Eitem 9 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar ddeiseb y Pwyllgor Deisebau P-05-967, 'Annog Llywodraeth Cymru i ddiwygio ei pholisi ar ryddhad ardrethi annomestig i helpu i gadw siopau Debenhams ar agor yng Nghymru', a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i gyflwyno'r cynnig—Janet Finch-Saunders.

Cynnig NDM7343 Janet Finch-Saunders

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi’r ddeiseb 'P-05-967 Annog Llywodraeth Cymru i ddiwygio ei pholisi ar ryddhad ardrethi annomestig i helpu i gadw siopau Debenhams ar agor yng Nghymru' a gasglodd 5,790 o lofnodion.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a hefyd am y cyfle i gyflwyno'r ddadl hon. Mae'r ddeiseb o'n blaenau yn cynnwys 5,790 o lofnodion. Fe'i cyflwynwyd gan Peter Black, cyn gyd-Aelod i lawer ohonom yma yn y Senedd, a chynghorydd etholedig ar hyn o bryd ar Gyngor Abertawe.

Mae'r ddeiseb hon yn codi pryderon am yr effaith y gall cau siopau manwerthu mawr ei chael ar hyfywedd canol trefi a dinasoedd. Mae'n gwneud hynny yng nghyd-destun yr heriau sy'n wynebu'r sector manwerthu o ganlyniad i'r coronafeirws. Mae'r ddeiseb yn cyfeirio at siopau Debenhams yn unol â'r rôl ganolog sydd i'r siop honno yng nghanol dinas Abertawe. Mae'r un peth yn wir yma yn Llandudno—mae'n bendant yn siop angori i lawer o bobl yn ein prif ganolfan siopa. Fodd bynnag, y pwynt ehangach a wnaed gan y deisebwyr yw pwysigrwydd siopau angori mawr o'r fath yng nghanol llawer o drefi a dinasoedd ledled Cymru. Gallai'r effaith ganlyniadol o golli siop o'r fath, a'r gostyngiad yn nifer y cwsmeriaid yn sgil hynny, fod yn ddinistriol i fusnesau eraill yn yr ardal.

Nawr, rwyf am bwysleisio, wrth gyflwyno'r ddeiseb hon, nad yw'r Pwyllgor Deisebau yn ceisio annog dadl fanwl ynghylch manteision cynnig cymorth ariannol i un cwmni penodol, nac am sefyllfa ariannol Debenhams ei hun. Yn hytrach, credaf y gall trafod y ddeiseb hon helpu i daflu goleuni ar ddau fater pwysig: (1) sut orau i flaenoriaethu'r cymorth ariannol sydd ar gael i fusnesau gan Lywodraeth Cymru i'r rhai sydd fwyaf o'i angen; a (2) pa fesurau y gellir eu cymryd i ddiogelu ein strydoedd mawr rhag effeithiau'r pandemig ofnadwy hwn. Serch hynny, mae angen nodi ychydig o gefndir y ddeiseb yn gryno.

Ym mis Mawrth, cyhoeddodd y Gweinidog Cyllid becyn cymorth i fusnesau mewn ymateb i COVID-19. Roedd hyn yn cynnwys 100 y cant o ryddhad ardrethi busnes ar gyfer eiddo a ddefnyddir ar gyfer manwerthu, hamdden a lletygarwch, am flwyddyn yn unig. Wedi hynny, diwygiwyd y cynllun i eithrio eiddo â gwerth ardrethol o £500,000 a throsodd. Mae Llywodraeth Cymru yn datgan bod hyn yn effeithio ar lai na 200 eiddo yng Nghymru ac mae wedi ei galluogi i ailgyfeirio mwy na £100 miliwn i'w chronfa cadernid economaidd. Mae cwmnïau, gan gynnwys Debenhams, wedi honni y gallai'r penderfyniad hwn beryglu camau i ailagor siopau mawr yng Nghymru. Yn achos siopau Debenhams yn Abertawe a Chasnewydd, dwy siop a ddaeth i sylw'r pwyllgor, cytunwyd yn lleol i ohirio ardrethi busnes. Nododd y deisebydd nifer y swyddi a gynhyrchir gan safleoedd manwerthu mawr, o ran cyflogaeth uniongyrchol ac yn anuniongyrchol i'r economi leol. Mae hefyd yn tynnu sylw at y ffaith nad yw'r cytundebau lleol ond yn berthnasol i ohiriadau, gyda'r arian yn dal i fod yn ddyledus yn y dyfodol.

