Part of the debate – Senedd Cymru am 4:48 pm ar 5 Tachwedd 2019.
Diolch i Rhun am godi'r materion hynny. Rwy'n credu bod ei bwynt cyntaf yn wirioneddol bwysig, yn yr ystyr na allwn ni edrych ar lywodraeth leol ar wahân i rannau eraill o'r sector cyhoeddus a thu hwnt, oherwydd wrth gwrs roedd cydnabyddiaeth gref iawn i'r mater o atal. Rwy'n credu ein bod yn gwneud gwaith caled gyda phob rhan o'r Llywodraeth i sicrhau ein bod ni'n canolbwyntio ein hymdrechion ar atal. Felly, o fewn cyd-destun y gyllideb, wrth gwrs, rwy'n arbennig o awyddus ein bod yn edrych ar wariant ataliol. Rwy'n gwybod fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn cadw llygad barcud ar y mater penodol hwn hefyd. Felly, mae'n bwysig cydnabod bod hyn yn rhan o gyd-destun ehangach, fel y gwnaeth Rhun ap Iorwerth yn sicr.
Ydw, rwy'n cytuno, mae'r dreth gyngor yn dreth atchweliadol, a dyna pam rydym ni'n edrych mor ofalus ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i'w gwneud hi'n fwy blaengar yn y dyfodol. Byddai un o'r pethau hynny'n ymwneud ag edrych ar effaith ailbrisio, edrych ar ba gyfleoedd sydd ar gael. Felly, efallai creu bandiau newydd neu greu system hollol newydd. Felly, heb ailbrisio'r 1.4 miliwn o eiddo domestig sydd gennym ni yng Nghymru, rydym ni wedi ein cyfyngu, rwy'n credu rhag gwneud newidiadau sylfaenol iawn o ran y system honno'n arbennig, ac yn amlwg ni fyddem eisiau ymrwymo i ailbrisiad heb ryw ddealltwriaeth o'r effaith, a dyna pam ei bod hi mor bwysig ein bod wedi comisiynu'r ddau ddarn o ymchwil hynny a ddisgrifir yn yr adroddiad sydd ger bron Aelodau heddiw, gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Phrifysgol Sheffield, i'n helpu ni i roi sail i'n meddylfryd wrth inni fwrw ymlaen â hynny.
Ond nid dyna'r unig ffordd y gallem ni o bosib wneud trethi yn fwy blaengar, wrth gwrs. Rwy'n gwybod fod llawer o ddiddordeb mewn treth gwerth tir lleol ac, i'r perwyl hwnnw, rydym ni wedi comisiynu Prifysgol Bangor i archwilio pa un a allai trethi lleol yng Nghymru fod yn seiliedig ar werth tir, yn hytrach na'r sefyllfa bresennol, sy'n gyfuniad o werth tir a gwerth eiddo. Amcan Llywodraeth Cymru wrth archwilio treth gwerth tir i ddisodli un neu ddwy o'r trethi lleol yw codi refeniw sefydlog ar gyfer gwasanaethau lleol yn y ffordd decaf. Ond, yn amlwg, rwy'n credu bod yna ganlyniadau manteisiol eraill posib y gellid eu hystyried. Mae Prifysgol Bangor yn disgwyl cyhoeddi'r adroddiad manwl hwnnw tua diwedd y flwyddyn ac, yn amlwg, byddaf yn ei rannu â chyd-Weinidogion. Ac rydym ni'n parhau i fonitro'r ddadl o ran trethi gwerth tir lleol mewn mannau eraill. Felly, mae gennym ni gysylltiadau parhaus â'r Alban. Mae Comisiwn Tir yr Alban wedi cymryd diddordeb arbennig mewn treth gwerth tir lleol, felly rydym ni'n rhoi sylw mawr i'r gwaith hwnnw.
Ffordd arall yr ydym yn ei hystyried o greu system a allai fod yn fwy blaengar yn y dyfodol yw y byddai trethi lleol yn seiliedig ar incwm. Rydym ni ar ddechrau'r darn hwn o waith ar hyn o bryd, felly rydym ni'n ceisio comisiynu arbenigedd allanol i gynnal rhywfaint o ymchwil annibynnol. Felly byddai hynny'n debyg i'r darnau eraill o waith yr wyf wedi'u disgrifio. Ond rydym ni'n glir iawn, pe baem ni'n ystyried treth incwm lleol, bod yn rhaid ei harchwilio i raddau helaeth fel cyfundrefn leol. Felly, eu gweinyddu'n lleol, eu defnyddio i ariannu gwasanaethau lleol a gwariant awdurdodau lleol, cefnogi gwneud penderfyniadau lleol a chodi refeniw tebyg i'r system bresennol. Felly, unwaith eto, mae gennym ni rywfaint o waith a wnaed gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a ymchwiliodd i'r mater hwn. Ond, unwaith eto, mae hyn yn rhan o'r gwaith yr ydym ni'n gobeithio ei ddwyn ynghyd wrth i ni ystyried y ffordd ymlaen.
Nawr, rwyf newydd ddisgrifio tair ffordd bosib o wneud y system yn fwy blaengar, ac mae pob un o'r rhain yn fenter enfawr ac mae'n debyg y byddai'n cymryd o leiaf un tymor Cynulliad i fynd drwy'r newid mawr posibl hwnnw. Felly, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth, mae'n bwysig, yn y tymor byr ac yn yr amser sydd gennym ni yn uniongyrchol, ein bod yn ceisio gwneud pethau sy'n gwneud treth yn fwy blaengar. Felly, mae'r pethau eraill yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw, o ran y rhai sy'n gadael gofal, y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau bod pobl sy'n gymwys i gael gostyngiadau yn y dreth gyngor yn ymwybodol o hynny ac yn eu hawlio, rwy'n credu yn bwysig iawn. Ond, o ran yr amgylchiad penodol a ddisgrifiwyd, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Os wnewch chi efallai anfon e-bost ataf gyda manylion yr achos penodol, fe wnaf archwilio beth allai fod yn bosib.