Dychwelwn yn awr at yr agenda ar gyfer y prynhawn yma. Trown yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Vikki Howells i siarad am y pwnc a ddewiswyd ganddi. Vikki.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf wedi cytuno i roi munud o fy amser i fy nghyd-Aelod, Mick Antoniw, heddiw.  

Daeth yr ysbrydoliaeth ar gyfer y ddadl fer hon yn sgil cyhoeddi 'The State of the Coalfields 2019'. Roedd yr adroddiad yn ymchwiliad i'r amodau economaidd a chymdeithasol yn hen ardaloedd glofaol Prydain, ac fe'i comisiynwyd gan Ymddiriedolaeth Adfywio'r Meysydd Glo, a'i gynhyrchu gan dîm yn y Ganolfan Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol Ranbarthol ym Mhrifysgol Sheffield Hallam, sef Christina Beatty, Steve Fothergill a Tony Gore.  

Mae'r adroddiad wedi bod yn allweddol wrth lunio strwythur fy nadl heddiw. Wrth gwrs, daw'r ysbrydoliaeth ar gyfer y ddadl hefyd o ddau ben-blwydd glofaol pwysig eleni. Ym mis Mawrth 2020 mae'n 35 mlynedd ers diwedd streic y glowyr 1984-85, ac mae 2020 hefyd yn nodi 25 mlynedd ers ailagor Glofa'r Twr yn fy etholaeth fel cwmni cydweithredol y gweithwyr: dau ddigwyddiad yn ystod fy oes i a oedd mor allweddol i ffurfio gwleidyddiaeth a hunaniaeth, a hynny i mi'n bersonol ac yn ehangach i lawer o aelodau eraill o fy nghymuned hefyd. Roedd un yn foment o orchfygiad, ond eto'n llawn o ysbryd herfeiddiol; a'r llall yn foment o fuddugoliaeth. Mae'r ddau'n ffactorau ysgogol pwysig sy'n sail i'r ddadl heddiw.  

Roedd yr adroddiad ei hun yn ddiweddariad o ddarn o waith a gynhyrchwyd yn 2014. Rwyf wedi sôn am streic y glowyr. Mae'n bwysig cofio bod yr adroddiad gwreiddiol wedi cael ei gyhoeddi i nodi 30 mlynedd ers dechrau'r anghydfod. Y nod oedd cyfleu profiad cymunedau glofaol, archwilio pa mor effeithiol y mae cynlluniau adfywio wedi bod a gofyn, 30 mlynedd yn ddiweddarach, a oedd cymunedau glofaol wedi dal i fyny â chyfartaleddau rhanbarthol a chenedlaethol, a oeddent mewn iechyd economaidd a chymdeithasol da. Wel, gwnaeth adroddiad 2019 yr ymchwil honno'n gyfredol, ac mae fy nghyfraniad i'n ddyledus iawn i'r dystiolaeth y mae'n ei chyflwyno. Cymerwyd gwybodaeth ychwanegol hanfodol o gyfarfod diwethaf y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol a gadeirir gennyf. Rwy'n gobeithio y bydd Dirprwy Weinidog yr economi yn gallu cyfarfod ag ysgrifenyddiaeth y grŵp hwnnw i drafod ei gynnwys yn fanwl.

Yn y cyfarfod ym mis Chwefror, rhannodd yr Athro Fothergill ddata sy'n unigryw i ardal hen feysydd glo de Cymru. Nid yw peth o hyn wedi'i gyhoeddi yn yr adroddiad, ond byddaf yn ei ddefnyddio heddiw. Archwiliodd hefyd y dadleuon a wnaed mewn 10 blaenoriaeth ar gyfer yr hen feysydd glo. Dyna yw'r datganiad polisi a gynhyrchwyd gan Ymddiriedolaeth Adfywio'r Meysydd Glo a Chynghrair y Cymunedau Diwydiannol. Mae'n cynnig rhaglen ddilys ar gyfer cymunedau glofaol, a byddaf yn cyfeirio at honno hefyd, ac mae'n gosod llwyfan i sicrhau bod dyfodol y Cymoedd yn ffyniannus er mwyn trawsnewid eu tynged a helpu i bennu hunaniaeth gadarnhaol ar gyfer ardaloedd glofaol a'u trigolion.

