddarlun eithaf cymhleth. Yr hyn nad wyf mo'i eisiau yw dechrau rhywbeth na allwn ei barhau. Dyna pam ein bod eisoes wedi cael trafodaethau gyda GlobalWelsh, na ddylech ddrysu rhyngddo a Cymru Fyd-eang—nid wyf am inni gamu ar draed pobl sydd eisoes yn gwneud gwaith yn y maes hwn. Felly, rydym yn ceisio darganfod lle yw'r mannau gorau inni weithio.

Mae gwledydd yn mynd ati mewn ffyrdd gwahanol i hyn wrth gwrs. Bydd ein rhwydwaith o swyddfeydd tramor yn chwarae rhan bwysig yn ein gwaith allanol yn y byd, a byddwn yn rhoi ystyriaeth bellach i argymhelliad y pwyllgor i gomisiynu dadansoddiad llinell sylfaen annibynnol o weithrediad swyddfeydd tramor y Llywodraeth, a gallaf sicrhau'r pwyllgor, Gadeirydd, y byddwn yn cynnal asesiad o'u heffeithlonrwydd a'u cyflawniad. Rydym eisoes wedi penodi swyddog i oruchwylio'r gwaith o reoli perfformiad y swyddfeydd tramor ac mae angen i ni ystyried ymhellach a fyddai'n briodol archwilio swyddfeydd bach iawn, oherwydd mewn rhai achosion rydym yn archwilio unigolyn. Y peth allweddol i'w gofio, rwy'n credu, yw bod gennym y swyddfa yn Llundain hefyd, sydd eisoes wedi'i chryfhau. Nid wyf yn twyllo fy hun o gwbl na fydd Llundain yn ganolog i gyflawniad ein strategaeth. Mae angen inni fanteisio ar adnoddau enfawr Llywodraeth y DU yn y Swyddfa Dramor a Chymanwlad a mannau eraill, ac rydym hefyd yn aros am amserlen Cyd-bwyllgor y Gweinidogion.

A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?

Felly, i gloi, hoffwn ddiolch i'r pwyllgor am eu hymwneud cadarnhaol a gobeithio y gallwn barhau yn y cywair hwn. Gallaf eich sicrhau y bydd nifer o'r pwyntiau a nodwyd gennych yn cael eu cynnwys yn y strategaeth ryngwladol honno. Diolch yn fawr.

A gaf fi alw yn awr ar David Rees i ymateb i'r ddadl?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau y prynhawn yma ac am ymateb y Gweinidog a thynnu sylw at ambell beth? Rwy'n credu mai'r themâu cyffredin a welsom drwy gydol y cyfraniadau oedd pwysigrwydd pŵer meddal a sut y gall hynny adeiladu a helpu Cymru yn y dyfodol, a hefyd mater y Cymry alltud a sut y mae hynny'n gweithio. Ac nid ydym wedi defnyddio hynny er ein budd hyd yn hyn. Nododd Mark Reckless yn glir iawn fod hynny'n rhywbeth a oedd yn creu argraff arno. Dysgodd pa mor bwysig yw hynny a sut y mae Cymru wedi bod yn gwneud ei gwaith yn dda ym Mrwsel. Tynnodd sylw hefyd at y gwahanol ddulliau y mae angen inni eu defnyddio. Ac mae gwahaniaeth rhwng dull sy'n canolbwyntio ar yr economi a dull sy'n canolbwyntio ar ddiwylliant, a rhaid i Lywodraeth Cymru benderfynu pa ffordd y mae am ei wneud ac efallai pa fath o berthynas fyddai'n cyfateb i'r ddau ddull. Felly, efallai y bydd ganddi berthynas ar ffurf wahanol ag un wlad, o'i gymharu ag un arall, gan ddibynnu ar y dull rydych am ei ddefnyddio. Mae hynny'n bwysig iawn.

Dywedodd Delyth—rwy'n credu mai'r hyn a ddaeth gan Delyth yn bwysicaf oll yw ein bod yn genedl falch, fodern ac mae angen inni edrych ymlaen at feithrin cysylltiadau gyda'r byd. Ni ddylem ofni hynny a dylem fod yn uchelgeisiol wrth fwrw ymlaen â'r negeseuon hynny. A mynegodd bwysigrwydd cydnabod yr amserlenni, gan ein bod yn ymwybodol o'r amserlenni llym iawn sy'n berthnasol heddiw ac mewn gwirionedd, rydym am i Lywodraeth Cymru gyflymu'r broses a myfyrio ar hynny.  

Soniodd Alun Davies am yr hyn y credaf ein bod yn anghofio amdano, sef pwysigrwydd Llundain yn hyn. Yn amlwg, soniasoch am swyddfeydd yn Llundain, Weinidog, ond mae'n hollbwysig a'r hyn a amlygwyd inni yw ein bod bob amser yn edrych tua'r byd, ond dylem edrych tuag at Lundain hefyd, oherwydd mae cysylltiadau â Llundain a'r swyddfa dramor, a sut y gallwn ddefnyddio'r rheini hefyd yn hollbwysig. Mae ein rôl yn y DU ac elwa o hynny yn bwysig ac yn rhywbeth arall sydd angen inni ei gael, oherwydd gallai egluro cyfraniad Cymru i faterion rhyngwladol a sut y gallwn ddylanwadu ar hynny, fel ni ein hunain, fel cenedl, ond efallai hefyd yn Llundain fel rhan o'r Deyrnas Unedig. Ni allwn golli ein ffordd, a dylem ddefnyddio'r blociau adeiladu y gallwn adeiladu arnynt.

Mae'n bosibl fod David wedi fy hudo i fynd i America i Goleg William a Mary, ond tynnodd sylw at hyn: mae cymaint allan yno nad ydym yn gwybod amdano, ac efallai fod angen inni ddechrau archwilio rhai o'r pethau hynny, dechrau adeiladu ar yr hyn sydd yno'n barod, nad ydym wedi'i ddysgu eto. Gallwn ei ddefnyddio er mantais i ni. Mae mor bwerus ein bod yn colli cyfle, a dylem fod yn gwneud mwy ynglŷn â hynny.

Rhun, rwy'n cydnabod eich gwaith yn y grŵp trawsbleidiol. Rwyf wedi mynychu un neu ddau o gyfarfodydd, hoffwn allu mynychu mwy ohonynt, ond yn anffodus, mae rhywbeth bob amser yn digwydd ar yr un pryd, fel arfer—weithiau'r rhai rwy'n eu cadeirio hefyd. Ond rydych wedi ystyried elfen hanfodol o ran ble mae lle Cymru yn y byd a sut y gallwn ehangu ar hynny. Bydd y grŵp trawsbleidiol yn parhau â'r neges honno, gan fynd ymlaen, rwy'n gwybod, o dan eich arweiniad. Mae'n bwysig iawn.

Rhaid i ni fynd i lefydd nad ydym wedi bod ynddynt o'r blaen, dyna yw hyn i bob pwrpas. Rydym bob amser yn tueddu i fynd i'r lleoedd rydym yn eu hadnabod, ein ffrindiau, ond mae yna lefydd nad ydym wedi bod ynddynt eto, lleoedd nad ydym wedi'u harchwilio, ac rwy'n meddwl bod cyfle yn awr yn y strategaeth hon i ddechrau edrych ar rai o'r agweddau hynny. Peidiwch â bod ofn dweud, 'Nid ydym wedi meddwl am y lle hwnnw mewn gwirionedd, gadewch i ni fynd yno, gadewch i ni edrych ar y llwybr hwnnw', yn hytrach na'r ffrindiau 'pawb rydym yn eu hadnabod' traddodiadol.

Weinidog, rwy'n falch iawn fod eich strategaeth yn mynd i gael ei chyhoeddi erbyn yr haf, gan ei bod yn hanfodol yn awr inni ddechrau gweld strategaeth, mae'n hanfodol ein bod yn dechrau archwilio'r hyn y mae'n ei olygu i Gymru, ac mae'n hanfodol ein bod yn cael y dangosyddion perfformiad allweddol sy'n gysylltiedig â hyn fel y gallwn asesu a yw'n effeithiol ai peidio. Mae hynny'n bwysig iawn. Mae'n bryd i Gymru gael llais yn awr, a chael llais cryf iawn. Mae gennym ni un, gadewch i ni ei ddefnyddio. Mae angen i ni wneud hyn oherwydd ein bod yn credu bod gennym gyfraniad i'w wneud i'r byd.

Mae llawer yn sôn am yr Alban ac mae llawer yn sôn am Iwerddon, a chredaf fod David wedi tynnu sylw at y ffaith nad ydym yn sôn am yr Americanwyr Cymreig. Mae llawer o Americanwyr Cymreig yn y mynyddoedd Appalachaidd a'r ardaloedd glofaol—mae yna hanes yno, ond nid ydym yn ei ddefnyddio. Gadewch i ni ddefnyddio ein llais, gadewch i ni ddefnyddio ein profiad, gadewch i ni ddefnyddio ein cysylltiadau. Dyna beth sydd angen i ni ei wneud.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Cynulliad, heddiw, wedi ystyried ein rôl ni yn y byd ac edrychaf ymlaen at ein gweld yn pennu llwybr, a rhaid i'r strategaeth honno fod yn llwybr clir, er mwyn inni allu gweld Cymru sy'n edrych tuag allan yn cyflawni ac yn ffurfio cysylltiadau â chenhedloedd eraill ar draws y byd.

Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd adroddiad y pwyllgor yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.