1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am amseroedd aros yn adrannau achosion brys ysbytai Cymru? OAQ54596

Gwnaf. Eleni fu'r flwyddyn brysuraf erioed ar gyfer gwasanaethau gofal brys Cymru. Y mis diwethaf oedd y mis Medi prysuraf erioed o ran mynychu adrannau brys ac o ran galwadau brys am ambiwlans. Er y cynnydd o 7 y cant yn y nifer a fynychodd adrannau brys o gymharu â'r mis Medi diwethaf, cafodd mwy o bobl eu gweld, eu trin neu eu rhyddhau gennym o fewn pedair awr, a'r amser aros canolrifol oedd dwy awr a 35 munud.

Diolch i'r Gweinidog am ei ateb, ond a gaf fi ddarparu cyfieithiad er budd y Cynulliad o'r hyn a ddywedodd? Dangosodd y ffigurau a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf mai'r amseroedd aros yn adrannau damweiniau ac achosion brys Cymru yw'r rhai gwaethaf erioed. Hynny yw, mae mwy o bobl nag erioed o'r blaen yn aros yn hwy na'r amser aros targed a osodwyd gan GIG Cymru. Treuliodd 25 y cant o bobl a dderbyniwyd i adrannau damweiniau ac achosion brys fwy na phedair awr yn aros; y targed oedd 5 y cant. Treuliodd dros 6 y cant o bobl a dderbyniwyd fwy na 12 awr yn aros; y targed ar gyfer hynny yw sero. Ac roedd hynny ym mis Medi, wrth gwrs, ac nid hwnnw fydd mis mwyaf heriol y gaeaf. Mae’r Gweinidog wedi dweud o'r blaen fod pobl go iawn y tu ôl i’r ffigurau, ac awgrymodd fod hynny'n un o’r pethau sy’n ei gadw’n effro yn y nos. A gaf fi awgrymu mai un ffordd o wella ei batrwm cysgu, efallai, yw ymddiswyddo a gadael i rywun arall roi cynnig ar wella pethau?

Wel, mae honno'n ffordd eithaf rhagweladwy ac annefnyddiol o geisio mynd i'r afael â phroblem wirioneddol sy'n bodoli wrth inni wynebu'r gaeaf. Ceir heriau ar draws system gyfan y DU. Rwy'n gyfrifol am yr heriau yma yng Nghymru. Mae ystod o gamau eisoes yn cael eu cymryd—er enghraifft, y gwaith sy'n mynd rhagddo mewn ardaloedd dau fwrdd sy'n wynebu heriau penodol, sef Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, ac Abertawe, sy'n defnyddio gwasanaethau meddygon teulu i gynorthwyo gyda rhywfaint o waith brysbennu fel nad yw'r bobl nad oes angen iddynt fod mewn adran achosion brys yno, ac yn yr un modd, nad yw pobl yn aros yn hwy nag y byddent yn dymuno aros. Felly, mae gennyf ddealltwriaeth o'r heriau real iawn y mae ein staff yn eu hwynebu wrth i mi ymgysylltu'n rheolaidd â hwy, a dealltwriaeth o'r heriau real iawn y mae aelodau'r cyhoedd yn eu hwynebu wrth cael y gofal a'r driniaeth a'r urddas y maent yn haeddu eu cael. Rwy'n benderfynol o wneud popeth y gallaf ac y dylwn ei wneud fel Gweinidog iechyd i wella'r sefyllfa wrth inni wynebu'r hyn a fydd, heb os, yn aeaf anodd.

