Eitem 5 ar yr agenda yw datganiad gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd ar y diweddariad blynyddol ar ddiwygio cyllid llywodraeth leol. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

Rwy'n falch o gyhoeddi'r trydydd mewn cyfres o ddiweddariadau blynyddol i'n rhaglen waith i ddiwygio cyllid Llywodraeth Leol yng Nghymru. Mae'n nodi'r diwygiadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i wella trethi lleol a fframwaith cyllid llywodraeth leol ehangach er mwyn sicrhau ei fod yn ymateb i anghenion gwasanaethau lleol yn y dyfodol mewn cyfnod anodd.

Mae gwasanaethau lleol yn hanfodol i roi'r dechrau gorau mewn bywyd i blant, gan helpu i dynnu aelwydydd allan o dlodi, ein helpu i fyw bywydau gwyrddach a mwy cyfrifol, a sicrhau bod pobl hŷn a phobl agored i niwed yn cael gofal. Ni allai'r gwasanaethau hyn, ynghyd â llawer mwy, fodoli heb system ariannu llywodraeth leol sefydlog ac effeithiol—un sy'n bodloni ein dyheadau polisi ac yn ymdrechu i gael tegwch.

Mae ein rhaglen raddol o ddiwygio yn y byrdymor, y tymor canolig a'r hirdymor yn gynhwysfawr, a bu ar waith ers dechrau 2017. Mae wedi cyflawni, ac mae'n cyfrannu at gyflawni, nifer o'r ymrwymiadau a'r nodau yn 'Symud Cymru Ymlaen' ac yn ein strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i Bawb'. Yn 'Symud Cymru Ymlaen', gwnaeth Llywodraeth Cymru gyfres o ymrwymiadau i wneud y dreth gyngor yn decach, i gefnogi busnesau bach gyda'u biliau ardrethi annomestig a chyflawni bargeinion dinesig a thwf ar gyfer rhanbarthau ledled Cymru.

Mae'r diweddariad a gyhoeddais heddiw yn amlinellu'r cynnydd yr ydym ni wedi'i wneud dros y flwyddyn ddiwethaf wrth weithio tuag at ein nodau. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i gydweithwyr mewn llywodraeth leol am eu cymorth parhaus i sicrhau gwelliannau sylweddol. Mae swyddogion awdurdodau lleol ac aelodau etholedig ledled Cymru wedi cymryd rhan weithredol yn y gwaith hwn ac wedi bod yn gyd-gyfrifol am lawer o'r gwelliannau a welwn heddiw. Hoffwn hefyd ddiolch i Gyngor ar Bopeth Cymru, Money Saving Expert a gwasanaethau cynghori eraill am ddarparu mewnbwn ymarferol y mae ei ddirfawr angen ar lawr gwlad.

Mae adroddiad eleni yn egluro'r hyn yr ydym ni wedi'i wneud i wneud y dreth gyngor yn decach. Ar 1 Ebrill eleni, dilëwyd y bygythiad o garchar am beidio â thalu'r dreth gyngor yng Nghymru, sy'n dynodi newid sylweddol yn ein dull o drin trethdalwyr lleol. Am y tro cyntaf, mae pob awdurdod lleol yng Nghymru wedi mabwysiadu protocol treth gyngor cyffredin sy'n crisialu safonau newydd ynghylch sut y bydd aelwydydd sy'n agored i niwed ac yn cael trafferthion yn cael eu trin.

Rydym yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau gwelliannau i'r broses o gasglu'r dreth gyngor a rheoli dyledion, ac i leihau camau gweithredu gan feilïaid. Mae lefel yr ôl-ddyledion wedi sefydlogi yng Nghymru dros y cyfnod ers yr adeg cyn cyflwyno cymorth gyda'r dreth gyngor yn lleol yn 2013-14, tra bo'r cyfanswm sy'n ddyledus yn Lloegr wedi cynyddu 36 y cant.

Mewn partneriaeth ag eraill, rydym ni hefyd wedi cynnal ymgyrch genedlaethol i godi ymwybyddiaeth o gymorth gyda'r dreth gyngor, ac rwy'n falch o ail-lansio'r ymgyrch hon heddiw. Yn y cam nesaf bydd aelwydydd incwm isel ac aelwydydd ar gredyd cynhwysol yn cael eu targedu i sicrhau ein bod yn tynnu sylw at yr ystod lawn o gymorth a allai fod ar gael i bobl i gyflawni eu rhwymedigaethau o ran y dreth gyngor. Mae ein hymgyrch hyd yn hyn wedi gweld dros 60,000 o bobl yn elwa o gael gafael ar wybodaeth ar ein gwefan.

Drwy ein cynllun gostwng y dreth gyngor, rydym ni wedi parhau i sicrhau bod gan aelwydydd sy'n agored i niwed ac aelwydydd incwm isel ledled Cymru ledled Cymru yr hawl i gael gostyngiad ar eu treth gyngor. Cyn bo hir byddwn yn cyflwyno'r rheoliadau i ddiweddaru'r cynllun ar gyfer y flwyddyn nesaf, a byddwn unwaith eto'n buddsoddi £244 miliwn yn y cynllun.

Mae un o bob pum aelwyd yng Nghymru yn cael cymorth ar gyfer eu biliau treth gyngor drwy'r cynllun hwn, ac nid yw 220,000 o aelwydydd yn talu treth gyngor o gwbl. Mae'r cynllun hwn yn gweithredu yn ychwanegol at yr ystod o ostyngiadau ac eithriadau eraill sydd ar gael. Gyda'i gilydd, maen nhw'n golygu bod ymhell dros 0.5 miliwn o aelwydydd yng Nghymru yn cael rhyw fath o ostyngiad i'w bil treth gyngor. Mae ein hymgyrch ymwybyddiaeth yn helpu i sicrhau bod pawb yn deall eu hawliau.

Rydym ni wedi canolbwyntio ar wneud y dreth gyngor yn decach i grwpiau agored i niwed. Ym mis Ebrill, fe wnaethom ni ddarparu eithriadau newydd ar gyfer y rhai sy'n gadael gofal. Gan weithio gyda llywodraeth leol, rydym ni hefyd wedi lansio proses ymgeisio wedi ei safoni ar gyfer gostyngiadau ac eithriadau ar gyfer pobl â nam meddyliol difrifol. Gall y ddau grŵp hyn bellach ddisgwyl cael eu trin yn gyson ledled Cymru, ble bynnag y maen nhw'n byw.

Yn 'Symud Cymru Ymlaen', fe wnaethom ni ymrwymo i roi cymorth i fusnesau bach gyda'u biliau ardrethi annomestig. Deddfwyd yn 2017 i wneud ein cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach yn barhaol. Ym 2018, cyflwynwyd cynllun gwell gennym sy'n rhoi rhyddhad ardrethi gwell i ddarparwyr gofal plant, gan ddangos sut rydym ni'n defnyddio ein holl ddulliau cyflawni polisi mewn ffordd gydgysylltiedig i greu'r cynnig gofal plant mwyaf hael yn unrhyw le yn y DU.

Rydym ni'n ymateb i drafferthion ein strydoedd mawr a chanol ein trefi drwy barhau i fuddsoddi mewn adfywio wedi'i dargedu. Rydym ni wedi cefnogi hyn drwy ymestyn ein cynllun rhyddhad ardrethi'r stryd fawr a manwerthu i'r drydedd flwyddyn a'i wneud yn fwy hael. Rydym ni eisiau helpu busnesau i gynnal y cyfleusterau y mae pobl eu heisiau a'u hangen, er mwyn sbarduno ffyniant, trechu tlodi a lleihau anghydraddoldeb. Rydym ni'n darparu cyfanswm o dros £230 miliwn o ryddhad eleni i helpu busnesau gyda'u hardrethi.

