Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 6. Mae'r grŵp yma yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd a chofrestr o reolwyr. Gwelliant 72 yw'r unig welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i gyflwyno'r gwelliant hynny. 

Cynigiwyd gwelliant 72 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).

Diolch yn fawr. Dwi'n apelio yn gryf arnoch chi i gefnogi'r gwelliant yma. A ddylem ni fod yn gallu disgwyl neu obeithio cael y staff clinigol, meddygon, nyrsys ac yn y blaen, orau posib, o fewn yr NHS? Dwi'n credu y dylem ni, ac mae yna systemau mewn lle i sicrhau bod safonau yn cael eu cynnal. A ddylem ni fod yn gallu disgwyl cael, a gobeithio cael, y rheolwyr gorau yn yr NHS? Dylem, mi fyddwn i'n dadlau y dylem ni, ond does gennym ni ddim yr un systemau sy'n ceisio cynnal y safonau yna.

Beth mae'r gwelliant yma yn ei wneud ydy creu cofrestr o reolwyr NHS a chorff i oruchwylio'r gofrestr honno. Rydyn ni wedi gwneud newidiadau ers Cyfnod 2 i sicrhau bod gan y corff goruchwylio hwnnw y gallu i osod cymwyseddau ag i osod sancsiynau ar reolwyr sydd yn methu â chyrraedd safonau. 

Yn achos nyrsys, meddygon, bydwragedd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill, mae yna gyrff rheoleiddio sydd yn mynnu safonau uchel, sydd â'r gallu i'w disgyblu nhw os ydyn nhw'n methu â chyrraedd y safonau hynny, i gywiro lle mae safonau'n methu â chyrraedd y safon, lle mae yna esgeulustod, ac yna mae'n bosib erlyn yn unol â'r safonau rheoleiddio hynny. Ond ymhlith rheolwyr, does gennym ni ddim y trefniadau hynny mewn lle sy'n sicrhau nad ydyn ni'n fodlon pan mae pethau yn disgyn yn is na'r ansawdd rydyn ni'n credu ein bod ni ei angen. Mae gennym ni reolwyr rhagorol o fewn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ar bob lefel. Mae eisiau rhoi bri i'r proffesiwn hwnnw o fod yn rheolwyr o fewn yr NHS. Mae eisiau dathlu rheolaeth dda. Ond ar yr un llaw, os ydyn ni'n gwneud hynny, ar y llaw arall mae'n rhaid i ni sicrhau bod gennym ni'r arfau hynny a'r systemau hynny sydd yn gosod llinyn mesur, lle rydyn ni'n gallu dweud dyma'r hyn rydyn ni yn chwilio amdano fo. 

Mae gennym ni, fel rydyn ni'n gwybod, ormod o brofiadau o fewn yr NHS yng Nghymru dros y blynyddoedd lle mae yna reolwyr wedi disgyn ymhell o dan y safonau y dylem ni fod yn disgwyl ohonyn nhw. Mae yna oblygiadau difrifol wedi bod lle mae camgymeriadau rheoli wedi digwydd. Ac yn aml iawn, mi welwn ni reolwr neu reolwraig yn cael ei symud ymlaen, ac yn cymryd swydd arall mewn bwrdd iechyd, heb fod yna brosesau wedi cael eu dilyn un ai i gywiro neu gosbi neu i ddod â sancsiynau mewn, ond yn bennaf i wthio safonau ar i fyny. 

Dwi'n deall bod yna gryn waith paratoi wedi cael ei wneud ar y fath o system rydyn ni yn ei argymell yn fan hyn, a bod hwn yn rhywbeth mae'r Llywodraeth yn sylweddoli y dylid mynd i'r afael ag o, ond, am ryw reswm, fod yna amharodrwydd wedi bod i ddweud, 'Na, dyna ddigon ar fod yn ffwrdd â hi ynglŷn â'r safonau rydyn ni'n eu disgwyl ymhlith reolwyr—gadewch inni wneud rhywbeth am y peth.'

Dwi ddim yn credu bod modd gyrru safonau i fyny, gwneud mwy efo llai, defnyddio adnoddau yn llawer gwell, heb sicrhau bod gennym ni fecanwaith ar gyfer gwella rheolaeth. Er mai gwrthod y gwelliant yma fydd y Llywodraeth, dwi'n ofni, dwi wirioneddol yn credu bod hwn yn faes y dylai’r Llywodraeth fod â ffocws arno fo, ac y dylai hwn fod wedi bod yn rhan greiddiol o Fil, os mai pwrpas y Bil hwnnw oedd codi safonau o fewn iechyd a gofal.

