4. Pa gynlluniau wrth gefn ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud ar gyfer pobl Islwyn yn dilyn cyhoeddi'r ddogfen Operation Yellowhammer? OAQ54347

Diolchaf i Rhianon Passmore am hynna. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ein cynllun gweithredu ar Brexit 'dim cytundeb' ddoe. Mae'n adlewyrchu ein hymgysylltiad ag Operation Yellowhammer ac, i bobl Islwyn, ein cydweithio agos â sefydliadau partner lleol, gan gynnwys Heddlu Gwent, awdurdodau lleol a fforwm cydnerth lleol Gwent.

Prif Weinidog, mae'r orfodaeth i gyhoeddi'r ddogfen Operation Yellowhammer yn cadarnhau'r hyn y mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn ei ddweud yn gyhoeddus yn gyson ers misoedd lawer, sef y gallai Brexit 'dim cytundeb' ymyl dibyn gael canlyniadau niweidiol enfawr i bobl Cymru, eu teuluoedd a'n cymunedau. Ymhlith tudalennau'r ddogfen y mae rhybuddion nad ydynt y sefyllfa waethaf bosibl y bydd rhai cyflenwadau bwyd ffres yn lleihau, ac y gallai dibyniaethau hanfodol i'r gadwyn fwyd, fel cynhwysion allweddol, fod yn brinach. Hefyd, gallai dinasyddion y DU sy'n mwynhau eu gwyliau dramor i wledydd yr Undeb Ewropeaidd fod yn destun mwy o archwiliadau mewnfudo gan hebryngwyr ffiniau'r UE gan achosi oedi difrifol ac, yn hollbwysig, prinder cyflenwadau meddygol. Efallai y bydd cynnydd hefyd—nid fy ngeiriau i yw'r rhain—o ran anhrefn cyhoeddus a thensiynau cymunedol.

Prif Weinidog, dim ond rhai o'r erchyllterau Calan Gaeaf y mae'r Torïaid yn barod i'w gorfodi ac eisiau eu gorfodi ar fy etholwyr yw'r rhain, er, fel y mae David Cameron wedi cyfaddef yr wythnos hon, nad oedd Boris Johnson, yn credu mewn Brexit ac wedi cefnogi'r ymgyrch 'gadael' dim ond i helpu ei yrfa wleidyddol ei hun. Pa obaith y gallwch chi ei roi i'm hetholwyr yn Islwyn y gall y dyfodol dystopaidd hwn wedi ei achosi gan Brexit Torïaidd ymyl dibyn 'dim cytundeb' gael ei liniaru mewn unrhyw ffordd gan Lywodraeth Lafur Cymru sydd bob amser o'u plaid?

Lywydd, mae'r ddogfen a gyhoeddwyd gennym ddoe yn nodi'r camau niferus y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio arnynt dros y misoedd diwethaf i wneud popeth o fewn ein gallu i liniaru effaith Brexit 'dim cytundeb'. Mae'r ffaith ein bod ni wedi datblygu cadwyn gyflenwi 12 i 15 wythnos o ddyfeisiau meddygol a defnyddiau traul clinigol, bod gennym gronfa o frechlynnau anifeiliaid wedi ei sefydlu rhag ofn y bydd achosion o glefydau, ein bod ni wedi gweithio'n agos gyda'r holl brif archfarchnadoedd ynghylch cyflenwadau bwyd yma yng Nghymru ac, yn arbennig, y pethau yr ydym ni wedi eu gwneud i ddiogelu dyfodol pobl  agored i niwed yng Nghymru pe byddai Brexit 'dim cytundeb' yn digwydd.

Mae dogfen Yellowhammer yn nodi: bydd Brexit 'dim cytundeb' yn cael ei hysgwyddo'n llawer llymach gan y rhai sydd â'r lleiaf o allu i ysgwyddo'r baich hwnnw na neb arall. Bydd prisiau bwyd yn codi, bydd prisiau tanwydd yn codi, bydd prisiau ynni yn codi, a bydd y rhain yn cael eu hysgwyddo gan deuluoedd yng Nghymru y mae eu budd-daliadau wedi cael eu rhewi ers 2015. Ac mae'r pethau yr ydym ni'n eu gwneud fel Llywodraeth Cymru, a nodir yn ein cynllun gweithredu, yn dangos ein penderfyniad i ganolbwyntio ar y rhai sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas wrth geisio eu hamddiffyn rhag yr hunan-niwed y byddai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn ei olygu.

