Mis Tachwedd yw Mis Ymwybyddiaeth Canser y Pancreas. Mae'n glefyd nad oes digon o bobl yn ymwybodol ohono mewn manylder, ond os yw'n rhywbeth sydd wedi cyffwrdd â'ch teulu chi, fe fyddwch yn ymwybodol iawn o ba mor ddinistriol ydyw. Gwn y bydd llawer ohonom sy'n cyfrannu at y ddadl hon yn ddyledus i sefydliadau fel Pancreatic Cancer UK am anfon ystadegau atom, a hoffwn gofnodi fy niolch iddynt hefyd. Wrth gwrs, mae'r ystadegau hynny'n ddamniol, yn enwedig yr ystadegau sy'n dangos sut y mae'r ods yn pentyrru yn erbyn rhywun ar ôl iddynt gael diagnosis o ganser y pancreas yn y pen draw. Fel y clywsom, ni fydd saith o bob 10 o bobl â chanser y pancreas byth yn cael unrhyw driniaeth, a dim ond un o bob 10 fydd yn cael llawdriniaeth. Ond y tu ôl i’r holl ystadegau hynny, rhaid i ni gofio mai pobl, teuluoedd ydynt a fydd yn cael eu trawmateiddio gan gyflymder y clefyd hwn. Nid oes digon o ddealltwriaeth yn ei gylch, ac erbyn y gwneir diagnosis ohono, mae'n rhy hwyr fel arfer i wneud unrhyw beth. 

Canser y pancreas yw'r canser sy'n lladd gyflymaf a'r canser gyda'r cyfraddau goroesi isaf. Mae'r ffigurau'n llwm, ond yr hyn sy'n llymach fyth yw pa mor ddisymud yw'r ffigurau hyn, a bod cyn lleied o welliant wedi bod ers degawdau yn y cyfraddau goroesi. Wrth gwrs, nid oes hierarchaeth i boen. Gall pob canser fod yn ddinistriol, a gall fod straeon sy'n ymddangos yn wyrthiol ynghlwm wrth bob math o ganser, ond ceir teimlad mai gan ganser y pancreas, y llofrudd cudd, y mae’r llais gwannaf hefyd pan ystyriwn gyllid, ymchwil a dealltwriaeth y cyhoedd.  

Rwy’n cefnogi galwad Pancreatic Cancer UK y dylid cael cynllun cenedlaethol ar gyfer canser y pancreas i wella cyfraddau diagnosis, i godi ymwybyddiaeth o’r symptomau ymhlith y cyhoedd a meddygon teulu, i gael buddsoddiad allweddol mewn ymchwil, fel bod modd gwella cyfraddau diagnosis a gobaith o oroesi i filoedd o bobl.

Mae elfen ymwybyddiaeth y cyhoedd yn hollbwysig. Bu farw fy mam-gu o ganser y pancreas ym mis Ionawr 2005. Roedd hi wedi bod ychydig yn anhwylus adeg y Nadolig, ond fel cymaint o gleifion nad ydynt yn gwybod bod y symptomau hyn yn cuddio rhywbeth marwol, fe oedodd cyn mynd at y meddyg teulu. Pan aeth hi, ni wnaeth neb adnabod y symptomau. Nid oedd ar ei phen ei hun yn hynny o beth—mae 16 y cant o gleifion canser y pancreas yn ymweld â'u meddyg teulu saith gwaith neu ragor cyn cael diagnosis. Ychydig ddyddiau ar ôl y Nadolig, aeth at y meddyg teulu eto, ac nid oeddent yn gwybod yn union beth oedd yn bod ond fe wnaethant ei gyrru’n syth i'r ysbyty. Roedd hyn dros gyfnod y flwyddyn newydd, felly ni chanfuwyd y clefyd am amser rhy hir. Gadawyd fy mam-gu’n gweiddi’n orffwyll oherwydd y boen, a phan ddeallwyd y symptomau o'r diwedd, daeth y tîm gofal lliniarol gwych i ofalu amdani, ond bu farw dridiau'n ddiweddarach. Roedd hi wedi bod mewn poen dirfawr ers wythnosau. Roedd yn hynod o ofidus, i fy mam yn enwedig, oherwydd bod y clefyd yn ymddangos fel pe bai wedi dod o unman, ac eto, o fewn dyddiau, roedd yn rhaid i nyrsys dorri ei modrwy briodas yn rhydd oherwydd y boen. Dim ond ers tair wythnos y bu’n sâl mewn gwirionedd. Roedd yn greulon, roedd yn ddifäol. 

Gwn fod aelodau eraill o fy nheulu, gan fy nghynnwys i, yn wynebu mwy o risg, oherwydd bod fy mam-gu wedi marw o ganser y pancreas, a'i mam o'i blaen. Mae'n rhaid i ni wella diagnosis o'r clefyd erchyll hwn. Mae angen mwy o arian ar frys ar gyfer ymchwil yn ogystal ag ymgyrch godi ymwybyddiaeth bwrpasol am symptomau sy’n nodweddu’r clefyd. Os gwelwch yn dda, gadewch inni wneud y buddsoddiad hwn fel bod llai o bobl yn gorfod marw fel fy mam-gu.