Byddaf yn treulio ychydig o amser yn nes ymlaen yn amlinellu'r argymhellion hyn, ond yn gyntaf rwyf am edrych yn fyr ar rai o'r diffiniadau allweddol yn yr adroddiad. Yn bwysicaf oll: beth yw meysydd glo? Wel, mae'r awduron yn egluro bod cymunedau glofaol yn cael eu diffinio fel rhai lle roedd o leiaf 10 y cant o'r trigolion gwrywaidd mewn gwaith, yn 1981, yn gweithio yn y diwydiant glo. Mae ardaloedd glofaol wedi'u cyplysu â'u hardaloedd cynnyrch ehangach haen is a phrif awdurdodau lleol cyfansoddol. Yn yr achos olaf, ar gyfer Cymru, mae hynny'n golygu Sir y Fflint a Wrecsam yng ngogledd Cymru, a Blaenau Gwent, Caerffili, Merthyr Tudful, Castell-nedd Port Talbot, Torfaen, a'm hawdurdod lleol fy hun, Rhondda Cynon Taf. Ond mae hefyd yn cynnwys rhannau helaeth o Loegr a'r Alban. Gyda'i gilydd, ar draws Prydain, mae 5.7 miliwn o bobl — sef 9 y cant o'r boblogaeth — yn byw yn yr ardaloedd glofaol hynny. Gwnaeth yr Athro Fothergill y pwynt, yn briodol, y dylent fod yn bryder dybryd i lunwyr polisïau yn y DU.

Pe bai'r meysydd glo yn un rhanbarth, byddai eu poblogaeth yn cyfateb i orllewin canolbarth Lloegr. Byddai'n fwy na phoblogaeth yr Alban a bron yn ddwbl maint Cymru. O safbwynt Cymru, mae un o bob pedwar o boblogaeth Cymru yn byw mewn cymuned lofaol. Yn wir, mae maes glo de Cymru yn gartref i 768,000 o drigolion—yr ail gymuned lofaol fwyaf ar ôl Swydd Efrog. Rydym yn sôn am ardal fawr yma, sy'n cynnwys niferoedd sylweddol o ddinasyddion Cymru.

Mae llawer o ddata yn yr adroddiad, a hoffwn dynnu sylw at rai pwyntiau arbennig o berthnasol. Yn gyntaf, o ran y boblogaeth honno yn ardaloedd y meysydd glo, mae'n hŷn na'r cyfartaledd ym Mhrydain. Yn ardaloedd y meysydd glo, mae un o bob pump o'r boblogaeth dros 65 oed—mae hynny'n uwch na'r cyfartaledd ym Mhrydain. At hynny, mae poblogaeth y meysydd glo yn heneiddio ac mae'r bwlch yn lledu. Hefyd, mae cyfran yr oedolion ifanc yn y cymunedau glofaol yn is na'r cyfartaledd ym Mhrydain. Mae hefyd yn llawer is na ffigurau cymharol ar gyfer dinasoedd rhanbarthol mawr fel Caerdydd. Er bod ffigurau cyffredinol y boblogaeth yn ardaloedd y meysydd glo yn cynyddu, mae hyn yn digwydd ar raddfa arafach na'r cyfartaledd ym Mhrydain—2.5 y cant yn hytrach na 4.5 y cant. Mae'r bwlch hwn yn fwy amlwg byth ym maes glo de Cymru lle nad yw twf y boblogaeth ond yn 1.5 y cant yn unig—traean o'r cyfartaledd ym Mhrydain. Felly, mae ein poblogaeth yn hŷn ac nid yw'n tyfu mor gyflym ag mewn rhannau eraill o Gymru.

Yn ail, ceir heriau iechyd sylweddol yn ein cymunedau glofaol. Mae disgwyliad oes yn is, ceir heriau ynghylch dewisiadau ffordd o fyw, ac mae mwy o bobl yn nodi bod ganddynt gyflyrau iechyd hirdymor. Tanlinellir hyn gan y niferoedd sy'n hawlio lwfans byw i'r anabl neu daliadau annibyniaeth personol. Ar draws y meysydd glo, mae bron 0.5 miliwn o bobl—sef 9 y cant o'r boblogaeth gyfan—yn cael y naill neu'r llall o'r budd-daliadau hyn, ac mae cyfartaledd Prydain ychydig o dan 6 y cant. Mae'r gwahaniaeth yn fwy syfrdanol pan edrychwn ar faes glo de Cymru lle mae 11.2 y cant o'r boblogaeth gyfan yn cael naill ai lwfans byw i'r anabl neu daliadau annibyniaeth personol—mae hynny bron yn ddwbl ac yn cyfateb i un o bob naw o bobl. Felly, mae ein poblogaeth yn wynebu heriau iechyd sylweddol.  