Wel, efallai, Weinidog, fod rhan o'r ateb i hyn yn ymwneud â beth sy'n digwydd yn yr unedau mân anafiadau, ac edrychaf ymlaen at ddatganiad ar hynny cyn bo hir. Ond yn y cyfamser, ymwelais yn ddiweddar ag Ysbyty Tywysoges Cymru, Pen-y-bont ar Ogwr i ddarganfod mwy ynglŷn â pham fod yr amser y mae'n ei gymryd ar gyfartaledd i ambiwlans drosglwyddo claf yn sylweddol hirach nag mewn rhannau eraill o Gwm Taf, ac efallai y cofiwch i mi godi hyn gyda chi. Daeth dau beth i fy sylw—y cyntaf yw, er nad yw'r claf yn yr ambiwlans o bosibl, maent yn dal i fod yng ngofal parafeddygon, ac os felly, ni chaiff y cleifion hynny eu hychwanegu at gofnodion amseroedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys, gan guddio'r ffigurau go iawn, a'r ail beth yw—ac rwy'n siŵr bod hyn yn wir am ysbytai eraill—weithiau mae'n amhosibl symud cleifion i ward yn rhywle arall am fod pobl sy'n ffit yn feddygol ac sy'n aros i gael eu rhyddhau yn gorwedd mewn gwelyau acíwt wrth aros am becyn gofal, a golyga hynny fod yr unigolion hynny'n aros yn yr adran damweiniau ac achosion brys am driniaeth feddygol ddilynol pan na ddylent fod yno. Mae hynny'n atal gwelyau adrannau damweiniau ac achosion brys rhag cael eu defnyddio, a golyga hynny fod yn rhaid i'r nifer cynyddol, fel y dywedwch, o bobl sy'n cerdded i mewn yn gorfod aros am fwy o amser. Ymddengys mai gwraidd y broblem o hyd yw oedi wrth drosglwyddo gofal. Rydych wedi buddsoddi mewn gwaith gwell rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, felly pam nad ydym yn teimlo'r manteision mewn adrannau damweiniau ac achosion brys?

Mewn gwirionedd, o ran oedi wrth drosglwyddo gofal, rydym ar lefelau is nag erioed. Pan ddeuthum yn Ddirprwy Weinidog dros bum mlynedd yn ôl bellach, un o’r pynciau y cyfeiriais atynt bryd hynny oedd yr her a oedd yn ein hwynebu mewn perthynas ag oedi wrth drosglwyddo gofal, ac roedd hynny’n ymwneud â dod ag iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd, a chydnabod bod yno her a rennir, yn hytrach na mynd i'r afael â'r ddau beth ar wahân, ac rydym wedi gweld rhywfaint o welliant parhaus. Rydym yn dechrau gweld hynny'n gwella, felly bydd y Dirprwy Weinidog a minnau'n gwneud gwaith gyda byrddau iechyd a'u partneriaid. Mae'n fater i'r system iechyd a gofal cymdeithasol gyfan. Dyna pam, o'r £30 miliwn a ddarperais ar draws y system iechyd a gofal cymdeithasol y gaeaf hwn, fod peth ohono wedi mynd yn uniongyrchol i fyrddau iechyd; fodd bynnag, aeth £17 miliwn ohono i fyrddau partneriaeth rhanbarthol i benderfynu gyda'i gilydd sut y dylid ei ddefnyddio ar draws y system. Oherwydd bob tro y byddaf yn ymweld ag ysbyty ac yn edrych ar y drws blaen, y gwir amdani yw fy mod yn gwybod—ac rwy'n codi hyn yn rheolaidd gyda phob un o gyfarwyddwyr yr ysbyty; rwy'n gofyn faint o gleifion yno sy'n ffit yn feddygol a'r her o'u symud yn eu blaenau. Weithiau, mae'n golygu eu symud i'r system gofal cymdeithasol. Mae hynny'n rhan fawr o'n her. Ond yn yr un modd, mae hynny weithiau'n golygu eu symud i ran arall o'r gwasanaeth iechyd gwladol. Felly, mae'n ymwneud ag edrych ar y system gyfan, a deall beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod pobl yn cyrraedd y pwynt cywir ar gyfer cam nesaf eu gofal.