Rhan allweddol o'n rhaglen yw uchelgais i archwilio diwygiadau mwy sylfaenol ar gyfer y tymor nesaf a thu hwnt. Rwy'n falch o fod wedi ymuno â sefydliadau arbenigol, gan gynnwys Prifysgol Bangor a'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid, i ymchwilio'n fwy trylwyr i syniadau fel trethi lleol yn seiliedig ar werth tir, treth gyngor fwy blaengar, neu drethi lleol yn seiliedig ar incwm. Bwriadaf archwilio'r rhain yn agored, ac mewn ffordd gymhwysol ac ymarferol i Gymru. Byddaf yn sicrhau bod yr holl adroddiadau ymchwil ar gael i Aelodau'r Cynulliad pan gânt eu cyhoeddi. Mae llawer o'r adroddiad yr wyf wedi'i gyhoeddi heddiw yn tynnu sylw at y newidiadau yr ydym ni wedi'u gwneud i'r trethi lleol—y dreth gyngor ac ardrethi annomestig—sy'n rhan o'm portffolio. Mae'r newidiadau hyn, er hynny wedi'u pennu o fewn cyd-destun ehangach o ddiwygio llywodraeth leol.

Cyn bo hir, bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn cyflwyno Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) i'r Cynulliad hwn. Bydd yn darparu fframwaith newydd ar gyfer cydweithio rhwng awdurdodau, gan gydnabod y trefniadau rhanbarthol sydd eisoes yn bodoli ar gyfer rhai gwasanaethau lleol mewn rhai rhannau o Gymru, a chan adlewyrchu datblygiadau eraill sy'n dod i'r amlwg, megis bargeinion dinesig a thwf. Mae Llywodraeth Cymru wastad wedi ymdrechu i roi'r setliad ariannol gorau i lywodraeth leol, drwy fwy na degawd o gyni Llywodraeth y DU. Rydym ni hefyd wedi gweithio i roi i lywodraeth leol yr adnoddau sydd eu hangen arni i fynd i'r afael â'r heriau sy'n codi o ofynion cynyddol a mwy cymhleth.

Rwy'n gwybod fod gan lawer o gyd-Aelodau yn y Siambr hon eu barn a'u syniadau eu hunain ynglŷn â sut y dylid ariannu gwasanaethau lleol yn y dyfodol. Mae pob un o'r heriau yn y rhaglen wedi bod yn, neu byddant yn, destun ymgynghoriad manwl. Rwyf yn croesawu pob cyfraniad at y meddylfryd ynghylch y mater pwysig hwn, gan unrhyw un ar unrhyw adeg. O ran dulliau amgen, nod y Llywodraeth hon o hyd yw cyhoeddi ein tystiolaeth yn nhymor yr hydref 2020 i fod yn sail i'r ddadl cyn y tymor Cynulliad nesaf.

Rhaid galluogi llywodraeth leol i ddarparu gwell gwasanaethau cyhoeddus i bawb. Mae'r rhaglen waith hon yn gwneud cyfranu at nodau strategol y Llywodraeth hon, ac rydym yn defnyddio pob dull sydd gennym ni i wneud Cymru'n gymdeithas fwy cydradd, ffyniannus a gwyrddach.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma ac am y diweddariad blynyddol—y diweddaraf, fel y dywedwch, mewn cyfres o ddiweddariadau? Fel y gwnaethoch chi ddweud, mae gwasanaethau lleol yn hanfodol i roi'r dechrau gorau mewn bywyd i blant, gan helpu i roi amgylchedd gwyrddach, mwy cyfrifol inni a'n galluogi ni i fyw bywyd mwy cyfrifol—credaf y gallem ni i gyd gytuno â'r ymadrodd hwnnw a ddefnyddiwch. A byddwn, byddwn yn cytuno â chi bod angen system gyllido llywodraeth leol sefydlog ac effeithiol arnom ni. Mae rhai ohonom ni'n credu ein bod yn dal i fod ychydig yn bell o hynny heddiw. Sylweddolaf fod cyllid wedi bod yn dynnach dros y blynyddoedd diwethaf nag yn y gorffennol, ond bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'm galwadau mynych am adolygiad o fformiwla ariannu llywodraeth leol—galwadau ystrydebol bron erbyn hyn. Rwy'n gwybod fod gan Mike Hedges rai safbwyntiau gwahanol ynghylch hyn, ond hoffwn glywed gan y Gweinidog a oes unrhyw fwriad i ailedrych ar y fformiwla bresennol neu'r fformiwlâu presennol sy'n ei ffurfio—rwy'n gwybod ei bod yn gymhleth —yn arbennig o gynnwys materion fel poblogaeth denau a natur wledig ardaloedd a chostau darparu gwasanaethau dros ardaloedd gwledig ehangach, fel sydd gennym ni yn fy rhan i o Gymru ac yn arbennig i fyny tuag at y canolbarth. Felly, byddai gennyf ddiddordeb clywed y newyddion diweddaraf am hynny.

Fe aethoch ymlaen i drafod y dreth gyngor ac ardrethi busnes, a gwyddom fod y dreth gyngor wedi cynyddu tua 6.6 y cant yn 2019-20, neu £99 ar gyfer eiddo band 2 cyfartalog. Felly, byddwn yn gofyn i chi, Gweinidog, a yw'n wirioneddol deg a blaengar neu a yw'r dreth gyngor yn cael ei defnyddio mewn gwirionedd fel arf i sicrhau bod pobl leol mewn ardaloedd awdurdod lleol yn ysgwyddo mwy o faich dros amser, gan ryddhau arian yn ganolog felly? Os mai dyna yw bwriad Llywodraeth Cymru, yna mae hwnnw'n amcan polisi y dylech fod yn glir yn ei gylch, oherwydd yn eich datganiad y llynedd fe wnaethoch chi ddweud eich bod eisiau archwilio'r cydbwysedd rhwng cyllid a godwyd yn lleol ac a ddarparwyd yn ganolog. Felly, a ydych chi'n dal i ystyried hynny, gan ei bod hi'n ymddangos, dros amser, fod y baich yn symud o'r Llywodraeth ganolog i lywodraeth leol, rhywbeth nad wyf yn credu y byddai'r Blaid Lafur yn y gorffennol wedi'i gefnogi?

O ran ôl-ddyledion gyda'r dreth gyngor, a grybwyllwyd gennych chi, rydych chi'n dweud bod maint yr ôl-ddyledion wedi sefydlogi dros y cyfnod ers yr adeg cyn gwneud y dreth gyngor yn lleol yn 2013-14. Mae'n ddigon posibl bod hyn yn wir, ond hoffwn atgoffa'r Gweinidog hefyd fod Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru wedi beirniadu dull Llywodraeth Cymru o ymdrin ag ôl-ddyledion o ran y dreth gyngor. Mewn gwirionedd, mae'n dweud, er bod Llywodraeth Cymru wedi llunio canllawiau ar hyn, fod y graddau y mae Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei nod yn cael ei gwestiynu, ac mae loteri cod post posib ar waith o ran pobl mewn dyled. Felly, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am waith y gweithgor a sefydlwyd gennych chi i edrych ar hyn? Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno ei bod hi'n hanfodol bwysig y caiff rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, rhai o'r rheini sydd mewn perygl o fod yn y sefyllfa fwyaf difrifol o ddyled, eu trin yn deg ac y gallent gael y cymorth hwnnw y mae cymaint o'i angen arnyn nhw.

