– Senedd Cymru am 5:28 pm ar 10 Mawrth 2020.
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sydd yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd ac ystyr ansawdd. Gwelliant 60 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig y gwelliant ac i siarad i'r grŵp. Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Byddwn i'n tybio bod y gwelliannau yma'n eithaf canolog at yr hyn rydym ni'n ei drafod heddiw. Mae hwn yn Fil sy'n ymwneud ag ansawdd o fewn iechyd a gofal, a gwelliannau ydy'r rhain ynglŷn â beth yn union rydym ni'n ei olygu wrth ansawdd, neu beth rydym ni'n ei olygu wrth y safon a safonau rydym ni'n eu disgwyl o fewn ein gwasanaethau ni yng Nghymru. Mae yna welliannau yma sy'n ymwneud ag atal afiechyd, mae yna welliannau yn ymwneud â chael gwared ar anghydraddoldebau iechyd, a hefyd gwelliannau ynglŷn ag anghenion i ddarparu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, achos rydym ni'n credu, yn y tri maes yna, bod angen ansawdd go iawn, bod angen safonau uchel yn yr hyn y dylem ni allu ei ddisgwyl. Dwi'n disgwyl i'r Gweinidog ymateb i'r ddadl yma drwy ddweud bod y safonau iechyd a gofal eisoes yn ystyried y materion hyn. Felly, gadewch inni edrych ar rai ohonyn nhw.
Mae safon 1.1, yn gyntaf, yn cyfeirio at ymddwyn yn ataliol ac yn ymwneud ag anghydraddoldebau iechyd. Mae o'n dweud:
'Mae pobl wedi’u grymuso ac yn cael eu helpu i gymryd cyfrifoldeb am eu hiechyd a’u lles eu hunain ac mae gofalwyr am unigolion sy’n methu rheoli eu hiechyd a’u lles eu hunain yn cael cymorth. Mae gwasanaethau iechyd yn gweithio mewn partneriaeth gydag eraill i ddiogelu a gwella iechyd a lles pobl a lleihau anghydraddoldebau iechyd.'
Dwi ddim yn teimlo bod hwnnw, ynddo'i hun, yn cael ei gyrraedd bob amser. Mae'n bosib bod angen mynd ymhellach na hynny.
Pan mae'n dod at yr iaith Gymraeg, does yna ddim rhan benodol ynglŷn â'r Gymraeg yn y safonau. Beth sydd yna ydy crybwyll y Gymraeg mewn rhannau eraill o'r safonau. Safon 2.7, er enghraifft, sy'n ymwneud â diogelu plant a diogelu oedolion sy'n wynebu risg, mae'n dweud hyn:
'Rhoddir blaenoriaeth i ddarparu gwasanaethau sy'n galluogi plant ac oedolion agored i niwed i fynegi eu hunain a chael gofal trwy gyfrwng y Gymraeg am fod eu gofal a'u triniaeth yn gallu dioddef pan nad ydynt yn cael eu trin yn eu hiaith eu hunain.'
Mae yna hefyd gyfeiriad at yr iaith Gymraeg yn y safonau fel ffordd o greu mynediad cyfartal i bawb i wasanaethau, yn dweud y dylai pobl weld bod parch yn cael ei ddangos tuag at eu hunaniaeth ddiwylliannol nhw, ac y dylen nhw allu cael mynediad at wasanaethau Cymraeg eu hiaith heb unrhyw rwystrau o'u blaenau nhw, er na fyddai pawb sy'n gyfrifol am roi y gofal iddyn nhw yn gallu siarad Cymraeg.
Ond safonau ydy'r rhain sydd yn eu lle ers 2015 a, wir, dwi ddim yn credu y buasai unrhyw un yn gallu dadlau bod pob sefydliad NHS yng Nghymru yn cyrraedd y mathau yna o safonau. Dwi'n meddwl bod y diffyg rhan benodol ynglŷn â'r iaith Gymraeg yn awgrymu nad ydy o wir yn cael ei ystyried yn bwysig iawn o ran yr ansawdd, o ran y safonau y dylid cael eu disgwyl gan bobl. Mae'n teimlo fel rhywbeth sydd wedi cael ei ychwanegu yna ar y diwedd.