Yr her onest arall yw fod gennym fwy o bobl sy'n ddifrifol wael yn dod i'n hadrannau brys, a phe baech yn cael sgwrs gyda phob un o'r byrddau iechyd am y bobl sy'n dod i'w hadrannau brys, byddent hwythau'n dweud hynny. Byddent hwy hefyd yn dweud wrthych fod mwy o bobl yn gwneud eu ffordd eu hunain i adrannau brys; rydych yn cael pobl sâl iawn yn cerdded i mewn. Dyma'r her sy'n ein hwynebu a'n gallu i ddal ati i ehangu ein gallu i ddiwallu hynny ar draws y system gyfan sy'n bwysig mewn gwirionedd.

Weinidog, rwy’n derbyn eich atebion i Suzy Davies, yn enwedig ynghylch oedi wrth drosglwyddo gofal, ond hefyd yr ateb a roesoch i Neil Hamilton mewn perthynas â’r math o unigolion sy’n mynd yno. Ond mae gennym broblem, gan fod gennym bobl sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys gan nad yw'r gwasanaeth y tu allan i oriau yn cyflawni ar eu cyfer neu ni allant gael apwyntiad â'r meddyg teulu neu am eu bod yn teimlo bellach, mewn gwirionedd, fod hynny'n haws. Oherwydd rwyf innau wedi bod ar y ffôn am 45 munud yn aros i gael gafael ar feddyg teulu er mwyn trefnu apwyntiad i blentyn pump oed. Nawr, mae hyn yn achosi i bobl fynd i adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, mae'r agenda Dewis Doeth a oedd gennych o ran pwy y dylech fynd atynt yn wych, ond y broblem yw na allwch eu cyrraedd—nid ydynt ar gael. A allwch edrych felly ar y camau a gymerwyd i sicrhau, os ydym am wneud dewis doeth, eu bod ar gael i chi ddewis mynd atynt, gan mai dyna'r broblem fawr?

Mae gennym amrywiaeth o heriau i geisio mynd i'r afael â hwy, a rhywbeth rydym yn ei wneud yn fwriadol yw hynny'n union ar ein neges Dewis Doeth, ac arfogi'r tîm gofal sylfaenol ehangach yn well i wneud hynny, boed yn gamau rydym yn eu cymryd ar ofal llygaid, gyda'r gwasanaeth gofal llygaid brys sydd gennym, rhywbeth nad oes ganddynt dros y ffin—ac mae cryn dipyn o gydnabyddiaeth fod hwnnw'n beth cadarnhaol—boed yn wneud gwell defnydd o fferylliaeth, a chyflwyno Dewis Fferyllfa, ac mae'r gwasanaeth mân anhwylderau yn rhan bwysig o hynny. Rydym yn dargyfeirio mwy a mwy o bobl, nid yn unig oddi wrth y meddygon teulu ac oddi wrth adrannau achosion brys, ond i rywle sy'n briodol iddynt dderbyn y gofal a'r gefnogaeth gywir. A hefyd, wrth i ni barhau i gyflwyno 111, ym mhob un o'r ardaloedd lle mae'r gwasanaeth 111 wedi'i gyflwyno, ceir system gofal sylfaenol fwy cadarn yn ystod oriau arferol a'r tu allan i oriau o ganlyniad i hynny. Mae'n dal i ymwneud, fel y dywedaf, â'n gallu i ddal i fyny'n gyson. Felly, ydy, mae'n rhywbeth rwy'n edrych arno. Mae'n rhywbeth y byddaf yn edrych arno wrth i mi gyfarfod â nifer o adrannau'r bwrdd iechyd a llywodraeth leol sy'n wynebu'r pwysau mwyaf sylweddol yn eu systemau i ddeall yr hyn sy'n digwydd yn gynharach yn y system, a sut y mae'r arian ychwanegol rydym wedi'i ddarparu yn mynd i'r afael â'r heriau real iawn a nodwyd gennych.