Yn amlwg, mae llawer o fanwerthwyr wedi gallu ailagor eu drysau ers i gyfyngiadau ar werthu nwyddau dianghenraid gael eu llacio ar 22 Mehefin. Gobeithiwn y bydd hyn yn helpu i liniaru'r heriau a wynebir gan lawer o fanwerthwyr ledled Cymru. Fodd bynnag, mae'n amlwg fod yna adegau anodd iawn o'n blaenau, ac nid wyf yn gor-ddweud pan ddywedaf fod heriau dirfodol yn wynebu llawer o fusnesau bach a mawr. Mae llawer o'r heriau hyn yn rhai strwythurol ac yn rhagflaenu'r argyfwng presennol, ond maent yn sicr wedi'u gwaethygu gan y cyfyngiadau symud a oedd yn ofynnol i fynd i'r afael â'r clefyd. Gobeithio y bydd y ddadl hon yn ein helpu i drafod ymhellach sut y gall Llywodraeth Cymru ymateb i'r heriau hynny yn y ffordd orau. Rwyf hefyd yn edrych ymlaen at glywed gan y Gweinidog heddiw am y camau sy'n cael eu cymryd i gefnogi manwerthwyr a busnesau eraill yng Nghymru. Diolch yn fawr.

Croesawaf y cyfle hwn i siarad am y ddeiseb hon. Mae eistedd ar y Pwyllgor Deisebau yn fraint go iawn i mi gan ei fod yn gyfle gwych imi edrych ar eitemau o bwysigrwydd enfawr, fel hwn. Mae'r ddeiseb hon yn gofyn i'r Llywodraeth weithredu i helpu i ddiogelu dyfodol cyflogwr pwysig yma yng Nghymru a dylem i gyd fod yn ymwybodol iawn o'r angen i lywodraeth ddangos hyblygrwydd wrth ddiogelu swyddi manwerthu, lle mae effaith y pandemig coronafeirws ar ein stryd fawr wedi bod yn fawr. Wrth gwrs, ceir sectorau eraill hefyd. Effeithiwyd ar lawer o sectorau ledled Cymru, ac rwyf innau wedi galw ar Lywodraeth y DU i weithredu'n gyflym i gefnogi'r diwydiant awyrofod. Ni allaf ond gobeithio y byddant yn dechrau rhoi ystyriaeth ddifrifol i'r galwadau hyn.

Ddirprwy Lywydd, nodais ymateb y Gweinidog i'r pwyllgor gyda gwir ddiddordeb ac yn arbennig y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn darparu rhyddhad ardrethi annomestig i'r rhan fwyaf o siopau Debenhams yng Nghymru, gyda chyfanswm cymorth o dros £1 filiwn. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni gydnabod bod y cwmni hwn yn gyflogwr pwysig ledled Cymru a byddwn yn annog y Gweinidog i amlinellu ymhellach sut y gall weithio gyda'n partneriaid llywodraeth leol i gefnogi'r swyddi hyn ymhellach a sut y gall edrych eto hefyd ar sut rydym yn cefnogi'r holl swyddi ar draws ein strydoedd mawr a phob busnes ar ein strydoedd mawr drwy gydol yr argyfwng hwn ac i mewn i'r cyfnod ôl-COVID. Diolch.