Felly, rydym yn gwrthod y syniad bod y safonau presennol yn ddigonol a byddem yn ystyried pob un o'r tri chategori hynny yr wyf wedi sôn amdanynt—atal, lleihau anghydraddoldebau, a'r iaith Gymraeg—i fod yn ddigon pwysig i'w rhoi ar wyneb y Bil. Mae'r Gweinidog eisoes wedi cyfaddef y dylai diogelwch, effeithiolrwydd a'r profiad fod ar wyneb y Bil fel rhan o'r hyn y mae ansawdd yn ei olygu, er gwaethaf y ffaith bod safonau iechyd a gofal hefyd yn cyfeirio at y rheini. Mae wedi diffinio rhai pethau newydd y mae eisiau eu pwysleisio drwy ddod â nhw i wyneb y Bil. Pam ddim atal, lleihau anghydraddoldebau, a'r iaith Gymraeg? Ni welwn unrhyw reswm pam na ddylai ffactorau pwysig eraill o ran ansawdd y gwasanaeth fod ar wyneb y Bil hefyd. Mae'n rhoi arwydd cliriach o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried yn bwysig.
Y cwestiwn arall i'w ofyn yw, os yw'r holl ddangosyddion ansawdd pwysig hyn eisoes yn rhan o'r safonau iechyd a gofal, pam y mae angen y ddeddfwriaeth hon o gwbl? Onid yw ansawdd eisoes yn rhan o'r ddeddfwriaeth sy'n sail i'r GIG? Os yr ateb i hynny yw bod y safonau'n annigonol i'r Gweinidog eu gorfodi ar fyrddau iechyd, yna yr hyn sydd ei angen yw naill ai cryfhau'r canllawiau presennol ar safonau, neu sicrhau bod safonau a ystyrir yn bwysig ac na chânt eu bodloni ar hyn o bryd yn cael eu rhoi ar wyneb y Bil. Felly, naill ai mae'r safonau'n ddigonol, ac felly nid oes angen y Bil, neu mae'r safonau'n annigonol, ac mae angen y Bil hwn arnom. Os nad ydyn nhw ddigonol, yna mae angen i'r Bil hwn gael adran gryfach o lawer ar ddiffinio beth yw ansawdd. Felly, gofynnaf ichi gefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch yn fawr iawn.
Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi pob un o'r gwelliannau hyn, a chymerodd Rhun ap Iorwerth fy ngeiriau i, sef: os nad oes gennym ddiffiniad o beth yw ansawdd ar y Bil ym mhob un o'r meysydd, yna beth yw diben y ddeddfwriaeth? Os yw'r byrddau iechyd eisoes yn gwneud hynny, yna nid oes angen y ddeddfwriaeth arnom.
Gyda'r set flaenorol o welliannau a gyflwynais ychydig yn gynharach, dyna'r holl bwynt: dylai byrddau iechyd fod yn gwneud hyn. Os nad ydynt yn gwneud hyn—. Dylem ni fod yn cyrraedd y lefel hon o ansawdd yn ein GIG; nid ydym yn cyflawni'r lefel hon o ansawdd yn ein GIG yn yr holl feysydd hyn yr ydych yn eu codi—tri maes pwysig iawn: yr iaith Gymraeg, atal anghydraddoldebau, a'r gwaith atal—ac mae'n gwbl allweddol ein bod yn gwneud hynny. Felly, cefnogwn eich gwelliannau a diolch ichi am eu cyflwyno.
Nid yw'r elfennau o ansawdd a nodir yn y Bil yn gynhwysfawr ac maen nhw'n fwriadol eang, fel y dywedais yn y ddadl ar y grŵp cyntaf. Y bwriad yw y bydd ansawdd yn cyd-fynd â'r diffiniad o ansawdd a gydnabyddir yn rhyngwladol. Ac, unwaith eto, mae hynny'n fwriadol, o ystyried swyddogaethau eang cyrff y GIG, ac nid wyf am fentro gwanhau'r dull gweithredu hwnnw na'i wneud i dynnu'n groes. Ac mae'n werth cofio bod tegwch yn un o'r chwe maes a gydnabyddir yn y diffiniad o ansawdd a dderbynnir yn rhyngwladol, ac felly mae angen iddo fod yn gydran bwysig o unrhyw benderfyniadau a wneir i sicrhau gwelliant. Felly, ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliannau sydd wedi'u cyflwyno yn y grŵp hwn.