Gan symud ymlaen at drethi annomestig, rwy'n falch eich bod yn cydnabod anawsterau ein strydoedd mawr a chanol ein trefi. Mae'r rheini wedi'u gwyntyllu, ac rydym yn croesawu cymorth ychwanegol i'n strydoedd mawr, gan eu bod yn dioddef o ddifrif ar hyn o bryd. Mae angen i'r cynllun rhyddhad ardrethi manwerthu fod yn fwy hael, oherwydd bod busnesau angen cymaint o gymorth ag y gallant ei gael ar hyn o bryd. A wnewch chi ystyried eto cyfeirio cymorth i'r busnesau hynny yn yr ardaloedd hynny sydd wedi dioddef waethaf—mewn rhai achosion, pocedi o ardaloedd mewn ardaloedd sydd fel arall yn fwy llwyddiannus o ran ein strydoedd mawr? Rwy'n gwybod, pan edrychwyd ar hyn ychydig flynyddoedd yn ôl gan y Pwyllgor Menter a Busnes, inni ddatguddio rhai o'r problemau sy'n effeithio ar ein strydoedd mawr. Ers hynny, wrth gwrs, mae gennym ni broblemau o ran ailbrisio ardrethi, ac effeithiwyd ar bocedi yn fy etholaeth i yn benodol, fel Cas-gwent.

Edrychwn ymlaen at gyflwyno'r Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau a grybwyllwyd gennych chi. Gobeithio y bydd yn darparu fframwaith gwell ar gyfer cefnogi cydweithio rhwng awdurdodau lleol a hefyd yn ategu'r model dinas-ranbarth, megis yr un sy'n gweithredu yn y de-ddwyrain. Rwy'n credu bod cyfleoedd yma i roi gwell cefnogaeth yn y dyfodol.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, o ran cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, fe wnaethoch chi sôn am y nifer sy'n manteisio arno. Mae'r niferoedd presennol rhwng 55 y cant a 66 y cant, rwy'n credu, felly croesawaf y ffaith eich bod yn ail-lansio'r ymgyrch heddiw i geisio hyrwyddo'r cynllun gostyngiadau hwnnw. Credaf fod yn rhaid i hynny ddigwydd. Hoffwn wybod mwy am y rhesymau pam rydych chi'n credu fod y nifer sy'n manteisio yn is na'r hyn a fu yn y gorffennol ac am rai o'r polisïau yr ydych chi'n bwriadu eu cyflwyno i wneud yn siŵr bod pobl sydd angen y cymorth hwnnw, sy'n haeddu'r cymorth hwnnw ac sydd angen y cymorth hwnnw fwyaf, yn cael gwybod ei fod yn bodoli ac yn gallu cael gafael arno pan fydd ei angen.

Diolch yn fawr i Nick Ramsay am y gyfres o gwestiynau. Roedd y cyntaf yn ymwneud â'r fformiwla ariannu ar gyfer llywodraeth leol, a bu'r Gweinidog llywodraeth leol a minnau'n glir iawn wrth awdurdodau lleol yn gyson, pe baen nhw eisiau cynnig syniadau ynghylch sut y dylid diwygio'r fformiwla ariannu, yna, yn amlwg, rydym yn barod i gael y trafodaethau hynny. Credaf fod yr is-grŵp dosbarthu sydd gennym gyda'r cyrff hynny yn gyfle perffaith i gynnal trafodaethau ynglŷn â hynny. Nid oes awydd gan lywodraeth leol ar hyn o bryd am adolygiad o'r fformiwla ariannu, ond, fel y dywedais, mae modd trafod hynny os oes syniadau ynghylch sut y gellid newid y fformiwla ariannu yn y dyfodol.

Roedd cyfres o gwestiynau'n ymwneud â'r dreth gyngor, ac yn enwedig yng nghyswllt cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Mae hwnnw wedi bod yn gynllun eithriadol o lwyddiannus a phwysig. Wrth gwrs, rydym yn gwneud cyfraniad o £244 miliwn i awdurdodau lleol drwy ein setliad blynyddol i ariannu'r cynllun hwnnw.

Mae'n wir dweud bod nifer yr aelwydydd sy'n derbyn cymorth drwy leihau'r dreth gyngor wedi gostwng ym mhob ardal awdurdod lleol, mewn gwirionedd, ers 2013-14, ond rydym wedi gwneud—neu wedi comisiynu, dylwn i ddweud—rhywfaint o ymchwil gan Policy in Practice, a fydd yn caniatáu inni ddeall sut y gallwn ni helpu i wella'r llwyth achosion a lle y gallai fod angen gwneud newidiadau yn y dyfodol i sicrhau y bydd yn parhau i fod yn deg i bob aelwyd. Oherwydd un o'r rhesymau, rwy'n credu, pam ein bod wedi gweld gostyngiad yn nifer yr aelwydydd sy'n elwa ar y cymorth sydd ar gael yw cyflwyno diwygiadau lles Llywodraeth y DU. Mae'n effeithio ar allu teulu neu unigolyn i ddeall a dirnad yr ystod lawn o gymorth sydd ar gael, ac un o'r rhesymau yw bod cymhwysedd ar gyfer cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn gysylltiedig yn uniongyrchol â system fudd-daliadau'r DU. Felly, wrth i nifer o fanteision, gan gynnwys budd-dal tai, gael eu disodli'n raddol gan gredyd cynhwysol, mae'n bwysig ein bod yn deall yr effaith y mae hynny'n ei gael ar y nifer sy'n manteisio ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor.

Dyna un o'r rhesymau pam, ym mis Ionawr, y gwnaethom ni gomisiynu'r ymchwil i daflu rhywfaint o oleuni ar y mater hwnnw. Mae'n astudiaeth blwyddyn o hyd, a bydd yn golygu cryn dipyn o ddadansoddi data i olrhain amgylchiadau aelwydydd Cymru wrth iddyn nhw symud o'r hen fudd-daliadau hynny i gredyd cynhwysol. Ond, fel yr ymrwymais yn fy natganiad, pan fyddwn ni mewn sefyllfa pan allwn ni rannu gwybodaeth am yr adroddiadau hynny, rwyf yn gwbl ymrwymedig i wneud hynny, oherwydd rwy'n gwybod fod diddordeb gan bob rhan o'r Cynulliad, mewn gwirionedd, i wneud hyn yn briodol.

Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid, mae'n rhaid i mi ddweud, yn amcangyfrif bod 3.6 miliwn o aelwydydd o oedran gweithio yn Lloegr, a fyddai wedi bod yn gymwys i gael cymorth o dan yr hen system budd-daliadau treth gyngor, bellach â'r hawl i £196 y flwyddyn yn llai ar gyfartaledd, felly credaf fod ein system yn sicr yn fwy blaengar yng Nghymru. Ond rwy'n credu y gallwn ni wneud mwy i'w wneud yn fwy blaengar yn y tymor hwy. Felly, un o'r meysydd yr ydym ni'n ei ystyried yw effaith ailbrisio. Mae eiddo sy'n agored i'r dreth gyngor yn cael eu gosod, ar hyn o bryd, mewn un o naw band treth gyngor, yn seiliedig ar werth yr eiddo fel yr aseswyd gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Maen nhw'n seiliedig ar werth eiddo ar 1 Ebrill 2003. Mae hynny, yn amlwg, yn llawer mwy diweddar na'r sefyllfa yn Lloegr a'r Alban, sydd â gwerthoedd o 1991. Ond rydym yn ystyried pa wahaniaeth y byddai ailbrisio yn ei wneud yng Nghymru, gan ei fod yn gryn fenter. Felly, unwaith eto, rydym ni wedi gofyn i'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Phrifysgol Sheffield i roi rhywfaint o wybodaeth i ni ynghylch hynny er mwyn bos yn sail i'n hystyriaeth o'r ffordd ymlaen, ac ochr yn ochr â hynny rydym ni'n edrych ar bethau fel trethi gwerth tir lleol neu drethi lleol yn seiliedig ar incwm i geisio sicrhau bod gennym ni system fwy blaengar yn y tymor hir.

O ran ôl-ddyledion, mae rheoli dyledion a gorfodi yn gwbl hanfodol. Mae'n rhywbeth yr wyf wedi ymddiddori ynddo'n benodol yn ystod fy nghyfnod yn y portffolio hwn. Yn ystod y flwyddyn hon, rydym ni wedi cyflwyno'r ddeddfwriaeth sy'n golygu bod y bygythiad o garchar am beidio â thalu'r dreth gyngor bellach wedi'i ddileu. Rwy'n credu bod hynny'n wirioneddol flaengar—nid yw mynd i ddyled yn drosedd. Mae carcharu yn ymateb sydd wedi hen ddyddio ac yn anghymesur i ymdrin â dyled sifil, ac mae ffyrdd eraill, llawer mwy priodol y gallwn ni eu defnyddio i ymdrin â hynny.

Ond rydym ni hefyd, yn hollbwysig, wedi cyflwyno protocol newydd ar gyfer y dreth gyngor i Gymru, a chafodd hwnnw ei ddatblygu ar y cyd â llywodraeth leol a'i gymeradwyo gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac mae wedi cael ei weithredu ym mhob awdurdod lleol yng Nghymru. Ac mae hynny'n ymwneud â chymorth arfer da i deuluoedd sydd mewn trafferthion, teuluoedd sydd wedi bod yn ei chael hi'n anodd talu eu treth gyngor, ac mae'n ymwneud â cheisio ymyrryd cyn gynted â phosib i ddarparu'r cymorth y gallai fod ei angen arnyn nhw, i'r unigolion hynny a'r teuluoedd hynny er mwyn iddyn nhw allu talu eu treth gyngor yn y dyfodol.

Roedd cyfres o gwestiynau hefyd ynglŷn ag ardrethi annomestig, ac wrth gwrs, rydym yn falch iawn o fod wedi cyflwyno ein cynllun rhyddhad ardrethi parhaol i fusnesau bach. Mae'n darparu dros £120 miliwn o ryddhad eleni, wedi'i ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru, rhywbeth nad yw, wrth gwrs, yn digwydd dros y ffin, lle gwelwch chi rai busnesau, eu cyfraniadau, yn cael eu defnyddio i gefnogi busnesau eraill. Mae mwy na 70,000 o drethdalwyr ledled Cymru yn cael rhyw fath o ryddhad erbyn hyn, felly nid yw hanner yr holl fusnesau yng Nghymru yn talu ardrethi o gwbl, o'i gymharu â thua thraean o'r busnesau o dan y cynllun yn Lloegr. Felly, unwaith eto, rwy'n credu ein bod wedi gallu cynnig dull hael o roi rhyddhad ardrethi i fusnesau bach yma yng Nghymru.

Y mater o ailbrisio ar gyfer ardrethi annomestig—wel, mae'n rhywbeth yr oeddem yn amlwg yn gweithio tuag ato, wrth inni gyflwyno'r ailbrisiad nesaf ar gyfer ardrethi annomestig yn 2021 yn hytrach na 2022. Ac mae dod â'r dyddiad hwnnw ymlaen yn golygu, yn amlwg, y gallwn ni gynhyrchu biliau sy'n seiliedig ar sefyllfa fwy diweddar y farchnad, ac, yn amlwg, mae'n galluogi'r trethdalwyr hynny i gynllunio ar gyfer y dyfodol. Fodd bynnag, roedd atal y Senedd ym mis Medi yn golygu bod y ddeddfwriaeth angenrheidiol wedi methu bryd hynny, a mater i'r Llywodraeth newydd fydd penderfynu ei hailgyflwyno wedyn. Felly, rydym yn gweithio'n agos iawn â swyddogion Llywodraeth y DU i geisio sicrhau y bydd cyfle deddfwriaethol yn codi i ddeddfu i ymgymryd â'r ailbrisiad hwnnw cyn gynted â phosib.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Rydym ni'n siarad am sut i ddod ag arian i mewn i goffrau llywodraeth leol, ac allwn ni ddim anwybyddu'r pwysau sydd yna ar sut mae'r arian hwnnw'n cael ei wario wedyn, wrth gwrs. A gallwn ni ddim edrych ar gyllid llywodraeth leol yn ynysig yn hynny o beth. Hynny ydy, mae'n rhaid i'r Llywodraeth, ym mhopeth mae'n ei wneud, mewn gwariant iechyd a tai ac ati, i weithredu mewn ffordd llawer mwy ataliol er mwyn tynnu'r pwysau oddi ar gyllidebau llywodraeth leol, sydd yn gorfod camu mewn yn aml iawn ar adegau pan fydd hi'n hwyr iawn yn y dydd, a lle gallai problemau fod wedi cael eu datrys yn llawer cynharach. 

Ond, yn troi at y drefn sydd gennym ni ar hyn o bryd, rydyn ni ym Mhlaid Cymru wedi teimlo ers blynyddoedd lawer fod y dreth gyngor yn dreth regressive. Dydyn ni ddim yn credu mai dyma y ffordd orau i ddod ag arian i mewn. Dydyn ni ddim yn credu ei fod o'n deg yn lle mae'r pwysau yn gorwedd o fewn cymdeithas, lle mae'r gofynion mwyaf ar bobl i dalu ac yn y blaen. Ac yn yr un ffordd, rydyn ni'n edrych ymlaen yn fawr at allu bod mewn Llywodraeth yn defnyddio’r capasiti sydd gan y gwasanaeth sifil i edrych ar sut mae dod â chynllun gwirioneddol arloesol i mewn ar gyfer treth ardrethi busnes. Iawn, rydyn ni wedi cefnogi a wedi gwthio o ran rhyddhad ardrethi busnes ers blynyddoedd, ond mae'r ffaith bod rhyddhad yn gorfod cael ei roi ar raddfa mor fawr yn awgrymu'n glir i fi fod yna rywbeth ddim yn iawn efo'r system ardrethi ei hun.

Dwi yn croesawu'r ffaith bod y cam wedi cael ei gymryd yn gynharach eleni i dynnu i ffwrdd y bygythiad o garcharu pobl am fethu â thalu'r dreth gyngor. Mi oedd hynny y peth iawn i wneud. Mae'n bwysig hefyd fod y gwaith i godi ymwybyddiaeth ynglŷn â'r dreth gyngor yn digwydd, yn enwedig yn y cymunedau hynny lle mae yna nifer uchel o gartrefi incwm isel, sydd yn aml iawn yn ansicr iawn ynglŷn â lle i droi am gefnogaeth. Mae hefyd i'w groesawu bod y Llywodraeth wedi delifro eithriadau ar gyfer pobl ifanc yn gadael gofal, ond mae yna wastad wrth gwrs ffyrdd, tra yn aros am y newid ehangach yna i'r system, o ddod ag arian i mewn i lywodraeth leol. Mae'n bwysig wastad edrych am ffyrdd newydd o ddeall problemau penodol y mae rhai grwpiau yn eu cael.