Rwy'n falch o ddweud ychydig eiriau yn y ddadl hon a diolch i Janet Finch-Saunders ac yn wir i'r Pwyllgor Deisebau am ystyried deiseb bwysig. Codais fater Debenhams yn gyntaf ychydig wythnosau'n ôl bellach pan soniwyd gyntaf am y bygythiad i siopau Cymru yng Nghasnewydd ac Abertawe, rwy'n credu, a'r tro cyntaf i'r mater gael sylw yn fy ngwasg leol. Rwy'n credu ei bod yn hawdd iawn inni ganolbwyntio ar yr angen i gefnogi busnesau bach a chanolig yn ystod y pandemig, ac wrth gwrs, mae hynny'n hanfodol bwysig, ac yn fy etholaeth fy hun yn fy ardal i o dde Cymru, mae gennych drefi marchnad, mae gennych siopau bach sydd angen cymorth, ond ar yr un pryd, os tynnwn ein llygad oddi ar y bêl ac os nad edrychwn ar ffyrdd y gallwn gefnogi'r siopau angori mwy o faint hefyd, rwy'n credu y byddwn yn esgeuluso rhywbeth. Ac fel y dywedodd Janet Finch-Saunders wrth agor, mae'r ffordd y mae'r gyfundrefn ardrethi busnes yn gweithio yng Nghymru—y gyfundrefn ardrethi annomestig—yn golygu bod siopau fel Debenhams wedi teimlo dan fygythiad. Rwy'n credu y byddai'n rhy hawdd inni feddwl, 'Wel, iawn, maent yn gwmnïau mwy o faint, byddant yn iawn.' Yn y pen draw, os collwn siop fel y siop flaenllaw yng Nghasnewydd, sydd ond wedi bod ar agor ers rhai blynyddoedd bellach, siop gymharol newydd, rydym yn colli llawer o swyddi, rydym yn colli siop angori fawr yn yr ardal honno sy'n dod â phobl i mewn, pobl sy'n mynd wedyn i siopa mewn siopau cyfagos a chefnogi'r economi leol. Ac er ei fod yn yr etholaeth gyfagos—mae yng Ngorllewin Casnewydd, yn ardal Jayne Bryant—mae llawer o bobl yn fy ardal i yn mynd i lawr i'r siop honno wrth gwrs ac mae llawer o bobl yn gweithio yno.

Felly, diolch i chi am gyflwyno'r ddeiseb hon, Janet, ac a gaf fi ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Deisebau am wneud hynny a chyflwyno'r ddadl hon yma heddiw? Gadewch inni annog Llywodraeth Cymru i ailedrych ar y cynllun rhyddhad ardrethi annomestig. Ydy, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud nifer o bethau i geisio cefnogi busnesau ac yn arbennig busnesau llai o faint, ond gadewch inni beidio â cholli golwg ar y ffaith bod angen y cymorth ar y siopau mawr fel Debenhams.

Hoffwn glywed y newyddion diweddaraf gan y Gweinidog hefyd, pan fydd yn ymateb, am y trafodaethau a gynhaliwyd gyda rheolwyr Debenhams hefyd, oherwydd o'r hyn y gwn eu bod wedi'i ddweud, rwy'n credu bod ganddynt syniadau da iawn, a gobeithio y gallwn ddod i drefniant a fydd yn plesio pob ochr. Ond diolch am y ddadl hon heddiw.

