1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru ar 1 Gorffennaf 2020.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod gan Gymru'r adnoddau i ymdrin â phandemig yn y dyfodol? OQ55394
Diolch, Llywydd. Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn arwain cyfres o drefniadau cydnerthedd lleol ac yn cymryd rhan mewn rhwydweithiau DU gyfan sydd, gyda'i gilydd, yn canolbwyntio ar ddiogelu'r cyhoedd a bod yn barod ar gyfer pandemig.
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno ein bod ni wedi ein tanbaratoi'n druenus ar gyfer COVID-19. Er gwaethaf SARS a MERS, roedd ein cynllunio ar gyfer pandemig yn dal i fod yn seiliedig ar achosion o'r ffliw. Fodd bynnag, fe wnaeth ein gwaith cynllunio barhau i fethu â blaenoriaethu capasiti profi. Mae'r pandemig presennol hwn wedi dangos bod y gwledydd hynny a oedd â chapasiti profi yn gynnar wedi llwyddo i fynd drwy'r argyfwng cychwynnol yn gymharol ddiogel.
Mae firolegwyr blaenllaw wedi rhybuddio y gallai feirysau anhysbys eraill ein bygwth ni yn y dyfodol wrth i'r newid yn yr hinsawdd a thwf y boblogaeth orfodi pobl i gysylltiad agosach â bywyd gwyllt. Yn yr un modd â'r coronafeirws hwn, mae'n rhaid i ni brofi ac ynysu'r rhai sydd wedi'u heintio, ac allwn ni ddim fforddio i roi pawb dan gwarantin. Prif Weinidog, pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i sicrhau bod gan Gymru ddigon o gapasiti labordy i gynnal degau o filoedd o brofion gwrthdro o ran adwaith cadwynol polymerasau yn feunyddiol? Diolch.
Llywydd, hoffwn ddiolch i Caroline Jones am y cwestiwn yna, ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd am natur newidiol y bygythiadau yr ydym ni'n eu gweld ar raddfa fyd-eang a'r angen i ni fod yn effro iddyn nhw. Dyna pam mae gennym ni ein cynllun ymateb ein hunain ar gyfer Cymru. Dyna pam yr ydym ni'n gweithio drwy ein fforymau lleol Cymru Gydnerth, ac yna ein bod ni'n gysylltiedig â strwythurau'r DU hefyd. Cyfarfodydd prif swyddogion meddygol y pedair gwlad, mae'r ffaith bod arweinyddion cynllunio ar gyfer argyfwng yn cyfarfod fel grŵp ar draws y pedair gwlad: mae'r holl bethau hynny'n golygu ein bod ni'n chwarae ein rhan yn yr ymdrechion sydd eu hangen ar draws y Deyrnas Unedig i fod yn gwbl barod ar gyfer y dyfodol ac i roi'r pethau hynny ar waith a fydd yn ein gwneud ni'n gryf ar gyfer unrhyw ddigwyddiadau o'r math hwn yn y dyfodol y gallai fod angen i ni eu hwynebu.
Bore da, Llywydd. Bore da, Prif Weinidog. Gan ddilyn pwynt Caroline, wrth gwrs, nid oedd yr un ohonom ni'n barod ar gyfer y pandemig hwn, ac rwy'n credu ein bod ni, fel byd, wedi dysgu rhai gwersi arwyddocaol iawn am yr hyn sy'n digwydd pan fyddwch chi'n gwrthdaro â natur a sut y gallwn ni i gyd ymateb. Ac, wrth gwrs, mae'r pwynt y mae Caroline wedi'i godi am y capasiti profi yn hanfodol bwysig, a gwn eich bod chi'n cydnabod hynny. Ond er ein bod ni wedi ein dal ar gamfa o ran y pandemig cyffredinol, rydym ni wedi cael misoedd bellach i ddechrau cael ein trefn brofi wedi'i sefydlu ac yn gweithio. Ac eto, mae ffigurau a gyhoeddwyd ddoe yn dangos mai ychydig dros un rhan o bump o'r capasiti profi dyddiol yng Nghymru sydd wedi cael ei ddefnyddio, a bod y profion ar gyfer gweithwyr gofal iechyd wedi arafu am y seithfed wythnos yn olynol. Hefyd, rydym ni'n dal i aros 48 awr, 72 awr weithiau, i brofion ddod yn ôl. A'r pwynt a wnaed eisoes, yr wyf i'n credu y byddem ni i gyd yn cytuno ag ef, yw bod angen i ni gael pobl yn ôl i'r gweithle, yn ôl i'w bywydau go iawn, cyn gynted a phosibl os ydyn nhw'n hunanynysu oherwydd bod ganddyn nhw neu bobl o'u cwmpas symptomau.
Felly, Prif Weinidog, beth ydych chi'n mynd i allu ei wneud i sicrhau bod gennym ni drefn brofi gynhwysfawr ac ymatebol a all symud ymlaen, a all gyflawni dros Gymru? Sut gwnewch chi newid pethau i wella hynny? Sut gwnewch chi sicrhau bod y drefn brofi hon yn addas i unrhyw ddiben a allai gael ei daflu atom ni o ran unrhyw bandemig arall a allai ddod i'n rhan?
