5. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar y ddarpariaeth gofal cymdeithasol drwy gyfrwng y Gymraeg? OAQ54864

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae gan 38 y cant o weithwyr cymdeithasol sy'n cael eu rheoleiddio gan Arolygiaeth Gofal Cymru allu yn yr iaith Gymraeg. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu i annog mwy o siaradwyr Cymraeg i weithio yn y sector pwysig hwn.

Mae'r ffaith y gall bwrdd iechyd sy'n gweithredu o dan safonau'r iaith Gymraeg hyd yn oed ystyried symud claf dementia Cymraeg ei iaith i Loegr lle na fyddai gofal yn y Gymraeg, mae hynny yn brawf diamheuol fod safonau'r Gymraeg yn y maes iechyd yn gwbl, gwbl ddiffygiol. Dyma ddigwyddodd dros y Nadolig yn achos claf dementia oedrannus o Ynys Môn. Mae Plaid Cymru ac eraill wedi dadlau o'r cychwyn cyntaf fod y safonau iechyd yn llawer rhy wan. Onid ydy'r achos yma yn golygu bod yn rhaid cyflwyno safonau newydd, cadarn a hynny ar frys? Ac onid ydy'r achos yma hefyd yn profi diffyg dealltwriaeth am bwysigrwydd gofal yn y Gymraeg? Mae'r achos yn dangos bod y Gymraeg yn cael ei gweld fel rhywbeth ymylol neu ddymunol i'r gofal yn hytrach nag yn rhan hanfodol ohono fo o safbwynt diogelwch ac ansawdd bywyd yr unigolion. Beth ydych chi'n bwriadu ei wneud er mwyn gwreiddio'r egwyddor pwysig yma yn ein cyfundrefn gofal ac iechyd yng Nghymru?

Wel, Llywydd, mae'n un peth i ddweud bod achos yna i wneud mwy yn y maes i reoleiddio sut mae'r iaith Gymraeg yn cael ei defnyddio yn y maes iechyd, ac y mae lan i bob un ohonom ni i gytuno neu anghytuno â hwnna, ond beth dwi ddim yn cytuno â'r Aelod arno yw i dreial tynnu'r achos gyffredinol i'r un achos o'r claf yn Ynys Môn. Fel dwi'n deall, mae e'n dal i fyw yma yng Nghymru; dydy e ddim wedi symud. A'r rhesymau oedd rhesymau clinigol. Dyna pam roedd y penderfyniad wedi cael ei wneud. Nawr, mae'r sefyllfa wedi gwella, mae'r claf ei hun wedi gwella ac mae'n bosib i roi triniaeth iddo fe yma yng Nghymru. 

Mae'r claf, fel yr wyf i'n ei deall hi, ac rwy'n dibynnu ar y wybodaeth ddiweddaraf sydd gen i, mae'r claf ei hun yn dal i dderbyn gofal yng Nghymru, ac roedd y rheswm yr ystyriwyd y gallai fod angen gofal arno y tu allan i Gymru am resymau clinigol a diogelwch. Ond mae cyflwr yr unigolyn wedi gwella i'r pwynt lle mae'n dal yn bosibl, fel sy'n ddymunol wrth gwrs, y dylai barhau i dderbyn gofal yma yng Nghymru. Nid yw'r achos unigol hwnnw yn arwain at y casgliadau cyffredinol y ceisiodd yr Aelod eu tynnu ohono.

Mae'r ddadl gyffredinol y mae'n ei gwneud yn wahanol ac mae dadl briodol i'w chael yn hynny o beth ynghylch pa un a yw sefyllfa bresennol y rheoliadau sydd gennym ni yn ddigonol i sicrhau—. A gadewch i mi ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â'r pethau olaf a ddywedodd Siân Gwenllian: nad dewis atodol yng Nghymru yw cael gwasanaeth drwy eich iaith o ddewis. Mae'n rhan sylfaenol ohonoch chi'n cael y gofal sydd ei angen arnoch. Weithiau, bydd rhesymau clinigol pam mae angen gofal y tu allan i Gymru ar gyfer rhywun ac yna mae'n rhaid gwneud penderfyniad unigol. Ond mae'r pwynt cyffredinol a wnaeth Siân Gwenllian yn un yr wyf i'n credu ynddo ac y mae'r Llywodraeth yn credu ynddo: bod y gallu i gael gwasanaeth trwy gyfrwng y Gymraeg neu'r Saesneg, o'ch dewis chi, yn ddewis i'r claf ei wneud a dylid ei anrhydeddu.