Er ein bod yn cefnogi'r cynnig, mae'n siomedig nodi na allai gynnwys manwerthwyr stryd fawr eiconig eraill. Rwy'n deall, wrth gwrs, fod yn rhaid i'r pwyllgor gyflwyno'r ddadl yng ngoleuni'r ddeiseb wreiddiol. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn, fodd bynnag, i bwysleisio bod siopau mawr eraill wedi cau neu ar fin cau llawer o'u siopau stryd fawr. Rydym ni yn Nhorfaen wedi gweld siop Marks and Spencer yn cau yng nghanol tref Cwmbrân, ac mae rhywun yn meddwl tybed beth yw sefyllfa ariannol busnesau o'r fath fel siop adrannol David Evans yn y dref, sy'n un o gadwyn siopau House of Fraser. Yn aml, mae'r siopau cadwyn enwog hyn yn siopau angori ar gyfer canol trefi; mae eu habsenoldeb yn aml yn achosi—os maddeuwch y gair mwys—adwaith cadwynol i'r canolfannau yr effeithir arnynt, lle na all llawer o siopau bach oroesi oherwydd y gostyngiad yn nifer yr ymwelwyr â'r dref ei hun. Er ein bod yn cefnogi'r alwad hon ar ran Debenhams, a gaf fi annog y Llywodraeth i helpu pob siop o'r fath? Mae dyfodol canol ein trefi a'n dinasoedd yn y fantol, a rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i helpu i'w cynnal.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr heriau sy'n wynebu busnesau yn ystod y pandemig, a chafwyd ymdrech ryfeddol i ddarparu'r pecyn cymorth mwyaf hael i fusnesau yn unrhyw ran o'r DU. Mae ein pecyn gwerth £1.7 biliwn yn cynnwys dros £350 miliwn o ryddhad ardrethi annomestig i fusnesau yn y sectorau manwerthu, hamdden a lletygarwch, ac mae'r cynllun hwn yn gostwng y biliau ardrethi ar gyfer y busnesau hyn i sero ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Mae hyn yn ychwanegol at ein cynlluniau rhyddhad ardrethi presennol, sy'n darparu dros £230 miliwn o gymorth eleni. O ganlyniad i'n cynlluniau, nid yw dros 70,000 o fusnesau a sefydliadau eraill yng Nghymru yn talu unrhyw ardrethi o gwbl eleni. Rydym hefyd wedi darparu dros £800 miliwn o gyllid ar gyfer grantiau sy'n gysylltiedig â gwerthoedd ardrethol i gefnogi busnesau bach a chanolig ledled Cymru, gan gynnwys busnesau yn y sector manwerthu. Rydym wedi gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod yr arian hwn wedi cyrraedd busnesau cyn gynted â phosibl, ac rwyf am ddiolch i bob awdurdod lleol ledled Cymru am y ffordd hyblyg ac effeithlon y maent wedi mynd i'r afael â'r her hon i gefnogi busnesau ar draws ein cymunedau. Hyd yn hyn, maent wedi rhoi dros 60,000 o grantiau i fusnesau cymwys. Yn wahanol i Loegr, mae busnesau nad ydynt yn gymwys ar gyfer y cynlluniau hyn wedi gallu gwneud cais am gymorth ariannol drwy ein cronfa cadernid economaidd gwerth £0.5 biliwn, cronfa a luniwyd i fynd i'r afael â'r bylchau yn y DU a adawyd yng nghynnig Llywodraeth y DU.

Gwn nad yw pob busnes wedi cymhwyso i gael cymorth ariannol, ac mae ein pecyn wedi'i gynllunio i fod yn fforddiadwy o fewn yr arian sydd ar gael yn wyneb pandemig byd-eang digyffelyb. Er gwaethaf y pwysau hyn, mae ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod 34 y cant o'r holl fusnesau yng Nghymru wedi cael cymorth gan y Llywodraeth yng Nghymru, o'i gymharu â 14 y cant yn Lloegr. Cafodd ein gallu i fynd y tu hwnt i'r cymorth a gynigir gan Lywodraeth y DU ei ariannu'n rhannol gan ein penderfyniad i gapio'r cymorth sydd ar gael drwy ein mesurau rhyddhad ardrethi newydd, ac ni wnaed y penderfyniad hwnnw ar chwarae bach. Galluogodd dros £100 miliwn i gael ei gyfeirio tuag at ein cronfa cadernid economaidd, sy'n cefnogi busnesau o bob maint. I ddangos yr effaith a gaiff hyn, dyma'r swm sydd ei angen i ariannu grantiau o £50,000 ar gyfer dros 2,000 o fusnesau bach a chanolig yng Nghymru, ac mae'r gronfa hon wedi cynorthwyo miloedd o fusnesau bach, sy'n gyfran fwy o economi Cymru, gyda llawer ohonynt yn asgwrn cefn i'n cymunedau.