Yn drydydd, nid yw twf swyddi yn y cymunedau glofaol yn agos at y lefel y byddem yn ei hoffi. Bu cynnydd yn nifer y swyddi, sy'n cymharu'n dda â'r lefelau cyfartalog, ond nid yw'r data mor drawiadol o'i fynegi fel canran o'r boblogaeth oedran gweithio. Yn wir, ar gyfer maes glo de Cymru, 0.2 y cant yn unig oedd y ffigur. Mae ardaloedd glofaol yn allforio gweithwyr, felly mae twf swyddi sy'n drawiadol o ran y stoc gychwynnol o swyddi yn llai arwyddocaol o ran maint y gweithlu. O'i gymharu â chyfradd cyflogaeth lawn de-ddwyrain Lloegr, byddai angen 38,000 o swyddi ychwanegol ym maes glo de Cymru.

Mae dwysedd swyddi'r maes glo hefyd yn cymharu'n wael. Dwysedd swyddi yw nifer y swyddi gweithwyr fesul 100 o bobl oedran gweithio mewn ardal benodol. Nodir bod dwysedd swyddi Prydain yn 75, felly dyna 75 o swyddi fesul 100 o bobl oedran gweithio. Ond ar gyfer y meysydd glo, nid yw ond yn 55. Ar gyfer gogledd a de Cymru, nid yw ond yn 42. Nid yw hyn yn syndod o gwbl i'r niferoedd mawr o fy etholwyr sy'n cymudo i Gaerdydd neu ymhellach i weithio. Gobeithio y bydd mentrau megis Swyddi Gwell yn Nes at Adref yn dwyn ffrwyth er mwyn newid hyn.

Ongl ddiddorol arall yw natur cyflogaeth. Mae gan hen ardaloedd glofaol ganrannau uwch o'u gweithlu yn ymwneud â gweithgynhyrchu. Mae'r ffigurau yn 13 y cant o'u cymharu â chyfartaledd Prydain o 8 y cant, neu 5 y cant ar gyfer dinas fel Caerdydd. Mae pwysigrwydd yr economi sylfaenol i gymunedau glofaol yn glir. Mewn cymunedau glofaol eraill, mae warysau a chanolfannau galwadau yn gyflogwyr sydd wedi gweld twf sylweddol, ond nid yw hynny'n wir am dde Cymru, lle bydd trigolion cymunedau glofaol yn cymudo i fannau eraill i swyddi mewn mentrau o'r fath. Felly, mae twf swyddi yn her yn yr ardaloedd glofaol, mae gweithgynhyrchu'n chwarae rhan bwysicach, mae pobl yn llai tebygol o fod yn hunangyflogedig, ac mae trigolion yn fwy tebygol o deithio i'r gwaith.

Yn bedwerydd, mae cyfraddau diweithdra mewn ardaloedd glofaol yn cymharu'n dda â'r lefelau cyfartalog. Yn wir, mae diweithdra wedi gostwng yn gyflymach yn y cymunedau hyn nag yn gyffredinol. Fodd bynnag, caiff hyn ei guddio gan y cynnydd yn nifer y bobl sy'n cael budd-dal analluogrwydd. Mae Beatty et al yn nodi bod hon yn duedd gyffredin mewn ardaloedd diwydiannol hŷn, ond mae cymunedau glofaol yn enghreifftiau gwych. Roedd y cyfartaledd ym Mhrydain ym mis Tachwedd 2018 yn 5.7 y cant, 2 y cant yn llai na'r ffigurau ar gyfer y meysydd glo. Er bod maes glo gogledd Cymru yn dilyn yr un patrwm ag ardaloedd glofaol eraill, yn ne Cymru, mae'n 10.4 y cant, sy'n frawychus. Mae mwy o deuluoedd hefyd yn cael budd-daliadau mewn gwaith gan fod enillion cyfartalog yn is.

