6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adeiladu tai cyngor yng Nghymru? OAQ55181

9. Faint o anheddau cyngor y mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl fydd yn cael eu hadeiladu ym mlwyddyn ariannol 2020/21? OAQ55147

Ddirprwy Lywydd, deallaf eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiynau 6 a 9 gael eu grwpio.

Rwy'n falch o ddweud bod pob cyngor yng Nghymru sydd wedi cadw eu stoc tai cymdeithasol yn bwriadu adeiladu cartrefi cyngor newydd. Eu huchelgais yw darparu tua 1,790 o gartrefi newydd erbyn diwedd tymor y Llywodraeth hon, ac rydym yn gweithio gyda hwy i ddarparu mwy na hynny hyd yn oed.

Mae yna gwestiwn wedi codi, efallai, ynglŷn â sut mae nifer o gynghorau yng Nghymru yn mynd i allu manteisio ar gyfleoedd yn y maes yma, oherwydd maen nhw, wrth gwrs, wedi colli eu stoc tai cyngor ers iddyn nhw drosglwyddo'r rheini i landlordiaid cymdeithasol dros ddegawd yn ôl. Nawr bod pethau, wrth gwrs, wedi newid a bod pwyslais ar gynghorau i godi tai eu hunain unwaith eto, yna y cwestiwn yw: sut y mae cynghorau heb stoc yn gallu bod yn rhan o'r ymdrech yma? Felly, gaf i ofyn pa ffyrdd amgen y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w cynnig i gynghorau sydd heb stoc dai yn uniongyrchol o fewn eu perchnogaeth nhw eu hunain i fod yn rhan o greu mwy o dai cyhoeddus sydd yn, wrth gwrs, wirioneddol fforddadwy?

Ie, mae'n bwynt da iawn. Rydym yn cefnogi'r 11 cyngor yng Nghymru sydd wedi cadw eu stoc o gartrefi cyngor wrth gwrs, ond rydym hefyd yn gweithio'n galed iawn gyda'r cynghorau nad ydynt yn dal stoc ond sydd wedi trosglwyddo stoc. Rydym yn darparu'r hyn a elwir yn 'daliadau gwaddoli' i'r trosglwyddiadau stoc gwirfoddol mawr—yn y bôn, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ydynt, ond y tai cyngor oedd y rhain yn arfer bod. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn gyda hwy a'r cyngor lleol i sicrhau y gallwn gael rhaglen fuddsoddi ar waith gyda'n gilydd. Wrth gwrs, rydym yn darparu peiriannau adeiladu tai cymdeithasol ar gyfer y rhaglen honno ac fel y dywedais, rydym yn darparu'r hyn a elwir yn 'daliadau gwaddoli' ar ei chyfer hefyd. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr fod pobl sy'n byw—. Ni ddylech allu sylwi a ydych yn byw mewn cyngor sy'n dal stoc neu gyngor nad yw'n dal stoc. Rydym yn adeiladu cartrefi cymdeithasol, a bydd rhai o'r rheini'n cael eu rhedeg gan ein landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, a bydd rhai'n cael eu rhedeg gan y cyngor, ac ni ddylai fod o bwys i'r tenant pa wahaniaeth y mae hynny'n ei wneud.

Unwaith eto, mewn ymateb i'r adolygiad o dai fforddiadwy, byddwn yn edrych ar y ffordd rydym yn defnyddio'r grant hwnnw i ysgogi newidiadau i'r tenant. Rydym eisiau gwneud yn siŵr fod cyfraddau boddhad tenantiaid yn uchel, fod gennym y math cywir o gyfranogiad tenantiaid o ran gwneud penderfyniadau ac yn y blaen. Bydd hynny'n effeithio ar dai cyngor yn ogystal â'r sector landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Rwyf hefyd wedi dweud droeon yn y Siambr hon fy mod yn edrych ar adolygiad llywodraethu ar gyfer yr elfen boddhad tenantiaid o redeg tŷ cyngor, nid yr elfen lywodraethu a chyllid, oherwydd yn amlwg caiff hynny ei reoli drwy'r setliad llywodraeth leol.

Credaf mai'r unig ffordd y gallwch ymdrin â'r prinder tai yw adeiladu tai cyngor yn y niferoedd a adeiladwyd rhwng 1945 a 1979, a digwyddodd hynny ar draws Llywodraethau Ceidwadol a Llafur yn ystod y cyfnod hwnnw, a oedd wedi ymrwymo i adeiladu mwy a mwy o dai cyngor, a aeth i'r afael â'r broblem a achoswyd ar ôl yr ail ryfel byd lle'r oedd niferoedd enfawr o bobl angen tai, a thai digonol. Cafodd slymiau eu clirio.