Prif Weinidog, a ydych chi'n derbyn nad yw'r ddogfen Operation Yellowhammer yn rhagfynegiad o'r hyn sy'n debygol o ddigwydd, ond yn disgrifio'r sefyllfa waethaf bosibl at ddibenion cynllunio'r Llywodraeth? Ac a ydych chi hefyd yn cydnabod bod Llywodraeth y DU yn Llundain wedi cynyddu'r paratoadau i liniaru unrhyw effaith Brexit 'dim cytundeb' i'r Deyrnas Unedig gyfan, gan gynnwys Cymru?

Rydych chi'n gweld, Llywydd, nad yw hyn yn gwrthsefyll archwiliad. Yellowhammer yw'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ei ddisgrifio fel 'achos gwaethaf rhesymol'. Nid dyma'r achos gwaethaf posibl; nid yw'n grynodeb sydd wedi ei orliwio o'r niwed a fydd yn dod i'r Deyrnas Unedig. Dyma y byddai person rhesymol yn ei asesu fel effaith Brexit mewn achos gwaethaf, ac rydym ni'n wynebu'r achos gwaethaf hwnnw. Ac mae unrhyw syniad—unrhyw syniad—bod Llywodraeth y DU hon wedi bod yn gweithio'n galed mewn ffordd a fydd yn lliniaru a dileu effaith Brexit 'dim cytundeb'—nid ydyn nhw yn ei gredu, gallaf ddweud hynny wrthych chi. Dydyn nhw ddim yn ei gredu o gwbl ac ni ddylai neb yn y fan yma ychwaith.

Prif Weinidog, rwy'n arbennig o bryderus ynghylch cyflenwi cyffuriau a meddyginiaeth i'r rhai hynny fydd eu hangen ar ôl Brexit. [Torri ar draws.] Sut yr oeddwn i'n gwybod y byddech chi i gyd—?

Gadewch i ni glywed y rheswm am y pryder.

Diolch. Mae'n ymddangos bod honiadau, gwrth-honiadau a honiadau eto ynghylch diogelwch cyflenwadau. A allwch chi dawelu'r ofnau, yr ofnau gwirioneddol sydd gan lawer o etholwyr oherwydd yr holl bethau hyn y mae pobl yn eu dweud o hyd, a chadarnhau bod eich Llywodraeth chi wedi sicrhau'r feddyginiaeth sydd ei hangen arni i gadw GIG Cymru yn gweithio, gan liniaru'r holl straen y mae pobl yn gwrando arni?

Wel, Llywydd, gadewch i ni fod yn eglur gyda Mandy Jones ac Aelodau eraill yn y fan yma bod meddyginiaethau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw yma yng Nghymru yn dod drwy'r culfor a bod Llywodraeth y DU yn ei rhagfynegiadau ei hun yn dweud y gallai traffig o'r UE i'r DU ostwng gan 40 i 60 y cant rhwng Calais a Dover os ceir Brexit 'dim cytundeb'. Dyna pam y bu'n rhaid i ni gymryd y camau yr ydym ni wedi eu cymryd i geisio lliniaru'r effaith y byddai hynny'n ei chael ar y cyflenwad o feddyginiaethau yma yng Nghymru. Mae'n anochel—nid yw'n fater o ysgwyd pennau a swnio fel pe byddai hwn yn rhyw fath o bwynt ideolegol, mae'n fater hynod o ymarferol: os na all y porthladdoedd hynny ddod â'r cyflenwadau o feddyginiaethau i mewn fel y maen nhw'n ei wneud heddiw, bydd effaith ar faint o'r meddyginiaethau hynny sydd ar gael yn y Deyrnas Unedig. A cheir rhai meddyginiaethau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw nad ydynt yn gallu fforddio eistedd ac aros mewn ciw oherwydd bod ganddynt fywydau silff byr, ac mae hynny'n arbennig o wir am radioisotopau ar gyfer trin canser. Dyna pam mae cynllun gyda Llywodraeth y DU i ddatrys problem y porthladdoedd drwy hedfan y cyflenwadau hynny i mewn i'r Deyrnas Unedig. Ond os bydd y cyflenwadau hynny'n cyrraedd maes awyr gan arwain at anhrefn logistaidd oherwydd bod y lorïau yr ydych chi'n dibynnu arnyn nhw wedi eu dal mewn ciw rywle yng Nghaint neu ddim yn gallu symud yn ôl o'r cyfandir yn y ffordd a ddisgwylid, nid oes unrhyw sicrwydd y gall neb ei gynnig y bydd y cynlluniau hynny'n cyflawni popeth fel ag y maen nhw heddiw. Pwy yn y byd fyddai'n cychwyn ar y trywydd hwn o hunan-niweidio? Nid yw hyn yn anochel—gellid atal hyn. Dylid ei atal, ac yna ni fyddem ni'n cael y sgyrsiau hyn.