Mae hyn yn bwysicach fyth pan fyddwn yn cynnwys effaith diwygio lles fel ffactor. Disgwylir i ardaloedd glofaol fod ar eu colled o £770 amcangyfrifedig y flwyddyn y pen o oedolion oedran gweithio ym maes glo de Cymru. Ymhellach, mae'n golled sy'n taro'r aelwydydd tlotaf yn anghymesur, ac yn gwrthddweud yr honiad ein bod "i gyd ynddi gyda'n gilydd". Mae i hyn oblygiadau ofnadwy i gyllidebau teuluoedd. Mae hefyd yn arwydd o golli adnoddau a fyddai fel arall yn cael eu gwario o fewn yr economi leol.

Efallai mai effaith net hyn i gyd gyda'i gilydd yw bod 42 y cant o'r holl gymdogaethau glofaol o fewn y 30 y cant mwyaf difreintiedig ym Mhrydain. Mewn gwirionedd, mae'r ffigur hwn yn is nag ar gyfer y prif ganolfannau rhanbarthol, ac eithrio Llundain. Mae hyn yn awgrymu nad yw ardaloedd glofaol yn gwneud cynddrwg â hynny. Mae hwn yn bwynt pwysig gan ei fod yn pwysleisio nad yw tynged y meysydd glo nor llwm â hynny o reidrwydd. Tra bod 52 y cant—mwy nag un o bob dau—o ardaloedd cynnyrch ehangach haen is maes glo de Cymru ymysg y 30 y cant mwyaf difreintiedig, mae rhai o'r meysydd glo'n gwneud yn eithaf da. Pam felly?

Wel, mae'r athro Fothergill wedi rhoi un esboniad diddorol yn ei gyflwyniad. Mae rhai meysydd glo fel de Swydd Stafford, Caint neu Lothian wedi gwneud yn dda, ond maent yn llawer llai na'r maes glo yn ne Cymru. Rhoddir cymhariaeth ddiddorol gan yr unig faes glo sy'n fwy, sef Swydd Efrog. Ceir llawer o debygrwydd rhwng y ddau le, ond nododd yr Athro Fothergill un gwahaniaeth pwysig, sef bod maes glo de Cymru mewn sawl ffordd yn ymylol i Brydain gyda seilwaith trafnidiaeth llai datblygedig. Mae'r maes glo wedi'i rannu'n gymoedd cul yn hytrach na bod yn un farchnad lafur. Mae dinasoedd fel Leeds a Sheffield wedi'u hintegreiddio yn Swydd Efrog, ond gall Caerdydd ymddangos yn bell i ffwrdd o'r Cymoedd. Efallai y bydd gan y dinas-ranbarth rôl hollbwysig i'w chwarae yma.

Bu'r Athro Fothergill hefyd yn archwilio cyfres glir o amcanion y gellid eu defnyddio i fynd i'r afael â'r heriau sy'n wynebu maes glo de Cymru. Roedd y rhain yn cynnwys: arian yn lle cyllid yr UE i gymunedau yn ne Cymru; gwell cefnogaeth i ddiwydiant; swyddi o ansawdd gwell; buddsoddiad mewn addysg, sgiliau ac iechyd; twf wedi'i wreiddio yn yr ardaloedd glofaol; buddsoddiad mewn cysylltedd lleol; cymorth gwell i awdurdodau lleol; cymorth ar gyfer seilwaith cymunedol; mwy o wariant yn y cymunedau glofaol ar y celfyddydau a chwaraeon fel bod anghydraddoldebau cyllido'n cael eu hailfantoli; a gwell bargen ar wargedau pensiwn glowyr. Gwn fod llawer o'r rhain eisoes yn nodau allweddol i Lywodraeth Cymru a bod polisïau wedi'u datblygu a'u rhoi ar waith i sicrhau eu bod yn cael eu cyflawni. Yn wir, mae llawer o'r ymyriadau hyn wedi'u hatgyfnerthu drwy dymor y Cynulliad hwn a thrwy gyllideb yr wythnos diwethaf.