Mae awdurdodau fel Abertawe, sy'n gwneud gwaith hynod o dda, wedi cadw eu stoc eu hunain ac yn adeiladu tai. Y rheini a aeth drwy'r broses o drosglwyddo stoc—credaf efallai fod rhai ohonynt yn edifar bellach, ond mae amser yn rhoi cyfle i chi edifarhau—a allant ddechrau adeiladu tai cyngor eto? Os yw'r arian ar gael i adeiladu tai cyngor, a ydynt ar gael? Hoffwn roi cyfle i'r bobl a wnaeth y penderfyniad i drosglwyddo i landlord cymdeithasol cofrestredig drosglwyddo'n ôl i'r awdurdod lleol. Credaf y byddai hynny'n datrys llawer o broblemau. Rwy'n credu bod y bobl a drosglwyddodd wedi gwneud camgymeriad enfawr. Ymgyrchais yn ei erbyn yn Abertawe ac rwy'n falch iawn fod Abertawe wedi cadw eu tai cyngor.

Wel, mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn cytuno â'r ail ran. Roeddwn innau hefyd yn Abertawe ar y pryd, a bydd Mike Hedges yn sicr yn cofio fy mod i ar yr ochr honno i'r ddadl hefyd. Fodd bynnag, cafodd y trosglwyddiadau stoc eu gwneud er mwyn gallu cael y cyllid angenrheidiol i sicrhau bod y tai yn cyrraedd safon ansawdd tai Cymru. Dyna oedd y sefyllfa bryd hynny ac mae bywyd yn wahanol iawn yn awr. Felly, credaf mai'r ateb byr i'ch cwestiwn yw y gallai cynghorau sydd wedi cau eu cyfrifon refeniw tai agor y cyfrif refeniw tai eto os dymunant a dechrau arni, ond ar gyfer niferoedd bach o dai, mae honno'n ffordd eithaf drud o'i wneud, ac felly mae'r rhan fwyaf ohonynt—pob un ohonynt, rwy'n eithaf siŵr—yn dewis peidio â gwneud hynny. Mae Cyngor Gwynedd yn adeiladu pedwar cartref carbon isel newydd i wella ansawdd y ddarpariaeth ddigartrefedd yn y fwrdeistref, ond mae rhai cymhlethdodau, yn y bôn, gyda'r ffordd y mae'n rhaid i'r cyfrif refeniw tai weithio cyn gynted ag y bydd gennych denantiaid cyngor unwaith yn rhagor, ac rydym yn archwilio hynny gyda hwy.  

Yr hyn rydym yn ei ddisgwyl, fodd bynnag, fel rwyf newydd ei ddweud wrth ateb Llyr, yw ein bod yn disgwyl i gynghorau yn yr 11 ardal yng Nghymru lle maent wedi trosglwyddo eu stoc dai i gymdeithas dai trosglwyddo gwirfoddol ar raddfa fawr (TGRF) weithio gyda'r gymdeithas dai TGRF honno a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig eraill yn eu hardal i adeiladu tai cymdeithasol. Rwy'n dal i wneud y pwynt nad yw'n ymwneud â thai cyngor, mae'n ymwneud â thai cymdeithasol. Nid yw'r rhan fwyaf o bobl yn poeni llawer pwy yw eu landlord cyhyd â'u bod yn cael taliadau gwasanaeth teg, cysylltiadau tenantiaid da, atgyweiriadau da ac yn y blaen. Felly, yr hyn rydym eisiau ei wneud yw sicrhau bod y sector, lle bynnag rydych yng Nghymru, yn ysgwyddo ei gyfrifoldeb a bod gennym lefel uchel o foddhad tenantiaid a gwasanaethau da ar draws y sector tai cymdeithasol.  

Rwy'n falch iawn, Weinidog, fod gennyf nifer o gwmnïau adeiladu bach a chanolig eu maint wedi'u sefydlu'n dda yn fy etholaeth sy'n awyddus iawn i ymgymryd â'r gwaith o adeiladu cartrefi cyngor i'r awdurdod lleol, ac mae'r awdurdod lleol hefyd yn awyddus i'r cwmnïau hynny ymgymryd â'r gwaith. Ar hyn o bryd, mae'r broses yn ymddangos yn or-gymhleth, ac rwy'n meddwl tybed sut y gallai Llywodraeth Cymru weithio gydag awdurdodau lleol i wneud y broses dendro'n haws ac yn symlach. Oherwydd mae pawb ohonom eisiau gweld mwy o fusnesau lleol cynhenid yn gwneud y math hwn o waith yng Nghymru. Sut y gallwn gyflawni hynny a gwneud y broses yn llawer haws nag y mae ar hyn o bryd?

