1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu pobl ifanc sy'n profi trais mewn perthynas? 369

Diolch i Jack Sergeant am y cwestiwn hwnnw. Darparwn amrywiaeth o gymorth i bobl ifanc sy'n profi trais mewn perthynas, naill ai'n uniongyrchol drwy wasanaethau cwnsela, neu'n anuniongyrchol drwy hyfforddiant codi ymwybyddiaeth i weithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda phobl ifanc, er mwyn sicrhau eu bod yn ymateb yn briodol i unrhyw anghenion cymorth a nodwyd sydd gan y bobl ifanc y dônt i gysylltiad â hwy.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Weinidog. Mae trais mewn perthynas yn fater iechyd cyhoeddus difrifol ymhlith plant a phobl ifanc. Cynhaliodd Prifysgol Caerdydd ymchwil helaeth i'r mater hwn yn ddiweddar, a chanfuwyd bod bylchau yn y cymorth. Ddirprwy Weinidog, os nad ydym yn mynd i'r afael â'r mater hwn, gallai cenedlaethau'r dyfodol syrthio drwy'r bwlch rhwng cymorth trais yn y cartref a gwasanaethau cymdeithasol ar gyfer plant. Pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i ymateb i ganfyddiadau'r adroddiad?

Weinidog, gwn eich bod wedi hyrwyddo'r achos o roi diwedd ar gam-drin mewn perthynas, ac roeddwn yn falch iawn o gael sefyll wrth eich ochr ddydd Llun i nodi Diwrnod Rhuban Gwyn yn yr wylnos a drefnwyd gan ein cyd-Aelod a'n cyfaill, Joyce Watson AC. Nawr, un maes rwy'n credu y bydd gennych ddiddordeb arbennig ynddo yw rhaglen eiriolwr ieuenctid y Rhuban Gwyn, sy'n annog pobl ifanc i lofnodi addewid y Rhuban Gwyn. Ddirprwy Weinidog, a wnewch chi archwilio sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi'r rhaglen hon, yn enwedig gyda chynnwys ar-lein, sy'n fwy tebygol o gael ei weld gan ein cenhedlaeth iau?

Diolch, unwaith eto, Jack Sargeant. Roeddwn yn falch iawn o fod wrth eich ochr yn yr wylnos. Yr hyn a oedd yn dda am yr wylnos oedd ei bod yn wylnos drawsbleidiol a bod gennym siaradwyr o bob rhan o'r Siambr, ond ni fyddai wedi digwydd heb Joyce Watson, sydd wedi cefnogi a chychwyn yr wylnos honno bob dydd, ac yn wir, yn gynharach yn y dydd, roeddem yn yr eglwys gadeiriol, rhywbeth arall a gychwynnwyd gan Joyce 16 mlynedd yn ôl. Roedd yn ddigwyddiad pwysig.

O ran pwysigrwydd eich cwestiwn, ymunais ag un o'r gweithdai lle clywsom gan eiriolwyr ieuenctid o Heddlu Gwent, a hwy oedd rhai o'r eiriolwyr ieuenctid Rhuban Gwyn cyntaf yn y DU. Mae fy swyddogion yn gweithio gyda chydweithwyr yn y byd addysg i gynllunio a threialu her fentora cymheiriaid iechyd a lles ar gyfer diploma uwch bagloriaeth Cymru, a fydd hefyd yn hyrwyddo rhaglen eiriolwr ieuenctid Rhuban Gwyn Cymru. Hefyd, byddwn yn edrych ar y ffyrdd gorau o godi ymwybyddiaeth o'r rhaglen hon ar-lein, gyda'n cydweithwyr cyfathrebu ac addysg, er mwyn sicrhau y gallwn gyrraedd cynifer o bobl ag sy'n bosibl.