Mae'n iawn fod gennym Weinidog Cabinet sydd â phortffolio penodol ar gyfer gogledd Cymru. Mae hyn yn sicrhau bod anghenion y rhanbarth hwnnw ar frig agenda Llywodraeth Cymru. Credaf yn ddiffuant fod angen Gweinidog y Cymoedd ar lefel y Cabinet arnom hefyd bellach. Eu diben fyddai arwain y broses o gyflawni'r amcanion hyn a sicrhau dyfodol disglair i'r ardaloedd a'u cymunedau, gan roi'r cymunedau glofaol yn y canol wrth inni lunio polisi ac wrth wraidd ffyniant ein gwlad yn y dyfodol.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ddadansoddiad trawiadol a chynhwysfawr iawn o'r heriau difrifol sy'n effeithio ar lawer o'n cymunedau glofaol? Yn gyntaf oll, gallaf ddweud fy mod yn credu bod angen inni gofnodi ein diolch am y canlynol: y gwaith y mae Ymddiriedolaeth Adfywio'r Meysydd Glo yn ei wneud yn cefnogi mentrau, adfywio busnesau, cyfleusterau cymunedol; a Sefydliad Lles Cymdeithasol y Diwydiant Glo, sy'n darparu cymorth cymdeithasol i deuluoedd a oedd gynt yn gysylltiedig â'r diwydiant glofaol: a hefyd Undeb Cenedlaethol y Glowyr, sy'n rhoi cymaint o gymorth o safbwynt pensiynau, o ran afiechyd diwydiannol, a rhannau eraill o waddol y diwydiant glo?

Er bod cyflogaeth yn gwella o ran y niferoedd, yr hyn roedd yr adroddiad yn ei amlygu i mi oedd bod traean y bobl mewn gwaith yn gweithio'n rhan-amser, ceir lefel uchel o gyflog isel a chynnydd mewn contractau hunangyflogedig a dim oriau. A fyddech yn cytuno â mi fod hyn yn tynnu sylw amlwg at bwysigrwydd y Bil partneriaethau cymdeithasol y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei gyflwyno, o ran cyflwyno safonau cyflogaeth moesegol? Oherwydd nid lefelau cyflogaeth yw'r broblem, ond ansawdd a sicrwydd cyflogaeth.

Diolch. Galwaf yn awr ar y Gweinidog Addysg i ymateb i'r ddadl. Kirsty Williams.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Vikki a Mick am eu cyfraniadau y prynhawn yma? Mae llawer o'r materion sy'n wynebu ein cymunedau yn y Cymoedd wedi'u gwreiddio'n ddwfn ac yn hirsefydledig, fel yr amlinellodd Vikki yn ei haraith. Maent yn deillio o newidiadau o un genhedlaeth i'r llall a byddant yn cymryd amser i'w gwrthdroi, a rhan o'r her yw meddwl sut y gallwn ddiogelu ein heconomi at y dyfodol ar gyfer heriau yfory.

Dynododd y Llywodraeth hon bwysigrwydd yr hen gymunedau glofaol pan sefydlodd y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de yn 2016, o dan arweiniad fy nghyfaill, Alun Davies, yr Aelod dros Flaenau Gwent. Cofiaf lawer o sgyrsiau bryd hynny gydag Alun am rôl addysg, dysgu gydol oes a sgiliau, ac fe soniaf am agweddau ar fy mhortffolio yn nes ymlaen yn fy sylwadau.

Nod cyffredinol y tasglu oedd arwain gwaith hirdymor i sicrhau newid gwirioneddol drwy greu swyddi o ansawdd da yn agosach at gartrefi pobl, gwella sgiliau pobl a dod â ffyniant i bawb, gyda chymunedau lleol a phobl leol yn ganolog i'r gwaith hwnnw, dod o hyd i atebion iddynt hwy eu hunain yn hytrach na gorfodi atebion arnynt. Roedd am adeiladu ar gryfderau'r Cymoedd, gan gynnwys ei hamgylchedd naturiol unigryw ac ysblennydd—ac wrth gwrs, Ddirprwy Lywydd, gwelaf hynny bob dydd wrth imi deithio o Aberhonddu i'r Senedd.

