Efallai y dylwn ddechrau drwy gydnabod y gwaith aruthrol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i sicrhau bod bron pob un ohonom yng Nghymru yn gallu cael mynediad at gyfleusterau rhyngrwyd ac i sicrhau'r Gweinidog nad yw hyn mewn unrhyw fodd yn gondemniad o'ch ymdrechion yn y maes.

I bob un ohonom, mae'r newid ym myd cyfathrebu wedi newid ein ffordd o fyw am byth. I'r rhan fwyaf ohonom, mae wedi bod yn newid real a chadarnhaol. Gallwn gyfathrebu'n gyflym, boed drwy lais, testun neu gyfryngau cymdeithasol, a'r norm bellach yw cerdded i mewn i ystafell a gweld pawb yn syllu ar sgrin ddigidol.

Mae byd masnach wedi mynd ati'n gyflym i ymelwa ar y datblygiadau arloesol hyn, a hynny'n aml ar draul pob un ohonom. Mae pethau fel cau banciau'r stryd fawr a oedd unwaith mor gyfarwydd, a thwf enfawr siopa ar-lein, gan arwain at golli siopau ar y stryd fawr, i gyd yn cyfrannu at newid cywair a phanorama ein strydoedd mawr. Ond i rai, yn aml y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, mae'r twf cynyddol hwn mewn gwasanaethau ar-lein yn effeithio llawer mwy ar eu bywydau. Yn bell o gynnig mwy o fynediad, mae'n aml yn golygu mynediad cyfyngedig neu ddim mynediad o gwbl hyd yn oed.

Mae effaith y diffyg mynediad hwn i'w theimlo fwyaf yn yr angen i gysylltu ag awdurdodau neu fusnesau perthnasol. Gallai'r rheidrwydd i gael mynediad fod ar gyfer pethau mor hanfodol â budd-daliadau, ymholiadau treth, cyfleustodau ynni—hyd yn oed mynediad at feddygfeydd a cheisiadau am swyddi. Gwneir defnydd cynyddol o gyfathrebu digidol ar gyfer hysbysiadau awdurdodau lleol ac ysgolion. Mae ysgolion hefyd yn defnyddio'r rhyngrwyd i hwyluso gwaith cartref, ac ati. Mae hyn yn effeithio ar blant o deuluoedd tlotach, lle mae'n bosibl y bydd rhaid rhannu dyfeisiau digidol neu'n waeth byth, nad ydynt ar gael o gwbl.

Felly, ynysu digidol yw pan fydd pobl mewn sefyllfa lle na allant gael mynediad at y rhyngrwyd neu gyfryngau digidol a dyfeisiau mor hawdd â phobl eraill, neu ddim o gwbl hyd yn oed. Ceir llawer o ffactorau a all effeithio ar yr anallu hwn i gysylltu. Efallai na allant fforddio'r dyfeisiau angenrheidiol, megis cyfrifiaduron, gliniaduron, ffonau clyfar hyd yn oed, ac yn hollbwysig, gall hefyd fod yn ddiffyg dealltwriaeth ynglŷn â sut i ddefnyddio dyfeisiau o'r fath.

Nid yw dros draean o'r bobl yng Nghymru sy'n 50 oed neu'n hŷn yn defnyddio gwasanaethau ar-lein o gwbl. Fel y crybwyllwyd gan Mike Hedges, mae pobl nad ydynt yn defnyddio technoleg ddigidol, yn enwedig yr henoed, yn colli cyfle yn gynyddol i gael budd-daliadau ac arbedion ariannol o ganlyniad i'r ffaith eu bod yn parhau i ddefnyddio dulliau traddodiadol o fancio a masnachu. Mae ymchwil yn awgrymu bod pobl hŷn yn talu pris uchel am beidio â defnyddio gwasanaethau digidol. Cyfrifwyd bod aelwydydd all-lein yn colli hyd at £560 y flwyddyn o arbedion drwy beidio â siopa a thalu biliau ar-lein.

Gwelwn yn awr fod nifer o gwmnïau'n cael gwared yn raddol ar lythyrau, rhifau ffôn a hyd yn oed yn rhoi'r gorau i bresenoldeb mewn adeiladau ffisegol, gan symud yn gyfan gwbl at wasanaethau a rhyngweithio â chwsmeriaid yn ddigidol yn unig. Mae'r mathau hyn o ddatblygiadau yn ynysu'r rhai yr ystyriwn eu bod yn agored i niwed, yn enwedig yr henoed, sy'n gyfarwydd â chyfathrebu wyneb yn wyneb, ac sy'n well ganddynt gyfathrebu felly, lle mae empathi a dealltwriaeth yn fwy tebygol o fod yn amlwg.

Mae ynysu digidol o'r fath yn broblem y mae elusennau digartrefedd yn ei gweld yn dod yn fwy cyffredin wrth i fwy a mwy o wasanaethau hanfodol symud ar-lein. Mae'n wir fod awdurdodau'n ymdrechu i fynd i'r afael â rhywfaint o'r ynysu. Mae gan rai hosteli llety dros dro ystafelloedd TGCh ynddynt, ond gyda llawer o'r rhai sy'n defnyddio'r hosteli hyn heb ddigon o ddealltwriaeth sut i ddefnyddio'r offer, mae'n dal i'w gadael wedi'u hynysu'n ddigidol. Yn amlwg, ceir problem hyfforddi sy'n galw am sylw, nid yn unig mewn hosteli o bosibl ond yn y boblogaeth agored i niwed yn gyffredinol. Nid yw cau llawer o'n llyfrgelloedd, a fu gynt yn bileri i'n haddysg a'n dysg, yn helpu i unioni'r diffyg hyfforddiant digidol hwn.

A gaf fi orffen drwy ddweud bod y ddadl hon heddiw yn un eithriadol o bwysig, gan ei bod yn mynd i'r afael â phroblem gynyddol ac un sy'n effeithio ar gyfran sylweddol o boblogaeth Cymru? A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am ddod â'r ddadl hon gerbron y Siambr heddiw? Mae'n un rwyf i a fy nghyd-Aelodau'n hapus i'w chefnogi.