Diolch yn fawr i Blaid Cymru am gyflwyno hyn. Mae'r elfen hon o'r Bil yn bwysig iawn. Mae gennyf safbwynt ar hyn o bryd i ymatal, a'r rheswm dros hyn yw bod arnaf eisiau clywed yr hyn y mae'r Gweinidog yn mynd i'w ddweud wrth ymateb ichi. Rwy'n cytuno, mae'n hanfodol bwysig creu cofrestr o reolwyr. Mae'n hanfodol bwysig cael sancsiynau a pha mor fesuradwy ydyw i wneud yn siŵr eu bod yn gwneud y gwaith y maen nhw'n cael eu cyflogi i'w wneud yn iawn.

Ac, wrth gwrs, y peth mawr arall sy'n gallu digwydd drwy gael cofrestr o'r fath yw, os byddwch chi'n symud rheolwr gwael i mewn neu allan, y bydd y sefydliad nesaf yn cael yr unigolyn hwnnw a chaiff ei hyfforddi'n briodol a'i annog i ddatblygu ac yna ddod yn ôl i mewn ar y lefel gywir. Pwysig iawn—mae'n ymwneud â pheidio â bod yn gosbol ond nodi lle mae rhywun yn gwneud gwaith sydd o bosib yn ormod iddo, a'i fod yn cael yr hyfforddiant iawn, y cymorth iawn, a'i fod yn symud ymlaen.

Rwy'n credu bod y diffiniad o reolwr ychydig yn aneglur i mi. Nawr, rwyf wedi bod yn rheolwr dros gyfnod hir o'm bywyd, ac rwyf wedi cofrestru fel rheolwr, fel cyfarwyddwr gyda Sefydliad y Cyfarwyddwyr, gyda'r sefydliad marchnata, y Sefydliad Rheoli Gwerthiannau, y sefydliad rheolaeth gyffredinol mewn busnes, felly mae ychydig yn aneglur i mi, a hoffwn gael rhywfaint o eglurder. Oherwydd os edrychwch chi, yn gryno iawn, mae gennych bawb, o reolwyr cyllid i reolwyr ysbytai, rheolwyr ystadau, iechyd a diogelwch, rheolwyr wardiau. Felly, dyna pam rwy'n teimlo fel ymatal ar hyn o bryd. Rwyf eisiau clywed yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud, ond os hoffech egluro hynny, byddai'n wirioneddol ddefnyddiol, oherwydd credaf ei fod yn bwynt mor bwysig.

Yn sicr, egluraf fel hyn: rwy'n cydnabod bod y GIG yn beiriant cymhleth â llawer o haenau rheoli ynddo. Y trueni, mewn ffordd, yw ein bod yma yng Nghyfnod 3, ar ôl cynnig hwn yng Nghyfnod 2, ac wedi rhoi hwn ar y bwrdd ar adeg pryd y dylai ac y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi ymgysylltu ag ef mewn ffordd, gan ddefnyddio nerth peiriant y Llywodraeth o bosib, y byddent wedi gallu nodi'n glir sut i weithredu'r math hwn o newid. Ond dydw i ddim yn credu bod hynny'n tynnu oddi wrth yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i gyflawni yma.

Rwy'n cefnogi'r gwelliant yn y grŵp hwn, ac rwy'n cytuno â Phlaid Cymru bod yn rhaid cael cofrestr ar gyfer rheolwyr y GIG. Rwyf wedi dweud sawl gwaith yn y Siambr hon bod yn rhaid inni sicrhau bod rheolwyr y gwasanaeth iechyd yn cadw at yr un rhwymedigaethau â staff clinigol. Mae clinigwyr yn cael eu cynnwys yn y dyletswyddau gofal a roddir iddynt gan eu colegau brenhinol a'r cyrff proffesiynol amrywiol. Mae rheolwyr yn rhan hanfodol o'n GIG modern, a gallant yn aml chwarae rhan mewn sicrhau ansawdd y gofal a ddarperir i gleifion.