Yr hyn y bydd llawer o bobl heb sylweddoli o bosibl yw bod gennyf, hyd yn oed yn fy etholaeth i, y byddai llawer o bobl yn ei hystyried yn etholaeth wledig, hen gymunedau glofaol ym Mrycheiniog a Maesyfed yn rhannau uchaf Cwm Tawe, mewn lleoedd fel Ystradgynlais a'r Coelbren ac Aber-craf. Ond rydym yn ymwybodol, o fewn y prydferthwch hwnnw, fod yna her o hyd o ran adfer, economi, diwylliant, democratiaeth a thrafodaeth. Gwn fod y Dirprwy Weinidog presennol yn benderfynol ein bod hefyd yn cynnwys yr amgylchedd, y diwylliant a mannau gwyrdd yn y gwaith hwn, gan fod ganddynt botensial i hybu lles cymunedol yn yr ystyr ehangaf posibl.

Os caf droi yn awr at fanylion buddsoddi, mae'r Dirprwy Weinidog wedi cyhoeddi cyllid gwerth £650,000 yng Nghaerffili. Bydd 91 o swyddi newydd yn cael eu creu yn Rhymni gan Williams Medical Supplies. Mae'r cyllid hwn wedi sicrhau a chreu cyfleoedd cyflogaeth gwirioneddol dda, ac mae'r cwmni wedi dangos ei ymrwymiad i'n contract economaidd ac wedi buddsoddi i wella ei gymwysterau gwyrdd. Mae William Hare Ltd, cwmni rhyngwladol sy'n cynllunio datrysiadau dur ar gyfer prosiectau adeiladu arloesol ledled y byd, yn rhoi dros £10 miliwn ar gyfer caffael a datblygu eu safle yn Rhisga, gyda Llywodraeth Cymru yn darparu £350,000 i gefnogi cynlluniau'r cwmni. Bydd hyn yn arwain at greu 100 o swyddi newydd dros y ddwy flynedd nesaf, ynghyd ag ehangu cyfleusterau, gwella galluoedd gweithgynhyrchu, mwy o brentisiaethau a defnyddio cyflenwyr lleol, a fydd yn hwb gwirioneddol i'r economi sylfaenol, rhywbeth sydd, fel y mae Vikki yn gywir i ddweud, yn hynod bwysig.

Ac un rhan allweddol o'n dull o alluogi newid hirdymor yw'r rhaglen Cymoedd Technoleg. Ein nod oedd annog mabwysiadu technolegau digidol a datblygu technolegau uwch o werth uchel sy'n cefnogi diwydiannau sydd ar flaen y gad. Nawr, mae'n wir i ddweud bod yr arafu byd-eang yn y diwydiant modurol yn arbennig wedi golygu na fu'r cynnydd mor helaeth ag y byddem wedi gobeithio. Nodwyd dwy elfen allweddol ar gyfer darparu'r rhaglen Cymoedd Technoleg yn y dyfodol: (1) parhau i ddenu a datblygu sefydliadau technoleg byd-eang arloesol a (2) cynorthwyo busnesau lleol sy'n bodoli eisoes i wella eu prosesau, cymhwyso technoleg, a datblygu cynhyrchion gwerth uwch ac arallgyfeirio eu sylfaen gwsmeriaid fel eu bod wedi'u diogelu ar gyfer y dyfodol.

Ar yr elfen gyntaf, yn 2018, buddsoddwyd £100,000 yng Nghanolfan Deunyddiau Uwch Dennison, cyfleuster hyfforddi peirianneg o'r radd flaenaf ym mharth dysgu Blaenau Gwent. Mae'r ganolfan yn un o ddim ond llond dwrn yn unig o golegau addysg bellach yn y Deyrnas Unedig sy'n gallu darparu hyfforddiant cyfansawdd uwch fel rhan o'i chyrsiau peirianneg awyrenegol a chwaraeon modur. Ers hynny, mae'r cwrs prentisiaeth gyfansawdd uwch cyntaf yng Nghymru wedi dechrau ac mae wedi denu 60 o fyfyrwyr hyd yn hyn, gan gynnwys, rwy'n falch iawn o ddweud, Ddirprwy Lywydd, nifer o ymgeiswyr benywaidd. Y llynedd, daeth 30 y cant o'r ceisiadau peirianneg gan fenywod.