Mi wnaf i gloi y sylwadau yma drwy dynnu un consýrn penodol i'ch sylw chi. Mi wnaeth etholwraig gysylltu efo un o'm nghyd-Aelodau i ynglŷn â gostyngiadau yn y dreth gyngor. Mae partner yr etholwraig yma yn anabl a hi ydy'r brif ofalwraig. Mi gysylltodd yr unigolyn yma yn dweud nad oedd hi yn gymwys i gael unrhyw fath o ostyngiad yn y dreth gyngor oherwydd dydy'r rheolau ddim yn caniatáu i ostyngiad gael ei roi lle mae'r prif ofalwr yn gofalu am ei gŵr neu'i wraig. Ydy'r Gweinidog yn ymwybodol o hynny? Ac os felly, ydy Llywodraeth Cymru yn neu am allu ystyried mesurau i fynd i'r afael â'r broblem honno a'r consýrn hwnnw yn benodol?

Diolch i Rhun am godi'r materion hynny. Rwy'n credu bod ei bwynt cyntaf yn wirioneddol bwysig, yn yr ystyr na allwn ni edrych ar lywodraeth leol ar wahân i rannau eraill o'r sector cyhoeddus a thu hwnt, oherwydd wrth gwrs roedd cydnabyddiaeth gref iawn i'r mater o atal. Rwy'n credu ein bod yn gwneud gwaith caled gyda phob rhan o'r Llywodraeth i sicrhau ein bod ni'n canolbwyntio ein hymdrechion ar atal. Felly, o fewn cyd-destun y gyllideb, wrth gwrs, rwy'n arbennig o awyddus ein bod yn edrych ar wariant ataliol. Rwy'n gwybod fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn cadw llygad barcud ar y mater penodol hwn hefyd. Felly, mae'n bwysig cydnabod bod hyn yn rhan o gyd-destun ehangach, fel y gwnaeth Rhun ap Iorwerth yn sicr.

Ydw, rwy'n cytuno, mae'r dreth gyngor yn dreth atchweliadol, a dyna pam rydym ni'n edrych mor ofalus ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i'w gwneud hi'n fwy blaengar yn y dyfodol. Byddai un o'r pethau hynny'n ymwneud ag edrych ar effaith ailbrisio, edrych ar ba gyfleoedd sydd ar gael. Felly, efallai creu bandiau newydd neu greu system hollol newydd. Felly, heb ailbrisio'r 1.4 miliwn o eiddo domestig sydd gennym ni yng Nghymru, rydym ni wedi ein cyfyngu, rwy'n credu rhag gwneud newidiadau sylfaenol iawn o ran y system honno'n arbennig, ac yn amlwg ni fyddem eisiau ymrwymo i ailbrisiad heb ryw ddealltwriaeth o'r effaith, a dyna pam ei bod hi mor bwysig ein bod wedi comisiynu'r ddau ddarn o ymchwil hynny a ddisgrifir yn yr adroddiad sydd ger bron Aelodau heddiw, gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Phrifysgol Sheffield, i'n helpu ni i roi sail i'n meddylfryd wrth inni fwrw ymlaen â hynny.

Ond nid dyna'r unig ffordd y gallem ni o bosib wneud trethi yn fwy blaengar, wrth gwrs. Rwy'n gwybod fod llawer o ddiddordeb mewn treth gwerth tir lleol ac, i'r perwyl hwnnw, rydym ni wedi comisiynu Prifysgol Bangor i archwilio pa un a allai trethi lleol yng Nghymru fod yn seiliedig ar werth tir, yn hytrach na'r sefyllfa bresennol, sy'n gyfuniad o werth tir a gwerth eiddo. Amcan Llywodraeth Cymru wrth archwilio treth gwerth tir i ddisodli un neu ddwy o'r trethi lleol yw codi refeniw sefydlog ar gyfer gwasanaethau lleol yn y ffordd decaf. Ond, yn amlwg, rwy'n credu bod yna ganlyniadau manteisiol eraill posib y gellid eu hystyried. Mae Prifysgol Bangor yn disgwyl cyhoeddi'r adroddiad manwl hwnnw tua diwedd y flwyddyn ac, yn amlwg, byddaf yn ei rannu â chyd-Weinidogion. Ac rydym ni'n parhau i fonitro'r ddadl o ran trethi gwerth tir lleol mewn mannau eraill. Felly, mae gennym ni gysylltiadau parhaus â'r Alban. Mae Comisiwn Tir yr Alban wedi cymryd diddordeb arbennig mewn treth gwerth tir lleol, felly rydym ni'n rhoi sylw mawr i'r gwaith hwnnw.

Ffordd arall yr ydym yn ei hystyried o greu system a allai fod yn fwy blaengar yn y dyfodol yw y byddai trethi lleol yn seiliedig ar incwm. Rydym ni ar ddechrau'r darn hwn o waith ar hyn o bryd, felly rydym ni'n ceisio comisiynu arbenigedd allanol i gynnal rhywfaint o ymchwil annibynnol. Felly byddai hynny'n debyg i'r darnau eraill o waith yr wyf wedi'u disgrifio. Ond rydym ni'n glir iawn, pe baem ni'n ystyried treth incwm lleol, bod yn rhaid ei harchwilio i raddau helaeth fel cyfundrefn leol. Felly, eu gweinyddu'n lleol, eu defnyddio i ariannu gwasanaethau lleol a gwariant awdurdodau lleol, cefnogi gwneud penderfyniadau lleol a chodi refeniw tebyg i'r system bresennol. Felly, unwaith eto, mae gennym ni rywfaint o waith a wnaed gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a ymchwiliodd i'r mater hwn. Ond, unwaith eto, mae hyn yn rhan o'r gwaith yr ydym ni'n gobeithio ei ddwyn ynghyd wrth i ni ystyried y ffordd ymlaen.

Nawr, rwyf newydd ddisgrifio tair ffordd bosib o wneud y system yn fwy blaengar, ac mae pob un o'r rhain yn fenter enfawr ac mae'n debyg y byddai'n cymryd o leiaf un tymor Cynulliad i fynd drwy'r newid mawr posibl hwnnw. Felly, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth, mae'n bwysig, yn y tymor byr ac yn yr amser sydd gennym ni yn uniongyrchol, ein bod yn ceisio gwneud pethau sy'n gwneud treth yn fwy blaengar. Felly, mae'r pethau eraill yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw, o ran y rhai sy'n gadael gofal, y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau bod pobl sy'n gymwys i gael gostyngiadau yn y dreth gyngor yn ymwybodol o hynny ac yn eu hawlio, rwy'n credu yn bwysig iawn. Ond, o ran yr amgylchiad penodol a ddisgrifiwyd, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Os wnewch chi efallai anfon e-bost ataf gyda manylion yr achos penodol, fe wnaf archwilio beth allai fod yn bosib.  