Gan droi at yr heriau sy'n wynebu Debenhams, rwy'n cydnabod pwysigrwydd siopau Debenhams i'n trefi a'n dinasoedd ledled Cymru, ac rwyf wedi cyfarfod â chadeirydd Debenhams i ddysgu mwy am sefyllfa'r cwmni. Mae'n bwysig cydnabod bod y rhan fwyaf o siopau Debenhams yng Nghymru yn derbyn rhyddhad ardrethi a chymorth grantiau gwerth £1.3 miliwn eleni. Fodd bynnag, mae problemau Debenhams wedi'u dogfennu'n dda, ac wrth i'r cwmni wynebu ei drydedd broses ansolfedd mewn 12 mis, nid wyf yn credu ei bod yn gredadwy honni y gellid gwarantu cynaliadwyedd y busnes drwy ryddhad ardrethi pellach gan Lywodraeth Cymru. Mae Debenhams eisoes wedi cyhoeddi bod rhai o'i siopau'n cau ledled y DU, ac mae'r rheini'n cynnwys nifer o safleoedd a oedd yn gymwys i gael rhyddhad ardrethi. Ac o ystyried y cefndir heriol hwn, cyfeiriais y cwmni at y gronfa cadernid economaidd, sydd wedi cefnogi busnesau sy'n strategol bwysig yng Nghymru gyda gwerth ardrethol o dros £500,000.

Nid yw ond yn iawn fod unrhyw gymorth pellach yn gysylltiedig ag ymrwymiadau clir ynghylch swyddi a chynlluniau busnes, oherwydd dyma'r ffactorau sy'n pennu a yw ein cymorth yn cyflawni mewn gwirionedd ar gyfer ein cymunedau, canol ein trefi a'n gweithwyr yng Nghymru. Gyda'n hadnoddau cyfyngedig, rwy'n hyderus fod cydbwysedd teg wedi'i daro drwy gyfyngu rhyddhad ardrethi i'r safleoedd mwy hynny er mwyn cefnogi busnesau llai heb unman arall i droi. Rhaid inni gydnabod hefyd fod ardrethi annomestig yn bodoli i helpu i ariannu'r gwasanaethau lleol rydym oll yn dibynnu arnynt. Caiff pob ceiniog o refeniw a gesglir ei defnyddio i ariannu gwasanaethau lleol, ac mae'r gwasanaethau hyn yn hanfodol ar adegau arferol, ond o dan yr amgylchiadau presennol, mae awdurdodau lleol hefyd yn darparu cymorth uniongyrchol a hanfodol wrth ymdrin ag effaith y feirws.

Felly, i orffen, gan weithio ar gyflymder ac i raddau sy'n gwbl ddigynsail, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cymorth i Debenhams ac wedi ymgysylltu'n gadarnhaol â'r cwmni, tra'n ceisio diogelu swyddi a sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei ddefnyddio'n ddoeth. Diolch yn fawr.

A gaf fi alw yn awr ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl?

Diolch yn fawr, Lywydd. Ac wrth gloi'r ddadl heddiw, hoffwn ddiolch i'r deisebydd ac eraill sydd wedi cysylltu â'n pwyllgor ynglŷn â'r mater hwn. Roedd yn dda gweld Jack Sargeant yn cyfrannu fel aelod o'r pwyllgor, a wyddoch chi, yn galw ar y Gweinidog i nodi sut y gellir cefnogi busnesau o'r fath. Mae fy nghyd-Aelod Nick Ramsay yn cymeradwyo unwaith eto yr angen i gydnabod bod y siopau angori hyn, ar ôl inni eu colli, hefyd yn arwain at golli llawer o swyddi. Tynnodd David Rowlands sylw at y ffaith bod siopau mawr eraill allan yno—a soniodd am House of Fraser, Marks and Spencers—a sut y mae hynny'n arwain at adwaith cadwynol pan fyddwn yn colli'r siopau mawr hyn.

Mae'r ddadl hon wedi ein galluogi i godi pwyntiau a materion pwysig, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am ymateb i lawer ohonynt. Bydd y Pwyllgor Deisebau yn ystyried y ddeiseb hon unwaith eto yng ngoleuni'r cyfraniadau a wnaed yn ein Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf yn gweld unrhyw wrthwynebiadau, felly derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.