Fel y gwyddoch, rydym hefyd yn gweithio gyda'r cwmni technoleg byd-eang, Thales, ar Ganolfan Ecsbloetio Ddigidol Genedlaethol gwerth £20 miliwn yng Nglynebwy. Rydym yn rhoi arian cyfatebol tuag at fuddsoddiad £10 miliwn Thales, ac mae'r Ganolfan eisoes wedi chwistrellu £1 filiwn i'r economi leol gydag 20 o'i 53 o gyflenwyr lleol yng Nglynebwy, ac mae wedi cyflogi dros 90 y cant o'i staff cychwynnol o'r ardal leol. Mae'r galluogrwydd cychwynnol bellach ar agor ar gyfer busnes gyda chyfleuster busnes ac ystod seiber o'r radd flaenaf, a rhaglen addysg sy'n tyfu gyda chysylltiadau â busnesau lleol.

O ran yr ail elfen, rydym wedi datblygu rhaglen gymorth ag iddi ffocws i gynorthwyo cwmnïau gwreiddiedig yn ardal y Cymoedd Technoleg i gynyddu cynhyrchiant. Bydd y rhaglen gwella cynhyrchiant yn defnyddio adnoddau cyfunol ein tîm rheoli cysylltiadau rhanbarthol, y rhaglen arloesi clyfar, uned datblygu economaidd Blaenau Gwent, a'r prosiect Upskilling@Work a arweinir gan Goleg Gwent. A bydd hefyd yn denu adnoddau arbenigol ychwanegol, megis rhaglen ASTUTE, lle bo'n briodol. At hynny, mae Coleg Gwent yn arwain ein cynllun peilot ar gyfrifon dysgu personol. Mae hyn eisoes yn gwneud gwahaniaeth o ran cynorthwyo unigolion cyflogedig 19 oed a hŷn ac sy'n ennill o dan £26,000 i gael cymwysterau neu sgiliau lefel uwch yn y sectorau hyn lle mae prinder sgiliau wedi'u nodi gan y bartneriaeth sgiliau ranbarthol, pethau fel peirianneg, adeiladu, TGCh ac iechyd. Bydd hynny'n eu galluogi i symud ymlaen i gyflogaeth ar lefelau cyflog uwch.

Ond rydym hefyd yn codi cyrhaeddiad a dyhead yn gynharach yn y daith addysg. Yn gynharach eleni, daeth y myfyrwyr disgleiriaf a gorau o Sefydliad Technoleg Massachusetts, prifysgol Rhif 1 y byd, i dreulio amser yn ein hysgolion a chefnogi'r gwaith o addysgu mathemateg a gwyddoniaeth. Ni yw'r ail wlad ar bymtheg yn y byd i gymryd rhan yn y cynllun, ac mae ysgolion ar draws Rhondda Cynon Taf wedi elwa ar hyn yn ogystal ag ysgolion ymhellach i ffwrdd yn ardal y maes glo, megis Castell-nedd a Phen-y-bont ar Ogwr.  

Mae ein diwygiadau i gymorth i fyfyrwyr yn golygu bod mwy o fyfyrwyr o ardaloedd cyfranogiad isel yn astudio'n rhan-amser neu amser llawn, ac ar gyfer graddau Meistr. Ddoe ddiwethaf, roeddwn yn siarad mewn cynhadledd dysgu gydol oes a llwyddais i gadarnhau cynnydd o 80 y cant yn nifer y myfyrwyr Prifysgol Agored newydd yng Nghymru. Ac mae bron i hanner myfyrwyr y Brifysgol Agored yng Nghymru bellach yn dod o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, gan gynnwys cynnydd sylweddol yn y myfyrwyr o'r ardaloedd glofaol. Eleni, rydym hefyd wedi gweld cynnydd o 8 y cant mewn ceisiadau prifysgol o'n hardaloedd mwyaf difreintiedig a dyna'r cyflawniad gorau yn unman yn y Deyrnas Unedig.  