Hoffwn ddiolch i Jack Sargeant am godi'r cwestiwn gwirioneddol bwysig hwn heddiw. Tybed a yw'r Gweinidog yn cytuno mai un o'r materion sy'n allweddol yn y ffordd y mae pobl ifanc yn dirnad perthynas iach a'r hyn sy'n dderbyniol yw'r modd y daw cynifer o ddynion a menywod ifanc i gysylltiad â phornograffi yn ifanc iawn, ac mae rhywfaint ohono'n dreisgar iawn ei natur, sy'n heintio eu syniad o'r hyn sy'n normal neu'r hyn sy'n berthynas iach a pharchus. Hoffwn ofyn i'r Gweinidog heddiw a wnaiff hi gael trafodaethau pellach gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn â beth arall y gallem ei wneud drwy'r cwricwlwm newydd, ond hefyd ar unwaith, i weithio gydag ysgolion, a gyda grwpiau ieuenctid, fel bod rhai pobl ifanc, sydd efallai yn ei chael yn anos derbyn neges mewn ystafell ddosbarth, yn gallu clywed y neges honno mewn lleoliad mwy anffurfiol er mwyn gwrthweithio rhai o'r negeseuon gwreig-gasaol ofnadwy y mae ein pobl ifanc yn eu cael, yn enwedig o gynnwys ar-lein, sydd mor anodd ei reoli.

Rwy'n croesawu'r cwestiwn hwnnw, Helen Mary Jones, a gwn fod y Gweinidog Addysg hefyd yn derbyn hynny heddiw. Rydym eisoes wedi mabwysiadu nifer o ddulliau, er enghraifft, rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol o'r prosiect Sbectrwm rydym yn ei ariannu, sy'n mynd i ysgolion i addysgu am berthnasoedd iach. Mewn gwirionedd, mae gennym ymgyrch gyfathrebu 'Dyw hyn ddim yn iawn' wedi'i hanelu at blant a phobl ifanc, ac mae'n rhaid i'r ymgyrch honno ystyried yr hyn y gallent fod yn ei wynebu a'i brofi o ran pornograffi a gwreig-gasineb hefyd.

Rydym yn ariannu cwnsela mewn ysgolion, fel rydym wedi'i ddweud, ond hefyd, yn bwysicaf oll, rydym yn datblygu'r addysg drawsgwricwlaidd newydd ar rywioldeb a pherthnasoedd, a hefyd, mae'n ymwneud â gweithio gyda phobl ifanc yn fwy anffurfiol, fel y dywedwch. Mae'n rhaid inni hefyd weithio gyda'r gwirfoddolwyr yn ogystal â gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc. Mae hyfforddi gweithwyr proffesiynol i ofyn a gweithredu fel eu bod yn adnabod arwyddion trais a cham-drin yn hollbwysig o safbwynt cyfeirio pobl at gymorth.

Mae'n rhaid imi longyfarch Prifysgol Caerdydd am edrych ar hyn mewn gwirionedd; am weld y cysylltiad rhwng trais yn gyffredinol a thrais mewn perthynas, a gwneud gwaith arno. Credaf fod angen gwneud mwy o waith. Yr unig beth sydd gennym yn y pennawd yw hynny'n union: ffigurau. Ond mae angen inni ddechrau deall beth sydd y tu ôl i'r ffigurau hynny, beth sy'n cynhyrchu'r ffigurau hynny? Pan fyddwn yn dweud ei fod yn fater iechyd cyhoeddus, mae hynny'n wir, ond bydd y creithiau emosiynol yn aros gyda phobl am oes, a bydd y straen feddyliol a'r stigma hefyd, o bosibl, yn aros gyda'r unigolion hynny am oes. Mae profi hynny mor ifanc, pan fyddwch yn cychwyn ar eich taith fel unigolyn annibynnol, yn wirioneddol anodd.

