2. Sut y mae'r Gweinidog yn sicrhau bod cleifion yng Nghymru yn gallu cael triniaethau newydd ar gyfer canser? OAQ54603

Diolch. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr yng Nghymru i ddarparu triniaethau canser a argymhellir ac y profwyd eu bod yn effeithiol. Cyflawnir hyn drwy'r gronfa triniaethau newydd ar gyfer meddyginiaethau. Erbyn mis Awst eleni, roedd y gronfa triniaethau newydd wedi darparu mynediad cyflym at 205 o feddyginiaethau, gan gynnwys 86 ar gyfer canser, ac mae wedi cwtogi'r amser y mae'n ei gymryd i ddarparu meddyginiaethau a argymhellir o'r newydd o 90 diwrnod ar gyfartaledd i ddim ond 12. Er bod llawer o ffocws ar gyffuriau newydd, mae'n werth cofio hefyd y gall llawfeddygaeth fod yn wellhaol fel triniaeth ar gyfer canser. Yn aml, nid yw hynny'n cael ei nodi yn y Siambr hon. Dyna pam rydym yn parhau i fuddsoddi mewn gwelliannau mewn llawfeddygaeth, yn ogystal â darparu therapi wrth gwrs.

Weinidog, bûm yn lleisio pryderon wrthych am y broses gyllido cleifion unigol drwy gydol eich amser fel Gweinidog. Bûm yn gwneud yr un peth â'ch rhagflaenydd a'r un peth gyda'i ragflaenydd yntau hefyd. Mae gan fy etholwr, Gemma Williams, mam ifanc â dau o blant ifanc, ganser y fron cam 3. Mae ei honcolegydd yn awyddus i'w thrin gyda Kadcyla i atal y clefyd rhag gwaethygu. Fel y rhan fwyaf o gleifion sy'n clywed bod angen cyffur arnynt i drin salwch lle mae bywyd yn y fantol, roedd hi a'i honcolegydd, mae'n debyg, o dan yr argraff y byddai'n broses syml. Bellach, ar ôl cael ei gwrthod ddwywaith yn olynol gan y panel Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol yng Ngwent, mae'n rhaid i Gemma lansio ymgyrch i godi arian i dalu am ei thriniaeth. Nawr, er bod y gwahaniaeth yn y gost rhwng Kadcyla a'r cyffuriau y mae'n eu cymryd—sy'n annhebygol o'i helpu, yn ôl ei chlinigydd—yn wahaniaeth bach, bydd yn rhaid iddi hi, wrth gwrs, godi'r arian i dalu am gost lawn y driniaeth, tua £45,000. Weinidog, rwy'n dal i fod o'r farn nad yw proses y ceisiadau cyllido cleifion unigol yn gweithio i fy etholwyr, ac yn sicr, nid yw'n gweithio i Gemma Williams. A gaf fi ofyn i chi edrych eto ar hyn i sicrhau bod pob claf yng Nghymru, gan gynnwys fy etholwyr, yn cael mynediad at y triniaethau newydd y mae eu clinigwyr o'r farn sydd eu hangen arnynt?

Edrychwch, cawsom adolygiad ar ddechrau tymor y Cynulliad hwn oherwydd materion y mae Aelodau o bob rhan o'r Siambr wedi’u codi ynghylch yr anghydraddoldebau amlwg o ran mynediad, ac anallu pobl i ddeall y system. Ac a bod yn deg, nid oedd y system yn un hawdd i glinigwyr nac yn wir aelodau'r cyhoedd ei deall. Yn dilyn yr adolygiad, rydym wedi gweithredu pob un o'r 27 argymhelliad a nodwyd, ac mae'n amlwg iawn bellach fod yn rhaid i'r clinigydd gefnogi cais cyllido'r claf unigol er mwyn cael adolygiad.

Nawr, ni allaf wneud sylwadau ar yr amgylchiadau unigol y sonia'r Aelod amdanynt. Ar draws y system, mae mwy na saith cais o bob 10 am feddyginiaethau o dan broses y ceisiadau cyllido cleifion unigol yn cael eu derbyn. Credaf y byddai'n ddefnyddiol pe baem yn cael sgwrs arall gyda chi ynglŷn â'r hyn sydd wedi digwydd yn yr achos hwn ac ynglŷn â sut y mae proses ceisiadau cyllido cleifion unigol y bwrdd iechyd yn gweithio a ddim yn gweithio, ac ynglŷn â lefel yr eglurder o ran yr esboniad a ddarperir gan y bwrdd iechyd a'r clinigydd ynghylch unrhyw resymau dros wrthod a pham. Y gwir ofnadwy amdani yw, o safbwynt system gyfan, rydych yn deall y bydd yna adegau pan fydd y gwasanaeth iechyd gwladol yn gwrthod darparu triniaeth. Mae bob amser yn fater llawer anos i'r unigolyn sy'n cael gwybod gan un unigolyn yn ein system gofal iechyd, 'Rwy'n credu mai dyma sydd ei angen arnoch', a chael gwybod gan y system yn gyffredinol, 'Ni allwch ei gael'. Rwy'n fwy na pharod i geisio deall beth yw hynny gyda'ch etholwr, ond rwy'n credu o ddifrif fod angen i ni ddychwelyd at glinigwyr yn gwneud dewisiadau ar y cyd â'r bwrdd iechyd, a chael eglurder gwirioneddol yn y broses o wneud penderfyniadau.

Weinidog, yn y datganiad busnes ddoe, codais fater etholwr, Mr Jim Sweet, a gollodd ei wraig ar y diwrnod roedd hi'n mynd i ddechrau triniaeth ar gyfer canser yr ofari cam 4—yn amlwg, mater sensitif iawn. Mae llawer o bobl yn y sefyllfa hon, llawer o bobl yn dioddef o ganser yr ofari yng Nghymru, a rhan o'r broblem gyda'r canser hwn yw bod diagnosis cynnar cyn cam 4 yn anos am fod y clefyd yn edrych fel cyflyrau eraill, fel syndrom coluddyn llidus. Felly, tybed a allech ddweud wrthym pa gamau rydych yn eu cymryd i geisio cefnogi mwy o ymchwil i'r math penodol hwn o ganser, nad yw'n cael ei drafod mor aml â mathau eraill o ganser, ond mae'n un sy'n golygu bod dioddefwyr y clefyd a theuluoedd y dioddefwyr mewn sefyllfaoedd anodd iawn ar ôl cael diagnosis eithaf hwyr o'r canser hwn, a chredaf eu bod yn edrych at y Cynulliad a Llywodraeth Cymru i weld a ellir lliniaru eu sefyllfa i raddau. 

Mae ystod o grwpiau canser yn rhan o'r gynghrair canser, gan gynnwys y rhai sydd â diddordeb mewn canser yr ofari, ac mae'n rhan o'n hymchwil, ein diddordeb a'n gweithgarwch. Rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda manylion penodol ynglŷn â'r hyn rydym yn ei wneud o ran gweithgarwch ymchwil yn y maes hwn, ond nid ydym yn rheoli'r holl weithgarwch ymchwil hwnnw, wrth gwrs; mae hynny'n dibynnu ar ble mae'r astudiaethau clinigol hynny'n digwydd a ddim yn digwydd, a'r cydweithredu sy'n digwydd ar draws sectorau gofal iechyd a phrifysgolion y DU hefyd. Ond rwy'n fwy na pharod i ddarparu mwy o fanylion defnyddiol, gobeithio, am natur y gwaith ymchwil hwnnw yma yng Nghymru i'r Aelod.