Ac rwy'n gresynu bod cynigion Helen Mary ar gyfer Bil rheoli'r GIG wedi cael eu gwrthod gan y Llywodraeth. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y gwelliant hwn yn ceisio mynd i'r afael â'r materion a amlygwyd gan ddeddfwriaeth arfaethedig Helen Mary. Bydd rheolwyr yn chwarae rhan hanfodol wrth sicrhau dyletswydd ansawdd a gonestrwydd, a rhaid i ni sicrhau eu bod yn cael eu dal i'r un safonau uchel â staff clinigol. Credaf mai cofrestru yw'r ffordd ymlaen ac felly cefnogaf welliannau 72, a gyflwynwyd gan Rhun, a bydd cyd-Aelodau, gobeithio, yn dilyn fy esiampl i. Diolch yn fawr.

Y Gweinidog i gyfrannu i'r ddadl—Vaughan Gething.

Fel yr awgrymodd Rhun ap Iorwerth, nid wyf yn cefnogi'r gwelliant sydd bellach yn ymddangos yn ei enw ef. Ond rwy'n cefnogi'r nod o sicrhau bod rheolwyr y gwasanaeth iechyd yn gymwys ac yn alluog ac nad yw'r rhai sy'n methu yn gallu symud ymlaen i swydd arall yn rhywle arall yn y system.

Nid wyf yn cytuno mai diwygio'r Bil hwn i greu corff corfforaethol newydd a system gofrestru gymhleth a biwrocrataidd yw'r ffordd gywir o wneud hynny. Wrth gwrs, nid fy marn i yn unig yw hynny. Yn ei adroddiad Cyfnod 1 ar y Bil, argymhellodd y pwyllgor iechyd y dylai'r Llywodraeth gyflwyno cynigion yn y dyfodol i fynd i'r afael â'r anghydbwysedd rheoleiddiol rhwng staff clinigol a rheolwyr anghlinigol, ond cydnabuwyd nad yw hyn yn fater i'r Bil hwn.

Yn union fel na fyddai ymestyn y dyletswyddau staffio a drafodwyd yn gynharach ar bob lefel yn briodol, dyna'n union yr un pwynt yma. Efallai y bydd yr Aelodau eisiau ystyried union eiriad y gwelliant y gofynnir iddynt ei basio. Mae'n dechrau drwy ddweud bod:

Rhaid i reoliadau ddarparu ar gyfer creu cofrestr o reolwyr clinigol ac anghlinigol.

Mae'r is-adran nesaf yn cyfeirio at bob person:

Rhaid i bob person sy'n cyflawni swyddogaethau rheoli o fewn neu ar ran bwrdd iechyd lleol, Ymddiriedolaeth GIG neu awdurdod iechyd arbennig gael ei gofrestru ar y gofrestr rheolwyr.

A dylai'r Aelodau ystyried graddfa'r hyn y gofynnir i chi gytuno iddo. Felly, pwy sy'n rheolwr? Wel, nyrs band 6, dirprwy reolwr ward—mae'r cliw yn y teitl. I ddweud wedyn beth yw graddfa'r gweithgarwch ar fand 6 i fyny ar draws ein gwasanaeth, fel bod yr holl glinigwyr yn eu galw'n hynny, sydd â'u gofynion proffesiynol eu hunain hefyd, a'r holl reolwyr anghlinigol—mae'n rhaid inni ymgymryd â rhywbeth enfawr. A chodais y pwynt hwn yn nadl pwyllgor Cyfnod 2, y byddai creu darpar gyfundrefn reoleiddio ac un benodol yn gofyn am ystyried gwaith ariannol a pholisi manwl er mwyn adlewyrchu natur amrywiol y gweithlu a'u swyddogaethau. Byddai angen inni fynd i'r afael â'r materion sy'n ymwneud â chydbwysedd cyfrifoldebau rhwng y cyflogwr a'r rheoleiddiwr, sut y mae unrhyw ofynion yn berthnasol i unigolion neu weithwyr proffesiynol gofal iechyd a rheolwyr, a symudedd y gweithlu, sy'n ystyriaeth allweddol i ni mewn sawl rhan o'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol yng Nghymru. Yn syml, nid yw'r gofal a'r ystyriaeth sydd eu hangen ar gael inni ac nid yw'n ffordd gywir o geisio diwygio'r Bil hwn, i gyflwyno ymgymeriad mor enfawr.