Rydym yn hapus iawn fel Llywodraeth i weithio gydag unrhyw awdurdod sy'n stryffaglu i ddarparu adnoddau i'r broses o dendro gwaith i'w hun ar ei dir ei hun, er enghraifft. Felly, os oes gennych achosion penodol yr hoffech chi sôn wrthyf amdanynt, buaswn yn hapus iawn i fynd ar eu trywydd. Ond fel y dywedaf, y bore yma, cyfarfûm â'r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi, gyda fy nghyd-Aelod Lee Waters, i drafod hynny: sut y gallem hwyluso'r broses i adeiladwyr gyflwyno eu cynlluniau eu hunain yng Nghymru, ond hefyd i weithredu fel 'contractwyr' i'r awdurdod lleol, neu'r landlord cymdeithasol cofrestredig lleol sy'n cyflwyno datblygiadau tai. Rydym yn awyddus iawn i weithio gyda'r sector i sicrhau bod nifer fawr o fusnesau bach a chanolig yn gallu cael eu troed yn y drws, oherwydd mae hynny'n rhoi rhywfaint o sicrwydd llif arian iddynt pan fyddant yn gwneud datblygiadau eu hunain mewn mannau eraill, oherwydd mae gennym nifer o bethau ar waith—er enghraifft, cyfrifon banc prosiectau ac yn y blaen—sy'n gallu lleddfu'r argyfwng llif arian sy'n wynebu llawer o fusnesau bach a chanolig pan fyddant yn gwneud cais cynllunio, er enghraifft.

A'r peth arall yr hoffwn sôn amdano yw cynlluniau fel ein rhaglen hunanadeiladu newydd, lle mae disgwyl i'r awdurdod lleol gyflwyno'r tir gyda chynlluniau ar ei gyfer, cyn belled â'ch bod yn adeiladu un o'r patrymau sydd ar gael. Ac rydym yn disgwyl—. Er mai 'hunanadeiladu' yw'r teitl, rydym yn disgwyl i'r bobl sy'n prynu'r lleiniau hyn gyflogi adeiladwyr lleol i adeiladu'r tai mewn gwirionedd; ni chredwn y bydd unigolyn yn mynd ati i adeiladu tŷ â'u dwylo eu hunain heblaw mewn achosion prin iawn. Felly, mae'r awdurdod lleol yn cynorthwyo gyda'r broses dendro ar gyfer y rheini hefyd, gyda'r bwriad o sicrhau bod y busnesau bach a chanolig hynny'n cael troed yn y drws hefyd. Ond os oes gennych faterion penodol yn codi, rwy'n fwy na pharod i'w trafod gyda chi.    

Roeddwn eisiau gofyn i chi, Weinidog, pan fyddwn yn sôn am dai fforddiadwy yn benodol, a fydd eich cynlluniau ar gyfer dulliau adeiladu anhraddodiadol, os caf ddweud, yn effeithio ar dai cyngor a thai cymdeithasol a ddarperir gan landlordiaid cymdeithasol? Yn amlwg, bydd eu cyfleuster benthyca yn dibynnu ar brisio corff yr asedau ac yn amlwg, cawsom broblemau gydag eiddo a godwyd rhwng y rhyfeloedd ac ar ddechrau'r 1960au yn sgil adeiladu gyda blociau concrit. A allwch chi ddweud wrthym pa sgyrsiau a gawsoch gyda benthycwyr ynglŷn ag a fyddant yn pryderu ynghylch hyn, oherwydd mae'r rhain yn syniadau da iawn ac nid ydym eisiau iddynt gael eu rhwystro gan anallu i fenthyca? Diolch.

Mae Suzy Davies yn codi pwynt da iawn, ac rydym wedi bod yn cael yr union drafodaethau hynny. Rydym hefyd yn cynnal trafodaethau gyda'r gwahanol drefniadau gwarantu ac achredu—felly, y Sefydliad Rhyngwladol ar gyfer Safoni (ISO) ac yn y blaen—am fod rhai ohonynt yn hen iawn yn wir ac am eu bod wedi cael eu creu yn y 1970au pan nad oedd llawer o'r deunyddiau newydd yn bodoli. Felly, er enghraifft, mae'n aml yn wir eu bod yn gofyn am goncrid wedi'i atgyfnerthu mewn rhannau amrywiol, sydd—nid oes angen hynny bellach. Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr y gall yr hyn a gyflwynir gennym gael y gwarantau cywir, ac y bydd y benthycwyr yn hapus iawn i fwrw ymlaen ar ôl cael y gwarantau cywir, ond maent yn hoffi sicrhau bod gwarantau a safonau'r ISO yn eu lle. Felly, rydym wedi—. Rwy'n eich sicrhau mai rhan fawr o'r rhaglen tai arloesol yw profi'r honiadau y mae'r gweithgynhyrchwyr yn eu gwneud am y ffyrdd amrywiol o adeiladu tai, gyda'r bwriad o'u cynorthwyo i wneud yn siŵr fod y gwarantau sy'n angenrheidiol yn eu lle i sicrhau cyllid priodol ar gyfer y tai.