Llywydd, diolchaf i Angela Burns am hynna. Wel, mae gennym ni drefn brofi gynhwysfawr ar waith yng Nghymru. Mae gennym ni fwy o brofion ar gael heddiw nag ar unrhyw adeg o'r blaen, gydag ychydig yn llai na 15,000 o brofion ar gael yng Nghymru bob dydd. Yn syml, mae'r ffaith bod llai o bobl yn cael eu profi weithiau yn golygu bod angen prawf ar lai o bobl. Nid profi pobl nad oes angen eu profi yw ein huchelgais. Ceir llai o weithwyr gofal iechyd y mae angen eu profi weithiau—dyna pam mae'r niferoedd wedi gostwng. Mae llai o bobl yn cael eu profi mewn cartrefi gofal, ond mae hynny oherwydd bod gennym ni drefn o brofi pawb bob wythnos sy'n gweithio mewn cartrefi gofal.
O ran y ffordd y caiff profion eu cyflawni, mae angen i ni wella cyfran y profion sy'n cael eu cwblhau o fewn 24 awr, ond mae nifer y profion sy'n cael eu cyflawni o fewn 24 awr yn uwch nag y bu ar unrhyw adeg yn ystod y pandemig. Mae hynny oherwydd bod mwy o brofion yn cael eu cynnal. Felly, pan roedd cyfran y profion a gwblhawyd o fewn 24 awr ar ei huchaf, roeddem ni'n cwblhau rhwng 200 a 300 y dydd o fewn 24 awr. Nawr, pan fo'r gyfran yn is, rydym ni'n cynnal 1,700 y dydd o fewn 24 awr gan fod llawer mwy o brofion yn cael eu cynnal. Ac yn y gogledd, yn y ddau bandemig, rydym ni wedi bod yn cyflawni'r mwyafrif enfawr o brofion o fewn 24 awr.
Rwy'n credu bod ein system profi, olrhain a diogelu wedi dangos ei bod wedi gallu paratoi a darparu'r gwasanaeth sydd ei angen yn y cyd-destunau hynny, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem ni fod yn falch ohono. Rwy'n credu y dylem ni roi rhywfaint o glod i'r bobl hynny a weithiodd mor galed i wneud yn siŵr bod y trefniadau hynny wedi'u sefydlu ac yn gweithio'n effeithiol.
Prif Weinidog, mae'n cael ei adrodd heddiw bod Llywodraeth yr Unol Daleithiau wedi sicrhau bron holl stociau un o'r ddau gyffur y dangosir eu bod o gymorth i gleifion COVID-19 ar hyn o bryd. Dywedodd y Tŷ Gwyn ei fod wedi prynu mwy na 500,000 cwrs o remdesivir, cyffur gwrthfeirysol y mae treialon yn awgrymu sy'n helpu rhai cleifion i dreulio llai o amser yn yr ysbyty. Mae hyn yn cynnwys yr holl gyflenwadau a fydd yn cael eu gweithgynhyrchu y mis hwn, yn ogystal â 90 y cant o'r rhai a ddisgwylir ym mis Awst a mis Medi. Mae gan gytundebau unochrog o'r fath oblygiadau amlwg i gleifion yn Islwyn a ledled Cymru, felly pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o gyflenwad effeithiol o feddyginiaethau yn y pandemig byd-eang hwn?
Diolchaf i Rhianon Passmore am y cwestiwn pwysig yna. Mae hi'n iawn i dynnu sylw at yr heriau sy'n bodoli o ran sicrhau cyflenwadau effeithiol o feddyginiaethau. Mae mwy o alw am feddyginiaethau ledled y byd, ond bu llai o gapasiti cynhyrchu gan y bu'n rhaid i India a Tsieina, lle mae llawer o feddyginiaethau yn cael eu cynhyrchu, gamu yn ôl o'u cynhyrchu oherwydd effaith coronafeirws yn eu gwledydd eu hunain. Mae parhad cyflenwad meddyginiaethau yn fater a gadwyd yn ôl, nid yw'n fater sydd wedi'i ddatganoli i Gymru, ond rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed gyda'r pedair gwlad arall i wneud yn siŵr bod cynlluniau ar waith i ddeall y galw, i ddyrannu'r stoc sydd ar gael, i gynyddu'r cyflenwad pan fo angen.
Rydym ni'n wynebu, fel y gwn y bydd Rhianon Passmore yn gwybod, yr anhawster ychwanegol o adael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb priodol. Mae naw deg y cant o'r meddyginiaethau hyn yn dod i'r Deyrnas Unedig ar draws y culfor byr rhwng Calais a Dover. Pe byddai tarfu ar y cyflenwadau hynny, roedd Llywodraeth y DU yn bwriadu yn flaenorol dibynnu ar gludo nwyddau awyr, ond nid yw cludo nwyddau awyr yn symud yn ystod argyfwng COVID. Felly, mae problemau gwirioneddol yn codi o'r coronafeirws yr ydym ni i gyd yn mynd i'r afael â nhw, ond ceir anawsterau y gellir eu hosgoi sy'n dod ar y gorwel hefyd. Ac fel y corff sy'n gyfrifol am barhad cyflenwad meddyginiaethau, mae'n ddyletswydd wirioneddol ar Lywodraeth y DU i beidio ag ychwanegu at yr anawsterau yr ydym ni eisoes yn eu hwynebu a'r heriau y mae coronafeirws ei hun wedi'u creu.