Rwyf yn aml yn meddwl, petai dod o hyd i fecanwaith ariannu arall ar gyfer Llywodraeth Leol yn hawdd, byddai hynny wedi cael ei wneud amser maith yn ôl. Ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen efallai inni ei ystyried yn ofalus. Rwy'n cofio pan ddisodlodd y cyllid allanol cyfun y grant cynnal ardrethi ar ôl canoli ardrethi busnes i gydbwyso incwm yn yr awdurdodau hynny a oedd â'r gallu lleiaf i godi treth leol.

Mae dosbarthiad yr eiddo ym mhob band yn amrywio'n fawr ac, er bod gan rai awdurdodau dros hanner eu heiddo yn y ddau fand isaf, mae gan eraill, yn arbennig Trefynwy, dros hanner eu heiddo ym mand D ac yn uwch. Felly byddem ni'n disgwyl mai'r cynghorau a fydd yn cael y cymorth mwyaf y pen gan Lywodraeth Cymru fydd Blaenau Gwent, Merthyr Tudful a Rhondda Cynon Taf a'r tri y bydd yn cael y cymorth lleiaf y pen fydd Caerdydd, Bro Morgannwg a Mynwy, a dyna'r hyn yr ydym ni'n ei gael i bob pwrpas.

Rydym ni'n gwybod bod y dreth gyngor yn taro'r aelwydydd tlotaf yn arbennig o galed, gyda rhai ar gyflogau isel yn talu cyfartaledd o 7 y cant o'u hincwm mewn treth gyngor, tra bod y cartrefi cyfoethocaf yn talu 1.5 y cant yn unig. O ran y dreth gyngor, mae gennyf i'r awgrymiadau canlynol: byddwn i'n awgrymu band J yn £1 miliwn band K yn £5 miliwn a band L yn £10 miliwn. Byddai hyn yn golygu y byddai'r rhai mewn eiddo drud iawn yn talu llawer mwy. Diwygiad arall fyddai gordal treth plasty, dyweder, o 1 y cant ar eiddo sy'n werth dros £1 miliwn neu £2 miliwn, 2 y cant ar £2 miliwn a 3 y cant ar yr eiddo hynny sy'n werth mwy na £3 miliwn. A wnaiff y Gweinidog ystyried yr awgrymiadau hyn?

O ran treth incwm lleol, er ei bod yn ymddangos yn system decach, mae treth incwm, fel treth gorfforaeth, yn hawdd i'w hosgoi, a dyna sy'n digwydd yn aml. Gallai pobl nad ydyn nhw'n hanu o Gymru sy'n berchen ar blastai yng Nghymru dalu dim. Byddai'n trosglwyddo'r cydbwysedd talu i'r rhai sydd ar incwm is a chanolig. Rwy'n annog y Gweinidog i ddiystyru treth incwm lleol oherwydd y bobl ag incwm canolig a fydd yn talu am y rhai sy'n gallu osgoi talu treth ar symiau enfawr o incwm.

Rhywbeth rydym ni'n siarad amdano yn rheolaidd, ac roeddwn i''n meddwl y byddai Siân Gwenllian wedi ei chodi heddiw, yw: a allwn ni ddileu rhyddhad ardrethi i fusnesau bach o fflatiau a thai, i gael gwared ar y cymhelliad i'w troi o fod yn gartrefi gwyliau i fod yn fusnesau? Yn fy marn i, nid oes rheswm da dros barhau i roi rhyddhad ardrethi iddyn nhw.

Mae gan ein treth ar werth tir lawer o fanteision ond os defnyddiwch chi hynny i ddisodli'r dreth gyngor, ni fyddai gennych chi unrhyw dai cymdeithasol yn rhai o'r ardaloedd lle mae tir yn ddrutaf. Ni fyddai pobl yn gallu fforddio talu'r dreth gyngor ar yr eiddo hynny yn yr ardaloedd lle mae gennym ni werthoedd tir uchel iawn; rwy'n gwybod fod gennych chi dir o'r fath yn eich etholaeth eich hun, Gweinidog. Felly, rwy'n credu mai'r hyn y byddech chi'n ei gael yn y pen draw, yn ddiofyn, o ganlyniad i benderfyniad, yw, yn yr ardaloedd mwy cefnog hynny ac ardaloedd cefnog iawn lle mae gwerth tir ymhell dros £1 miliwn yr erw, ni fyddai gennych chi unrhyw dai cymdeithasol o gwbl.

Felly, rwy'n credu bod angen ymchwilio i lawer o'r pethau hyn, ond rwy'n credu weithiau fod yn rhaid ystyried rhai o anfanteision yr anghenion hyn, neu pam rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi nawr.  

Diolch i Mike Hedges am ei gyfraniad yn y fan yna, a dechreuodd drwy sôn am yr amrywiad yn lefelau'r dreth gyngor. Mae hynny'n sicr yn rhywbeth yr ydym ni'n ymwybodol iawn ohono. Mae'r cyfartaledd ar gyfer eiddo band D yn amrywio o £1,092 yn Sir Benfro i £1,648 ym Mlaenau Gwent, ac rwy'n credu fod hynny'n rhannol o ganlyniad i'r ad-drefnu ym 1996 a greodd sefyllfa gymysg iawn o ran maint a nodweddion y 22 awdurdod unedol hynny, gan gynnwys rhai awdurdodau bach iawn sydd ag angen cymharol uchel am wasanaethau lleol a sylfaen drethi fach. Felly, mae hynny'n rhywbeth, yn amlwg, rydym ni'n ymwybodol ohono, ond mae hefyd yn adlewyrchu'r hyblygrwydd a roddwyd i awdurdodau lleol o ran gosod y dreth gyngor yn eu hardaloedd eu hunain. Wrth gwrs, penderfyniadau gwleidyddol ydyn nhw ac mae gosod y dreth gyngor yn wirioneddol wleidyddol ei natur mewn llawer o achosion.

Roedd cyfraniad Mike Hedges yn dangos yn glir iawn pa mor gymhleth yw'r mater hwn, ac mae angen archwilio'n llawn i'r holl faterion hyn a'r holl ffyrdd posib hyn o fwrw ymlaen i ddeall yr holl oblygiadau posib, yn gadarnhaol ac yn negyddol. Ac mae'n bwysig iawn gwneud hynny mewn ffordd sy'n ystyried y gwahanol fathau o aelwydydd, a'r ffordd y gallai unrhyw newid penodol effeithio ar wahanol fathau o unigolion. Ond rwy'n gwbl glir nad ydym ni'n ceisio gwneud newidiadau er eu mwyn eu hun, ond ein bod yn ceisio gwneud newidiadau er mwyn sicrhau bod y system yn well na'r un sydd gennym ni ar hyn o bryd.

O ran rhyddhad ardrethi i fusnesau bach ar gyfer ail gartrefi yn benodol, rwy'n gwybod fod hwn yn fater a drafodwyd yn frwd gennym ni yn y Cynulliad mewn dadl a noddwyd gan Blaid Cymru yn ddiweddar iawn. Y gwir yw, pan wnaethom ni ystyried hyn o'r blaen, rwy'n gwybod y rhoddwyd rhywfaint o ystyriaeth i ddileu rhyddhad ardrethi o rai mathau o eiddo, ond yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio'i wneud yw sicrhau cydbwysedd rhwng cefnogi'r diwydiant twristiaeth lleol yn lleol, ond yna hefyd deall y pwysau sydd gan awdurdodau lleol o ran sicrhau bod digon o dai yn eu hardaloedd.

O ran y sector twristiaeth, yn amlwg, caiff y manteision sylweddol eu cydnabod yn ein cynllun gweithredu economaidd, ac mae bod â llety hunanddarpar o ansawdd da sydd ar gael yn rhwydd yn rhan bwysig iawn o'r arlwy twristiaeth sydd gennym ni yma yng Nghymru. Mae'r ystadegau swyddogol diweddaraf yn dangos bod llety hunanddarpar wedi cyfrif am bron £370 miliwn o wariant twristiaeth yma yng Nghymru yn 2017. Ond wedi dweud hynny, rydym ni'n ymwybodol iawn o'r heriau y gall canrannau uchel o ail gartrefi eu hachosi mewn rhai cymunedau nad ydyn nhw'n dibynnu ar dwristiaeth. Felly, rydym ni wedi trafod yn faith fod Llywodraeth Cymru yn ystyried y ffordd ymlaen yn hyn o beth, a sicrhau bod y bobl hynny sy'n hawlio rhyddhad ardrethi yn gwneud hynny'n ddiffuant. Rwy'n credu mai'r prif bryder sydd gan bobl yw'r amheuaeth bod pobl yn hawlio rhyddhad ardrethi ar eiddo nad ydyn nhw wir yn bodloni'r meini prawf ar eu cyfer. Roedd hynny, rhaid imi ddweud, wedi'i gytuno gan y Cynulliad cyfan hwn o ran ceisio sicrhau'r cydbwysedd hwnnw rhwng yr angen lleol am dai a phwysigrwydd twristiaeth i wahanol gymunedau ledled Cymru.

Rhoddodd Mike Hedges rai syniadau ychwanegol o ran sut i symud pethau ymlaen. Dywedais yn fy natganiad, ac mae'n glir yn yr adroddiad heddiw, fy mod yn croesawu unrhyw syniadau gan unrhyw Aelod neu unrhyw randdeiliad â diddordeb ar unrhyw adeg, ac rwy'n awyddus iawn i gael y trafodaethau hynny ynghylch sut y gallwn ni wella'r system a'i gwneud yn decach, yn fwy blaengar, a sicrhau bod ein system ardrethi annomestig a'n system treth gyngor yn cyfrannu at amcanion ehangach Llywodraeth Cymru hefyd.

Un o'r awgrymiadau ychwanegol hynny oedd cael band treth cyngor newydd ar gyfer eiddo gwerth mwy na £10 miliwn. A gaf i awgrymu, cyn cyflwyno hynny, ein bod yn edrych i weld a oes unrhyw eiddo o'r fath yng Nghymru?

Rwy'n rhannu anesmwythder y Gweinidog ynghylch carcharu pobl am beidio â thalu eu treth gyngor. Dywedodd hi na ddylem ni garcharu pobl am fynd i ddyled, a byddai pobl yn cytuno â hynny yn gyffredinol, rwy'n credu, ond yn draddodiadol, gwahaniaethwyd o ran a ellid carcharu pobl am beidio â thalu eu trethi, a thybed, wrth i'r Gweinidog ystyried lefel yr ôl-ddyledion, beth fyddai'n digwydd mewn sefyllfa pan fydd rhywun yn gwrthod, ddim yn dymuno talu ei dreth gyngor, ddim yn ymateb i unrhyw beth, maen nhw'n cael dirwy, ond nid ydyn nhw'n talu'r ddirwy, os ydyn nhw'n cael gwasanaeth cymunedol ond nad ydyn nhw'n ei gyflawni. Beth yn y pen draw sy'n mynd i wneud i bobl dalu, yn enwedig y rhai sy'n gwrthod talu yn hytrach na'r rhai y gallem ni fod â mwy o gydymdeimlad drostyn nhw?

Fe wnaethoch chi gyfeirio at y ffaith bod lefel yr ôl-ddyledion wedi sefydlogi yng Nghymru dros y cyfnod ers cyn gwneud cymorth y dreth gyngor yn fater lleol yn 2013-14. Onid oedd yn fater o'i wneud yn fater lleol yn Lloegr i lawr i lefel y cyngor lleol ac oni wnaethom ni yn lle hynny yng Nghymru gyflwyno cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn genedlaethol? Felly, rwy'n drysu braidd ynglŷn â'r cyfeiriad at leoleiddio hyn mewn perthynas â Chymru. Tybed, wrth edrych ar y cynnydd hwn mewn ôl-ddyledion yn Lloegr o 36 y cant, a oes unrhyw dystiolaeth ar gael i'r Gweinidog o'r mathau o gynlluniau sydd wedi gweithio'n dda ai peidio mewn gwahanol fannau yn Lloegr a sut y mae'r rheini'n cymharu â'i chynllun gostyngiadau'r dreth gyngor ei hun yn y fan yma.

Rydych chi'n dweud y bydd hynny yn £244 miliwn eto y flwyddyn nesaf. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau y bydd hynny'n doriad mewn termau real? O ran dosbarthu'r arian hwn, yn amlwg, a minnau'n cynrychioli'r de-ddwyrain, croesawaf fod pobl mewn ardaloedd cyngor tlotach yn cael cymorth sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, rwy'n sylwi mai gan rai o'r cynghorau hynny y mae'r lefelau uchaf o dreth gyngor yng Nghymru. A allai fod unrhyw gysylltiad rhwng y rheini? Os nad yw niferoedd sylweddol o bobl yn gorfod talu'r dreth gyngor, a yw hynny'n lleihau'r gwrthwynebiad democrataidd i lefelau uwch o dreth gyngor? Ac yn arbennig mewn ardal fel, dyweder, Blaenau Gwent, gyda chyfrannau mawr iawn o dai teras sydd ym mand B y dreth gyngor, mae llawer o bobl yn y tai hynny, sydd mewn trafferthion gwirioneddol, ond sydd efallai ychydig yn uwch na'r trothwy, yn talu treth gyngor lawer yn uwch. A allai fod unrhyw ryngberthynas rhwng y ddau bwynt hynny?

Fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at y prosesau ymgeisio safonol ar gyfer gostyngiadau ac eithriadau ar gyfer pobl sydd â nam meddyliol difrifol. Rwy'n casglu o hynny nad oes dull safonol ar gyfer pobl eraill. Os oes gennym ni un cynllun cenedlaethol i Gymru, os yw'r Gweinidog wedi penderfynu nad oes manteision o ganiatáu i gynghorau gael eu cynlluniau eu hunain i adlewyrchu amgylchiadau lleol, a oes unrhyw fantais mewn cael llawer o wahanol ffyrdd o wneud cais am ostyngiadau ar gyfer pawb arall heblaw'r rhai sydd â nam meddyliol?

Mae'r adroddiadau ymchwil a gyflwynwyd i Aelodau wrth iddyn nhw gael eu cyhoeddi, rwy'n credu bod y rheini yn ymwneud â'r gwahanol drethi sy'n dod o fewn eich portffolio a'r newidiadau hyn yr ydych chi eisiau eu gosod o fewn cyd-destun ehangach diwygio llywodraeth leol. A ddylem ni hefyd eu gosod yng nghyd-destun ehangach datganoli trethu, ac yn benodol y dreth trafodiadau tir a'r rhyngberthynas, o bosib, â hynny a'r dreth gyngor, pan fyddwch chi'n ystyried y pethau hyn yn y dyfodol? Ac a allwch chi egluro a yw'r cyfeiriadau hynny'n wahanol i'r un yn nes ymlaen, lle rydych chi'n sôn am wasanaethau lleol a sut y dylid eu hariannu ar gyfer y dyfodol? Ac o ran hynny, rydym ni'n mynd i gael yr adroddiadau ymchwil i gyd yn nhymor yr hydref 2020—a yw hynny'n beth ar wahân? Ac a yw hynny'n ymwneud â fformiwla'r dreth gyngor yn unig, o bosib, neu a ydych chi'n edrych ar faterion ehangach o ran beth ddylai'r rhaniad fod rhwng y dreth gyngor, ardrethi busnes a grant y Llywodraeth o ran ariannu awdurdodau lleol?

Diolch i Mark Reckless am grybwyll nifer o faterion diddorol iawn yn y fan yna. Wrth gwrs, dechreuodd drwy groesawu, mewn gwirionedd, rwy'n credu, y ffaith fod Llywodraeth Cymru wedi dileu'r gosb o garchar am beidio â thalu'r dreth gyngor.

Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod mai bwriad y system dreth gyngor a'r system sydd gennym ni o orfodi dyled, yn arbennig, yw gwneud yn siŵr bod y bobl hynny sydd â'r modd i dalu yn gwneud hynny. Ac mae gennym ni dystiolaeth o drafodion traddodi a ddangosodd fod y broses yn flaenorol, mewn llawer o leoedd, yn cael ei defnyddio'n amhriodol ar gyfer pobl nad oedd ganddyn nhw'r modd i dalu. Ac, wrth gwrs, mae hynny, wedyn, yn faich ychwanegol ar bwrs y wlad o ran carcharu unigolion. Nid yw'n gwneud dim i fynd i'r afael â'r problemau sylfaenol o ran pam mae'r unigolyn hwnnw'n methu talu'r ddyled yn y lle cyntaf. Ac, wrth gwrs, mewn llawer o achosion, mae'n gwneud y sefyllfa'n waeth.

Ym mis Medi eleni, cyhoeddodd y Money Advice Trust adroddiad newydd o'r enw 'Stop the Knock', ac roedd llawer o'r argymhellion hynny yn canolbwyntio ar Loegr, ond mewn gwirionedd roedd sawl un yn ymwneud â Chymru, wedi'u cyfeirio at Lywodraeth Cymru ac rydym ni eisoes wedi dechrau bwrw ymlaen â'r pethau hynny. Rhan o'r gwaith hwnnw yw protocol y dreth gyngor i Gymru, yr oeddwn i wedi'i chrybwyll o ran amlinellu'r ffordd y dylai awdurdodau lleol ymdrin nawr â'r unigolion hynny nad ydyn nhw'n gallu talu'r dreth gyngor. Ac mae'n golygu methu â thalu'r dreth gyngor, nid eu bod yn amharod i wneud hynny. Ac rydym ni'n gweithio'n agos iawn gyda llywodraeth leol nawr i sicrhau bod y protocol hwnnw'n seiliedig i raddau helaeth ar y ffordd y mae awdurdodau lleol yn gweithio. Mae dynodi'n gynnar yr unigolion hynny y mae eu hamgylchiadau ariannol yn golygu y gallen nhw ei chael hi'n anodd talu'r dreth gyngor yn bwysig iawn yn yr agenda honno hefyd.

Mae gan awdurdodau lleol bwerau disgresiwn i leihau neu eithrio unigolion rhag talu eu treth gyngor. Fe gawsom ni enghraifft yn gynharach o unigolyn penodol a oedd mewn sefyllfa lle'r oedd yn cael trafferth yn talu'r dreth gyngor, felly mae awdurdodau lleol yn gallu cynnig y budd hwnnw i unigolion, os ydyn nhw'n penderfynu gwneud hynny.

Nid yw ôl-ddyledion gyda'r dreth gyngor wedi codi i'r graddau yr adroddwyd arnyn nhw yn Lloegr, ac mae hynny'n rhannol oherwydd y ffaith bod ein cynllun gostyngiadau mor llwyddiannus a'n bod wedi llwyddo i gadw'r cymorth hwnnw ar gyfer cartrefi incwm isel. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod hefyd, o ran casglu'r dreth gyngor yng Nghymru, mae'r cyfraddau mewn gwirionedd, yn hynod uchel, yn wir, ac yn sicr yn uwch nag yn Lloegr a'r Alban. Wrth gwrs, ni allwn ni gymharu â Gogledd Iwerddon oherwydd bod ganddyn nhw system dreth wahanol yno. Felly, o ran casglu, credaf fod ein cyfraddau yn uchel iawn.

Roedd y broses o safoni ffurflen gais Cymorth ar gyfer Llog ar Forgais yn bwysig iawn, oherwydd cyn hynny, yn arbennig o ran namau difrifol ar yr ymenydd, nid oedd awdurdodau lleol—y staff eu hunain—yn aml yn ymwybodol o'r budd penodol hwn a oedd ar gael i bobl. Pan oedden nhw, nid oedden nhw o reidrwydd yn ymdrin â'r bobl hynny mewn ffordd systematig a chlir ledled Cymru. Felly, dyna'r rheswm pam ein bod wedi cyflwyno'r ffurflen safonol benodol honno, a hynny gyda chefnogaeth Money Saving Expert, a oedd yn cydnabod, rwy'n credu, ar gyfer yr unigolion arbennig hyn, sef rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn aml, nad oedd dealltwriaeth, ac nad oedden nhw'n cael eu trin yn gyson hyd a lled Cymru.

Nawr, rwy'n credu bod y protocol yn darparu fframwaith i sicrhau bod pobl eraill yn cael eu trin yn gyson ledled Cymru gyda rhesymau eraill pam y dylen nhw gael help gyda'r dreth gyngor. Ac unwaith eto, gwnaethpwyd y pwynt bod yn rhaid gweld trethiant lleol yn y cyd-destun ehangach. Felly, o ran y trethi lleol sydd yn bodoli ochr wrth ochr ein trethi Cymreig a chyfraddau treth incwm Cymru, mae'r pethau hynny gyda'i gilydd, rwy'n meddwl, yn darparu cyfres o fesurau inni. Ac, wrth gwrs, rydym ni wedi cyflwyno ein cynlluniau o ran y trethi ychwanegol y byddwn ni efallai'n ystyried eu cyflwyno yn y dyfodol, pe byddem ni'n gallu cael y pwerau hynny wedi'u datganoli i Gymru. Felly, yn hollol, rhaid i'r darlun treth cyfan gyd-fynd fel jig-so, o gofio'r ymrwymiadau sydd gennym ni o ran gwariant a'r pwysau sydd arnom ni fel Llywodraeth.

O ran yr ymchwil, erbyn tymor yr hydref 2020, byddwn ni'n cael, rwy'n credu, yr holl adroddiadau ymchwil yr wyf i wedi'u disgrifio gyda'i gilydd, felly byddwn ni'n gallu edrych arnyn nhw fel cyfres a gobeithio, o bosib, nodi i ba gyfeiriad yr hoffem ni fynd â phethau nesaf. Felly, gallai olygu diystyru rhai o'r syniadau oherwydd rhai o'r rhesymau yr amlygodd Mike Hedges yn gynharach, neu fe allai fod yn fater o orfod nodi meysydd penodol lle y teimlwn ni y gallai fod angen gwneud mwy o waith, a gobeithio y bydd yr adroddiadau hynny yn helpu cyfeirio meddwl pob plaid wleidyddol wrth i ni anelu at etholiadau nesaf y Cynulliad.

Diolch yn fawr iawn.