Oddeutu pum mlynedd yn ôl, cynhaliais arolwg cyflym ar-lein i 100 o bobl ifanc dan 21 oed, ac fe'm synnwyd gan yr ymatebion i sawl cwestiwn, ond un yn benodol: 'A ydych chi'n credu ei bod hi'n iawn i slapio eich partner?' Dywedodd dros 50 y cant, 'Ydw, mae hynny'n iawn', ac nid oedd gwahaniaeth mawr rhwng merched a bechgyn, er bod mwy o ferched na bechgyn yn meddwl bod hynny'n iawn. Felly, o wybod hynny, a chan wybod hyn yn awr, credaf mai'r peth gorau y gallwn ei wneud, wrth symud ymlaen, yw sicrhau, ym mhob man lle mae plant a lle mae plant yn ymgynnull, boed yn yr ysgol, mewn clwb chwaraeon, clwb ieuenctid, neu unrhyw leoliad arall, fod gennym raglenni wedi'u cefnogi a'u hariannu'n dda sy'n eu haddysgu am reolaeth, a sut beth yw rheolaeth. Os ydynt yn digwydd cyfarfod â rhywun sy'n dweud, 'Rwy'n credu ei fod yn wych, rwyt ti'n edrych yn hyfryd, gad i ni gael pryd o fwyd braf gartref', a bob tro, ni fyddant yn mynd â chi i unman heblaw lle maent yn byw, a chael eich ynysu fwyfwy, bydd rhai pobl ifanc yn meddwl bod hynny'n ganmoliaeth; ni fyddant o reidrwydd yn gweld y gallai hynny arwain at reoli, a sefyllfa a allai fod yn hynod o gamdriniol a pheryglus iddynt fod ynddi.

Mae llawer o sefydliadau'n cynnig y cymorth hwn, a llawer o sefydliadau a fyddai'n falch o'n helpu ni i helpu'r bobl ifanc hynny. Felly, fy nghwestiwn i yma heddiw yw, gan gwybod yr hyn rydym yn ei wybod yn awr, ni allwn fforddio ei anwybyddu, ni allwn fforddio i unrhyw un o'r bobl ifanc hynny ddod yn un o'r ystadegau a gefais, y canhwyllau yma—163 o fenywod a gafodd eu lladd gan ddynion y llynedd. Felly, mae'n rhaid inni ymyrryd yn awr, ac mae'n rhaid inni roi ein harian ar ein gair mewn gwirionedd.

Wel, hoffwn ddiolch hefyd i Joyce Watson am y cwestiwn hwnnw ac yn amlwg, am yr arweiniad y mae wedi'i roi. Cytunaf fod Prifysgol Caerdydd wedi cynhyrchu darn gwerthfawr iawn o waith, gan edrych yn arbennig ar ein pobl ifanc. Nos Lun, rwy'n credu, clywodd llawer o bobl sydd yn y Siambr heddiw am brofiadau emosiynol goroeswyr—siaradodd menyw ifanc, goroeswr, ynglŷn â sut na fyddai wedi gallu ymdopi â'i phrofiadau o gamdriniaeth a rheolaeth drwy orfodaeth heb gefnogaeth Llwybrau Newydd. Wrth gwrs, mae nifer o sefydliadau, Cymorth i Fenywod a BAWSO, a oedd i gyd yno ddydd Llun, yn rhoi cefnogaeth, a Llamau a Hafan Cymru—cynifer ohonynt. Ond hefyd, mae'n rhaid i mi sôn am y swyddog heddlu ifanc o ogledd Cymru a siaradodd am yr adeg y cafodd ei fam ei thrywanu a'i lladd, a'r effaith a gafodd ar ei fywyd. Mae bellach yn swyddog heddlu sy'n gwasanaethu yn uned cam-drin domestig Heddlu Gogledd Cymru. Mae goroeswyr yn hanfodol i'r ffordd ymlaen, o ran polisi.

Ac rwy'n falch ein bod hefyd wedi lansio ymgyrch gyfathrebu yn ystod wythnos y glas eleni, ac roedd y negeseuon hynny wedi'u targedu at fyfyrwyr prifysgol. Hwn oedd trydydd cam 'Nid cariad yw hyn. Rheolaeth yw hyn'. Diolch yn fawr.

Diolch. Mae'r ail gwestiwn amserol y prynhawn yma gan Andrew R.T. Davies.