Yn bwysig iawn, fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r Bil eisoes yn gwneud gwelliant pwysig, ac yn y cyd-destun hwn, yn un perthnasol iawn, i adran 47 o Ddeddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Iechyd Cymunedol a Safonau) 2003. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i gyrff y GIG ystyried safonau iechyd a gofal wrth gyflawni eu dyletswydd i wella ansawdd, ac fel y dywedais eisoes, mae'r safonau hynny'n cael eu diweddaru.
Mae'r safonau iechyd a gofal yn gynhwysfawr ac yn golygu y bydd yn rhaid i gyrff y GIG ystyried materion sy'n ymwneud â'r gweithlu, gwella iechyd y boblogaeth, tegwch, a'r Gymraeg wrth gyflawni eu dyletswydd, gan fod y rhain i gyd yn cael sylw yn ein safonau, a byddant yn cael eu cynnwys yn y rhai diwygiedig. Caiff y rhain eu hatgyfnerthu a'u nodi yn y canllawiau statudol yr wyf eisoes wedi cyfeirio atynt.
Felly, er fy mod yn deall y teimladau y tu ôl i'r gwelliannau, nid wyf yn credu bod eu hangen gan y bydd y Bil, oherwydd yr aliniad â'r safonau, yn sicrhau bod y gofynion hynny'n cael eu cwmpasu mewn modd sy'n rhoi grym statudol iddynt, ond hefyd mewn modd y gellir eu hadolygu, fel yn wir yr ydym wedi gwneud bob pum mlynedd ers tro. Yn fy marn i, nid oes angen y gwelliannau i ehangu elfennau ansawdd, gan fod eisoes ddarpariaeth ar gyfer hynny.
I grynhoi, yn fy marn i, darperir ar gyfer pob un o'r tri maes a amlygir yn y safonau iechyd a gofal sy'n sail i'r ddyletswydd ansawdd, a gall y canllawiau atgyfnerthu hyn ymhellach. Bydd ystyriaethau pwysig hefyd i Weinidogion Cymru wrth iddynt wneud penderfyniadau gyda'r bwriad o sicrhau gwelliant yn ansawdd y gwasanaethau. Gofynnaf felly i'r Aelodau wrthod y gwelliannau yn y grŵp hwn.
Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar am yr arwydd o gefnogaeth gan Angela Burns a'r grŵp gyferbyn; yn siomedig, ond heb synnu, o beidio â chael cefnogaeth Aelodau Llywodraeth Cymru a Llafur. I mi, mae'n ddigon clir nad yw'r canllawiau statudol sydd gennym yn awr yn sicrhau'r ansawdd yr ydym eisiau ei gael mor gryf ag y gallent wneud. Yn fy marn i, os nad ydym yn ceisio gwella ansawdd gwasanaethau yn wirioneddol drwy fesur ansawdd iechyd, wel, beth ar y ddaear yw diben cael Bil ansawdd? Byddai sinig yn awgrymu mai Bil yw hwn sydd i fod i gyflawni rhywbeth arall, sef cael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned a'u gallu i fod yn ddraenen yn ystlys Llywodraeth Cymru, a bod angen ei stwffio'n llawn o bethau eraill. Ond fe adawaf bethau yn y fan yna.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 60? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 60, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 60.
A ydy gwelliant 61 yn cael ei symud? Rhun ap Iorwerth.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 61? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 61, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 61 wedi'i wrthod.
Gwelliant 62, Rhun ap Iowerth.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 62? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 62. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd gwelliant 62.
Gwelliant 23 yn enw Angela Burns yw'r gwelliant nesaf. Ydy'r gwelliant yn cael ei symud?
Cynnig.
Ydy, yn ffurfiol. A oes unrhyw wynebiad i welliant 23? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i'r bleidlais, felly, ar welliant 23, yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 24. Angela Burns.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 24? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 24. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 24 wedi'i wrthod.
Gwelliant 25 yw'r gwelliant nesaf. Angela Burns.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn ni i bleidlais ar welliant 25. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 25 wedi'i wrthod.
Gwelliant 63, yn enw Rhun ap Iorwerth, yw'r nesaf. Ydy e'n cael ei symud?
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 63? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i'r bleidlais, felly, ar welliant 63. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
Gwelliant 64, Rhun ap Iorwerth.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 64? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 64. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 65, Rhun ap Iorwerth.
Yn ffurfiol.
A ddylid derbyn gwelliant 65? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 65. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant yna.
Gwelliant 26 yw'r gwelliant nesaf, Angela Burns.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 26, yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant yna wedi ei wrthod.