Hefyd, mae tasglu'r Cymoedd wedi blaenoriaethu datblygu'r economi sylfaenol ymhellach, a thynnodd Vikki sylw at hyn eto fel rhan hanfodol o'r gwaith. Mae wedi darparu £2.4 miliwn i ariannu 27 o brosiectau yn y Cymoedd fel rhan o gronfa her yr economi sylfaenol, gan eu galluogi i arbrofi gyda phrosiectau newydd yn eu hardaloedd lleol. Felly, er enghraifft, mae cymdeithas dai'r Rhondda wedi cael cyllid i gaffael siop adrannol wag a'i rheoli fel canolfan fenter i helpu i adfywio'r stryd fawr. Mae cyngor Blaenau Gwent wedi cael cymorth i archwilio sut y gall gynyddu gwariant gyda busnesau lleol, i fyny o linell sylfaen o 17 y cant o'i wariant caffael.  

Bydd lledaenu a graddio canlyniadau prosiectau cronfa her yr economi sylfaenol yn llwyddiannus yn cefnogi amcanion polisi sy'n ategu blaenoriaethau ystod o adrannau Llywodraeth Cymru. Ac mae'r Llywodraeth hon, ynghyd â'n partneriaid yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wedi mabwysiadu egwyddor o roi canol y dref yn gyntaf. Bydd hyn yn arwain at weld y Llywodraeth, awdurdodau lleol a busnesau a chymunedau ehangach yn y sector cyhoeddus yn ystyried lleoliad canol y dref yn eu penderfyniadau i roi iechyd a bywiogrwydd canol ein trefi yn y man cychwyn ar gyfer eu strategaethau lleoli a'u penderfyniadau i fuddsoddi mewn lleoliadau, ac mae hynny'n cynnwys rhaglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain.  

Mae ein rhaglenni adfywio i drawsnewid trefi hefyd yn darparu neu'n galluogi gwerth £800 miliwn o fuddsoddiad i gefnogi dros 50 o drefi ledled Cymru i ailadeiladu ac adnewyddu adeiladau a mannau cyhoeddus, yn ogystal â mynd i'r afael ag eiddo gwag. Ym mis Ionawr, cyhoeddasom becyn pellach o gymorth i ganol trefi gyda bron i £90 miliwn, ac mae'r pecyn yn cynnwys ymestyn ein rhaglen grant cyfalaf am flwyddyn arall hyd at fis Mawrth 2022. A bydd hon yn darparu prosiectau ychwanegol gwerth £58 miliwn i adfywio canol trefi wedi'u blaenoriaethu'n rhanbarthol.

Mae ein hagenda trawsnewid trefi yn cefnogi buddsoddi i greu trefi llewyrchus, cynaliadwy, hyfyw, gyda chysylltiadau da, ac economi leol gref lle mae pobl yn falch o fyw, gweithio, chwarae a buddsoddi. Ac i'n plant, dewiswyd Rhondda Cynon Taf fel ardal i dreialu ein dull newydd o roi cyngor annibynnol ar yrfaoedd fel rhan o'r rhaglen Gatsby. Yn ddiweddar, roeddwn mewn ysgol yn etholaeth Mick i weld dyheadau'r plant yn y fan honno a'r cyngor a'r cyfleoedd profiad gwaith a'r mentora y mae'r cynllun peilot hwnnw'n eu rhoi i blant yn y cymunedau hynny. Ddirprwy Lywydd, gofynnais i un myfyriwr lle roedd am ymgeisio i fynd i brifysgol, a dywedodd wrthyf, 'Rwyf am fynd i'r orau—pam ddim? Rwy'n gwneud cais i Sefydliad Technoleg Massachusetts.' Ac mae gennyf bob ffydd y bydd y myfyriwr yn cyrraedd yno.

Rwy'n gobeithio y bydd hyn yn rhoi blas i'r Senedd, y rheini ohonom sydd ar ôl, o'r gwahanol feysydd gwaith ar draws Llywodraeth Cymru sy'n canolbwyntio ar weithredu'r newidiadau cynaliadwy hirdymor sydd eu hangen yng Nghymoedd de Cymru, neu'n cyfrannu at roi'r rhain ar waith. Ac fel bob amser, mae'r Llywodraeth yn ddiolchgar am ymroddiad Vikki i sicrhau bod y materion hyn yn cael eu trafod yn rheolaidd yma, ar ran ei hetholwyr a'r bobl ar draws cymunedau Cymoedd de Cymru, ac rydym yn ddiolchgar am hynny. Diolch yn fawr.

Diolch. A daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:37.