Rwy'n credu, wrth ddarllen drwy'r ddogfen y gorfodwyd Llywodraeth y DU i'w chyhoeddi gan y llysoedd, eich bod chi'n deall pam nad oedd Llywodraeth y DU eisiau i'r cyhoedd weld hyn. Rwy'n cael fy atgoffa o Aneurin Bevan pan ddywedodd wrthym:

Sut gall cyfoeth berswadio tlodi i ddefnyddio ei ryddid gwleidyddol i gadw cyfoeth mewn grym?

Dogfen yw hon sy'n disgrifio effaith Brexit ar bobl dlotaf y wlad hon. Mae'n disgrifio effaith 'dim cytundeb' ar bobl sâl ac agored i niwed. Mae'n disgrifio sut y bydd y y bobl sydd prin yn gallu fforddio prynu bwyd heddiw ac yn dibynnu ar fanciau bwyd yn gweld cynnydd i brisiau bwyd a llai o fynediad at fwyd ffres. Dyma ddogfen y ceisiodd Llywodraeth y DU ei chadw'n gyfrinach. Mae hefyd, Prif Weinidog, wrth gwrs, yn ddogfen nad yw'n sôn am Gymru. Cyfeirir at weinyddiaethau datganoledig yn y paragraff olaf ond un o ran diogelu pysgodfeydd. Nid oes dim yma, ac eto byddai Llywodraeth y DU, byddech wedi gobeithio, yn deall mai Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am lawer o'r materion hyn. Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am lawer o'r cyfrifoldebau o ran ymdrin â'r materion hyn. A, Prif Weinidog, a allwch chi ein sicrhau bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn deall mewn unrhyw ffordd effaith Brexit 'dim cytundeb' ar y bobl dlotaf yn y wlad hon? Ac a allwch chi ein sicrhau, Prif Weinidog, y bydd y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn parhau i sefyll dros bobl mewn cymunedau ar hyd a lled y wlad hon?

Wel, Llywydd, diolchaf i Alun Davies am y cwestiwn yna. Clywaf Aelodau o gwmpas y Siambr a berswadiodd pobl yng Nghymru i adael yr Undeb Ewropeaidd yn ceisio gwadu erbyn hyn yr effaith y bydd hynny'n yn ei chael yn eu bywydau, ac ni ellir ei wadu. Os darllenwch chi Yellowhammer, mae wedi ei gyflwyno mor eglur ag y gallech chi ei ddymuno yn y fan honno. Mae pobl sy'n byw ar yr incwm lleiaf yn ein cymdeithas yn gwario cyfran fwy o'u hincwm i sicrhau hanfodion bywyd bob dydd: bwyd, ynni, tanwydd. Mae'n cymryd cyfran lawer uwch o'u hincwm nag y mae i bobl yn y Siambr hon. Bydd yn rhaid iddyn nhw ddod o hyd i arian i ymdopi â chanlyniadau Brexit, a nhw fydd y bobl â'r lleiaf o allu i wneud hynny. Gallaf roi sicrwydd pendant i Alun Davies—roeddwn i yng nghyfarfod pwyllgor diweddaraf y DU yr wythnos diwethaf: cyfeiriais at y paragraff hwnnw yn Yellowhammer, gofynnais i Lywodraeth y DU pa gynllun oedd ganddi i roi arian ym mhocedi'r teuluoedd hynny yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig y mae eu hincwm wedi cael ei gadw i lawr, sydd wedi gweld prisiau'n codi ac y bydd gofyn iddyn nhw dalu cost Brexit 'dim cytundeb' nawr. Eu cyfrifoldeb nhw yw gwneud hynny; dyna'r peth lleiaf y dylen nhw ei wneud i amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed hynny.