Hefyd, o ran y mesurau gwerth am arian, ni allwn, wrth gwrs, gael unrhyw syniad o beth yw hynny nawr, ond rydym yn deall rhywfaint am gymhlethdod y lefel o fiwrocratiaeth a'r galw. Pan sefydlwyd Gwella Addysg Iechyd Cymru, y gost oedd tua £2.8 miliwn. Ni allwn i ddweud wrthych chi heddiw beth yw cost gweithredu a chytuno ar y cynnig hwn ar gyfer y cyfnod cyflawni, heb sôn am y cyfnod gweithredu. Nid yw'n ymwneud â'r gost yn unig, wrth gwrs. Rwyf eisoes wedi cyfeirio at yr her sydd gennym ynglŷn â'r ffaith bod rheolwyr a staff yn symud ar draws ffiniau yn rheolaidd.

Nawr, rwyf eisiau clywed canfyddiadau'r gweithgor a sefydlwyd gan GIG Lloegr i ystyried argymhellion adolygiad Kark, adolygiad annibynnol o ba mor effeithiol yw'r system yn Lloegr o ran atal staff anaddas rhag cael eu hadleoli. Roedd hwnnw'n galw am gronfa ddata ganolog o holl gyfarwyddwyr y GIG, ond hyd yn oed o fewn Lloegr, roeddent yn cydnabod ei fod yn gymhleth, ac yn rhywbeth na allant ei gyflawni o bosib ar sail un genedl. Nawr, roeddent yn cydnabod cymhlethdod y materion ac maen nhw eu hunain eisiau cael sgwrs ar sail pedair gwlad. Rwy'n fwy na pharod i gymryd rhan mewn sgwrs pedair cenedl am y mathau o wasanaethau y credaf sy'n werth eu dilyn, nid dim ond i'r Aelodau yn yr ystafell hon ond i'r cyhoedd yn gyffredinol. Ond o ran y gwelliant sydd ger ein bron heddiw, nid priodoldeb ymwneud ag ef yw hyn, ond credaf fod y ffordd y mae wedi cael ei ddrafftio yn ei wneud yn ddiffygiol ac nid yw'n rhywbeth y dylai unrhyw Aelod ei gefnogi.  

Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl. 

Diolch yn fawr iawn. Wel, mae'r Gweinidog yn esbonio'n frwd iawn pam na fydd yn cefnogi'r gwelliant hwn sydd â'r nod o gynyddu neu wella safonau o fewn y GIG yng Nghymru mewn ffordd eithaf sylfaenol. Credaf fod y Llywodraeth wedi awgrymu y byddent yn cyflwyno eu model eu hunain o reoleiddio rheolwyr o fewn y GIG. Nid wyf yn gwybod a yw'r Gweinidog am gadarnhau hynny, os mai dyna oedd eich bwriad, Gweinidog, wrth gyfeirio at yr hyn a ddywedwyd yng Nghyfnod 1 taith y Bil drwy'r Cynulliad; efallai ddim. Wel, dyna sut ydw i'n ei ddehongli ac rwy'n edrych ymlaen at weld y Llywodraeth yn mynd i'r afael â hyn yn y dyfodol.

Clywsom y Gweinidog yn dweud bod honno'n dasg enfawr. Ydy, mae'n dasg enfawr. Mae hon yn dasg sy'n werth ei gwneud. Weithiau, mae'n werth torchi llewys a gwneud tasg fawr oherwydd bod gwaith i'w wneud. Mae'n cyfeirio at symudedd y gweithlu a phobl sy'n gweithio ar draws ffiniau. Ni ddylem dderbyn staff o safon is o Loegr yng Nghymru, ddylen ni? Wel, dydyn ni ddim eisiau cymryd staff o safon is o unman arall, felly siawns na ddylem ni fod yn gosod ein paramedrau ein hunain y byddwn yn eu defnyddio i gyflogi ein staff er mwyn cyrraedd y safonau yr ydym eisiau eu cyrraedd o fewn y GIG. Dyma'r gwaith sydd angen ei wneud. Fe wnes i glywed awgrym gan y Gweinidog ei fod yn rhywbeth y bydd y Llywodraeth yn edrych arno yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio bod hynny'n wir, ond am y tro rydym ni'n dal i fod yn mynd i gefnogi ein gwelliant ein hunain, a gofynnaf i chi wneud hefyd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 72? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symud i bleidlais felly ar welliant 72 yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i golli. 

Gwelliant 72: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant