3. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad mewn ymateb i'r cyhoeddiad bod nifer o ddinasyddion yng Nghymru yn debygol o golli eu hawl i gael trwydded deledu am ddim? 321

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Diolch yn fawr am y cwestiwn. Fe gytunwyd ar y setliad ariannol ar gyfer 2015 rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a’r BBC oedd yn cynnwys terfynu’r cyllid ar gyfer y consesiwn i bobl dros 75 oed, heb unrhyw ymgynghori na chraffu gan Senedd y Deyrnas Unedig na’r Senedd hon, na’r gweinyddiaethau datganoledig. Mi fydd y penderfyniad yn effeithio ar y bobl fwyaf agored i niwed ac ynysig yn ein cymdeithas.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. I lawer o bobl hŷn, mae trwyddedau teledu am ddim yn gwbl hanfodol. Yn aml mae teledu'n cynnig cwmnïaeth a dihangfa rhag unigrwydd, mae'n darparu adloniant a mynediad at wybodaeth, ac i lawer, dyma'u ffenestr ar y byd. Nawr, mae Llywodraeth y DU yn gwybod hyn, a dyna pam y maent wedi taflu'r baich ar y BBC i wneud eu gwaith budr drostynt. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno bod hon yn ffordd gywilyddus, grintachlyd a ffiaidd o drin ein dinasyddion hŷn—y genhedlaeth sydd wedi rhoi cymaint o wasanaeth i'n gwlad? Ac a yw'n ymuno â mi i alw ar holl ymgeiswyr yn ras arweinyddiaeth y blaid Dorïaidd i addo rhoi'r cyllid angenrheidiol i'r BBC fel y gall pawb dros 75 oed barhau i gael y budd hwn?

Mae'n rhaid imi ddweud fy mod i yn cytuno â sylwadau'r Aelod, a bod y pwysau sydd wedi cael ei roi ar y BBC a'r sefyllfa mae'r BBC wedi cael ei gosod ynddi yn gwbl annerbyniol. Yn wir, mi fyddwn i'n mynd yn bellach na hyn: dwi'n meddwl ei fod o'n amarch ar y berthynas sefydlog sydd wedi bod yn y Deyrnas Unedig rhwng cyrff darlledu cyhoeddus megis y BBC a Llywodraethau o bob plaid.

Dyw darlledu ddim wedi'i ddatganoli, ac mae'r BBC yn gweithredu'n annibynnol ar y Llywodraeth. Nid lle Llywodraeth Cymru, felly, yw dweud wrth y BBC am barhau, diwygio neu derfynu’r consesiwn, ond dwi'n meddwl ei bod yn hanfodol inni ddweud wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig nad ydyn ni'n credu bod y modd y maen nhw wedi gweithredu yn gyfiawn o gwbl. A dwi'n cytuno, yn arbennig, ei bod hi'n bwysig bod pobl, ble bynnag maen nhw'n byw yn y Deyrnas Unedig, yn gallu derbyn, o ran hawliau democrataidd, wybodaeth am faterion y dydd a newyddion lleol, ac mae hyn yn arbennig o bwysig, wrth gwrs, i ni yma yng Nghymru.

Weinidog, rwy'n meddwl bod eich cyd-Arglwydd, yr Arglwydd Hall, sy'n gadeirydd y BBC—buaswn yn ddiolchgar pe baech yn rhoi gwybod iddo beth y mae pobl Cymru, yn enwedig y rhai dros 75 oed—. Rwy'n gwybod ei fod yn endid cyfreithiol hollol wahanol, y BBC, ond mae'r bobl yn fy rhanbarth i sydd dros 75 oed—maent yn byw ar eu pen eu hunain, mae gan rai ohonynt gyflyrau meddygol, a heb berthnasau'n byw gyda hwy, ac maent yn byw yn yr ardaloedd sy'n sicr angen help, ac roedd hwn yn help bach—[Torri ar draws.] A wnewch chi wrando, os gwelwch yn dda? Mae hwn yn help bach iddynt tra maent dros 75 oed, sy'n oed pan fydd pobl ei angen. Mae rhai yn gyn-filwyr rhyfel; mae rhai o'r bobl wedi gwasanaethu, wedi gweithio ac wedi helpu'r wlad hon yn aruthrol, nid yn unig yn y Deyrnas Unedig ond ym mhob cwr o'r byd. Felly, mae angen inni eu helpu. Mae gan rai gyflwr meddygol. Felly, Weinidog—[Torri ar draws.] Na, na. Weinidog—rwy'n siarad â'r Gweinidog oherwydd mae'n rhaid iddo siarad â'i gyd-Arglwydd, yr Arglwydd Hall, sy'n gadeirydd y BBC. Rhowch wybod i'r gŵr bonheddig hwn beth yw'r—[Torri ar draws.]

Mewn gwirionedd, cafodd hyn ei roi fel cymhelliad gan y Blaid Geidwadol. Pam nad ydych chi'n deall? Ni chafodd ei roi gan Lafur; y blaid Dorïaidd a roddodd y cyfleuster hwn. [Torri ar draws.] Gwrandewch.

Felly, Weinidog, hoffwn siarad—[Torri ar draws.] Gadewch imi siarad, os gwelwch yn dda. Lywydd, mae rhywbeth rhyfedd iawn yn y Siambr hon. Hoffwn roi neges ein bod i gyd yn unedig ar y safbwynt hwn, ar hyn o bryd rydym i gyd gyda'n gilydd, ac nid ydym yn siarad—. Nid wyf yn dweud rhywbeth gwahanol i'r hyn y mae'r BBC wedi'i ddweud. Rwy'n ceisio'i ddatrys. Hoffem helpu pobl dros 75 oed i gael yr un cyfleuster i barhau am byth. Diolch.

Roeddwn i'n meddwl fy mod i wedi esbonio'r sefyllfa yn glir ar y dechrau. Does gen i na neb arall yma y locws i fynegi barn ynglŷn â beth ddylai'r BBC ei wneud, ond beth sydd wedi digwydd yn y fan hyn, fel y ceisiais i esbonio, ydy bod y setliad ariannol wedi cael ei gytuno rhwng Llywodraeth Geidwadol y Deyrnas Unedig a'r BBC. Nid penderfyniad a oedd hwnnw sydd wedi bod â chyfle o gwbl i neb ohonom ni yn y fan hyn nag unrhyw Dŷ o Senedd y Deyrnas Unedig ychwaith i fynegi barn arno fo.

Ac felly, fy mhwyslais i fyddai dweud hyn: dylem ni baratoi yn ofalus achos cadarn i gefnogi diwygio'r drwydded a cheisio dod â'r drwydded yn ôl i'w gwerth gwirioneddol fel ag yr oedd hi pan oedd y BBC yn derbyn cyllid digonol am y gwasanaethau, oherwydd y sefyllfa amhosib mae'r BBC wedi cael eu rhoi ynddi hi, fel y gwyddoch chi oddi wrth y datganiadau a wnaed gan y BBC ar y pryd, a dwi'n cyfeirio at y nodyn a dderbyniwyd gan BBC Cymru ar 10 Mehefin, sef bod y BBC wedi cael eu gosod mewn sefyllfa lle'r oeddyn nhw'n bygwth torri nôl ar ystod eang o wasanaethau—BBC Two, BBC Four, sianel newyddion y BBC, sianel y BBC yn yr Alban, Radio 5 Live, a 5 Live Sport Extra, sef y ddwy donfedd radio dwi'n eu mwynhau mwyaf a nifer o orsafoedd radio eraill. Wel, nawr, mae honno'n sefyllfa amhosib lle mae'r BBC ddim yn cael eu cyllido yn ddigonol i ddarparu ystod y gwasanaethau sydd ar gael ar hyn o bryd. Ond penderfyniad Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a'r BBC wedyn, dwi'n cymryd, wedi gorfod cytuno gan nad oedden nhw ddim yn gallu cael unrhyw gyllid ychwanegol. 

Yn bellach i'r hyn sydd newydd gael ei ddweud, roedd penderfyniad Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol i drosglwyddo'r baich o ddarparu trwyddedau am ddim i bobl dros 75 yn gwbl sinigaidd. Canlyniad hyn oedd rhoi'r cyfrifoldeb ar y BBC i weithredu ymrwymiad a wnaeth y Torïaid yn eu maniffesto eu hunain. Roedd y BBC wedyn mewn sefyllfa anodd iawn o orfod dewis torri nôl ar y trwyddedau am ddim, neu dorri swyddi a gwasanaethau.

Rwy'n cydymdeimlo'n llwyr â phawb sydd yn gwrthwynebu'r penderfyniad, yn enwedig y bobl hynny a fydd yn cael eu heffeithio gan weithredoedd afresymol y Llywodraeth Dorïaidd. Fy mhryder i yn awr yw y bydd pensiynwyr sydd ddim yn gefnog yn canfod eu hunain yn ysgwyddo baich ychwanegol gwbl annheg. Y rheswm am hyn yw mai'r rheini sy'n derbyn credyd pensiwn fydd yn parhau i dderbyn y drwydded am ddim, a dim ond 60 y cant o'r rheini sydd yn gymwys i dderbyn credyd pensiwn sydd yn ei dderbyn ar hyn o bryd. Golyga hyn fod 40 y cant o'r rheini sy'n gymwys am gredyd pensiwn ond ddim am ei dderbyn yn wynebu gorfod talu £154 y flwyddyn i dderbyn gwasanaeth angenrheidiol o ran cadw blaidd unigrwydd i ffwrdd o'r drws.

Hoffwn ofyn i'r Gweinidog pa gamau all ei Lywodraeth ef eu cymryd, efallai'n cydweithio â'r BBC, felly, er mwyn cynyddu'r gyfradd o bobl sy'n gymwys ar gyfer credyd pensiwn. Rwy'n derbyn nad yw hwn yn fater datganoledig, ond a oes mesurau y gallwch chi eu cymryd o ran cynnal ymgyrch i gynyddu ymwybyddiaeth o hawliau pobl hŷn, er enghraifft, fel mae'r BBC wedi sôn efallai byddan nhw yn ei wneud, er mwyn atal pensiynwyr rhag cael eu taro gan faich ariannol annheg? Ac a fyddwch chi'n rhoi pwysau ar Lywodraeth San Steffan i wneud tro pedol a darparu'r sybsidi hwn eu hunain unwaith yn rhagor?

Dwi'n cytuno â'r ysbryd tu ôl i'r sylwadau yna, ac yn eu croesawu nhw, ond a siarad yn hollol blaen, dwi ddim yn credu mai fy swydd i fel un o Weinidogion Cymru ydy lobio San Steffan. Fy swydd i ydy dangos eu rhagrith nhw, a dweud bod eu hymddygiad nhw yn gwbl annerbyniol ac yn anghyfiawn i bobl hŷn yng Nghymru ac yng ngweddill y Deyrnas Unedig. Mae'r ffordd y maen nhw wedi derbyn a defnyddio—[Torri ar draws.] Esgusodwch fi. Dwi ddim yn credu bod modd i chi—[Torri ar draws.] Thank you.

Ac felly, rydw i o'r farn bod y modd y maen nhw wedi defnyddio'r drefn nawdd cymdeithasol, sef credyd cyffredinol, fel adfer math o brawf moddion—rhywbeth rydym ni wedi'i feirniadu yn y lle hwn yn y gorffennol—fel ffordd o brofi bod henoed yn haeddu gallu cael y darlledu heb eu bod nhw'n gorfod talu am drwydded yn ychwanegol, ac yna, wrth wneud hynny, maen nhw wedi tanseilio'r rhyddid oedd i'w gael ar gyfer darlledu cyffredinol ac wedi pwysleisio bod yna ryw berthynas newydd wedi cael ei sefydlu rhwng nawdd cymdeithasol a haeddu gwasanaethau darlledu. Dwi'n meddwl bod hwnnw, hefyd, yn fater y mae angen i ni ei ddatgelu a'i wrthwynebu yn glir.

A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi fod y penderfyniad hwn yn dor-addewid ar ran y BBC? Ar eu gwefan eu hun ar 6 Gorffennaf 2015, wrth gyfeirio at gytundeb a wnaeth y BBC gyda'r Llywodraeth yn y cyfnod cyn adnewyddu siarter y BBC yn 2017, dywedai y byddai'r BBC, yn talu'r gost o ddarparu trwyddedau teledu am ddim i bobl dros 75 oed, yn gyfnewid am godi ffi'r drwydded yn unol â chwyddiant, ac mae wedi gwneud hynny. Felly, penderfyniad y BBC sydd i'w feirniadu yn hyn o beth.

A fyddai'n cytuno â mi hefyd fod ariannu sefydliad fel y BBC drwy gyfrwng treth y pen ar berchnogion setiau teledu yn ffordd hurt o fynd ati i wneud pethau yn yr unfed ganrif ar hugain? Efallai ei bod hi'n ffordd iawn o'i wneud ar yr adeg y sefydlwyd y BBC, pan oedd yn unig sianel, neu'n wir hyd at y 1950au pan oedd yn un o ddwy yn unig. Ond gan fod cymaint o fathau o adloniant ar gael erbyn hyn, mae'n ffordd hurt i bobl ariannu sefydliad nad oes ganddynt unrhyw ddiddordeb yn ei gwylio. Yn bersonol, nid oes gennyf unrhyw ddiddordeb mewn cyfrannu tuag at becyn cyflog Gary Lineker o £1.8 miliwn y flwyddyn gan y BBC am siarad am beli yn hytrach na'u cicio.

Dwi ddim yn siŵr a ydw i i fod i gymryd y cwestiynau yna fel cyfraniad difrifol i'r mater hwn, oherwydd roeddwn i'n meddwl fy mod i wedi'i gwneud yn hollol glir ar y dechrau mai trafodaeth oedd hon rhwng y BBC yn gorfforaethol, bwrdd y BBC yn ganolog, a Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ac felly nad oedd gennym ni, ac yn sicr nad oedd gen i fel Gweinidog â throsolwg dros ddarlledu, unrhyw gyfle i fynegi barn ynglŷn â hyn. Dyna pam rydym ni wedi'i gwneud hi'n gwbl amlwg, yn y sylwadau rydym ni wedi eu gwneud ar yr ymgynghoriad a fu, ein gwrthwynebiad i'r hyn sydd wedi ei osod gerbron.

Ac yna, mae'n rhaid i mi bwysleisio, cyn belled ag yr ydw i yn y cwestiwn, mai'r hyn rydym ni'n galw amdano fo ydy ein bod ni'n annog Llywodraeth y Deyrnas Unedig a'r BBC i wneud ymdrech i gyflwyno mecanwaith di-dor cyn gynted ag y bo modd, yn hytrach na bod yna opsiwn ar gyfer prawf moddion yn cael ei roi ar waith, fel sy'n digwydd ar hyn o bryd.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Weinidog. Y cwestiwn amserol nesaf y prynhawn yw cwestiwn gan Andrew R.T. Davies, i'w ateb gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Andrew R.T. Davies.