1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am leihau'r risg o heintiadau COVID-19 mewn ffatrïoedd a lleoliadau caeedig eraill? OQ55438

Diolch, Llywydd. Jest cyn ateb y cwestiwn, gaf i jest ddweud gair o ddiolch i chi a phob un sydd wedi gweithio mor galed i baratoi y Siambr i'n helpu ni i gyd i ddod nôl fan hyn heddiw?

Ddydd Llun, Lywydd, cadeiriais gyfarfod cyntaf grŵp i sefydlu fforwm iechyd a diogelwch cenedlaethol ar gyfer Cymru, fel y cynigiwyd ar y cyd gan Gyngres yr Undebau Llafur a Chydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru. Bydd yn cynghori ar fesurau i leihau risg mewn lleoliadau caeedig, yn ychwanegol at y canllawiau helaeth a gyhoeddwyd eisoes ar gyfer y sector.

Diolch i'r Prif Weinidog am ei ymateb. Ysgrifennais at Kepak a chyngor Merthyr Tudful ar 1 Ebrill eleni i fynegi fy mhryderon ynghylch diffyg gweithdrefnau cadw pellter cymdeithasol a hylendid yn eu ffatri ym Merthyr Tudful ar ôl i etholwr dynnu fy sylw at y mater. Roedd yr etholwr yn pryderu y gallai achosion o COVID-19 ddigwydd yno oni bai bod rheoliadau priodol yn cael eu rhoi ar waith, ac roedd hwnnw’n bryder y gellid ei gyfiawnhau yn anffodus. Nawr, er bod fy llythyr at y cwmni heb gael ei ateb, rhoddodd y cyngor gamau ar waith: dywedasant wrthyf eu bod wedi trefnu i'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch sicrhau bod y rheoliadau perthnasol yn cael eu dilyn, a'u bod wedi trefnu i gael gweithiwr amser llawn o’r Asiantaeth Safonau Bwyd ar y safle. Ond gwyddom nad oedd hyn yn ddigon i atal clwstwr o achosion o COVID-19 yn y ffatri, a chredir bod 135 o bobl bellach wedi'u heintio. 

Brif Weinidog, carwn wybod a oeddech chi'n ymwybodol fod pryderon wedi'u lleisio ynglŷn â’r ffatri ac a oeddech chi'n fodlon â'r camau a gymerwyd gan gyngor Merthyr Tudful. O ystyried bod yr achosion wedi digwydd er gwaethaf eu hymdrechion gorau, a ydych chi’n cytuno yn awr fod angen i chi edrych eto ar dynhau rheoliadau ar gyfer gweithleoedd risg uchel fel ffatrïoedd prosesu cig, ac y dylid defnyddio ein capasiti i gynnal profion ychwanegol yn rheolaidd i brofi gweithwyr sy'n gweithio o dan yr amodau hyn fel y gellir cyfyngu’n well ar nifer yr achosion yn y dyfodol? 

Lywydd, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw? Wrth gwrs, codwyd pryderon am y ffatri gan fy nghyd-Aelod Dawn Bowden, a daethpwyd â’r pryderon hynny i sylw awdurdodau eraill sy'n gyfrifol am sicrhau diogelwch yn y ffatri yn ogystal â’r awdurdod lleol. Goruchwylir hynny bellach gan dîm rheoli achosion, sy'n cynnwys aelodau o'r awdurdod lleol, y bwrdd iechyd lleol, Iechyd Cyhoeddus Cymru, adran iechyd yr amgylchedd, yr Asiantaeth Safonau Bwyd a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch. Mae'r tîm hwnnw'n ymchwilio i'r hyn sydd wedi achosi'r nifer o achosion a welsom yn Kepak Merthyr Tudful.

Nid yw'n glir o hyd yn y wybodaeth a welais mai yn y ffatri yr achoswyd y cynnydd yn nifer yr achosion, yn hytrach na bod yr haint wedi'i drosglwyddo i'r ffatri o'r gymuned. Mae'r gwaith hwnnw'n dal i fynd rhagddo, ac mae Llywodraeth Cymru yn cael y wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd am gyfarfodydd y tîm hwnnw—cynhelir un ohonynt heddiw—a byddwn yn cael ein llywio gan eu hymchwiliadau a'r argymhellion y disgwyliaf eu clywed ganddynt.

Brif Weinidog, sylwaf fod Sefydliad Iechyd y Byd yn debygol o addasu ei gyngor ar yr effaith cwmwl a gynhyrchir drwy anadlu ac y gall y gronynnau bach iawn sy'n cael eu cynhyrchu felly hongian yn yr awyr am oriau, ac maent yn arbennig o dueddol o wneud hynny mewn mannau bach fel toiledau lle ceir sychwyr dwylo, er enghraifft. A allwch chi ein sicrhau, wrth inni gael mwy o wybodaeth wyddonol am y clefyd hwn, y byddwch yn addasu eich canllawiau ar beth sy'n briodol i'w wneud, gan sicrhau eu bod yn cyrraedd y rhai y mae angen iddynt wybod—[Anghlywadwy.]—?

Diolch i David Melding am hynny. Cafodd rhai ohonom gyfle i drafod y mater hwn yn fyr gyda'r prif swyddog meddygol yn gynharach heddiw. Ei ddehongliad ef o'r dystiolaeth sydd wedi dod i'r amlwg yn Sefydliad Iechyd y Byd yw bod y rhan fwyaf o'r trosglwyddiad yn dal yn fwy tebygol o gael ei basio drwy ddiferion yn hytrach na thrwy ronynnau mân, a dyna oedd barn feirolegwyr Cymru ddoe. Ond wrth gwrs, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ein bod yn parhau i ddilyn y wyddoniaeth, ac os yw'r wyddoniaeth yn newid ac os oes angen newid ein gweithredoedd, byddwn yn cymryd y camau hynny yn unol â'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg.

O'r cychwyn, gwelwyd bod coronafeirws yn feirws sy'n ymddwyn mewn ffyrdd annisgwyl, a gwyddom lawer iawn mwy yn awr nag a wyddem ychydig wythnosau yn ôl. Bydd y dystiolaeth a ddaeth i'r amlwg ddoe a thros nos yn rhan o'r corff o dystiolaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso arno.

Diolch am yr atebion i gwestiwn Delyth Jewell, Brif Weinidog, a diolch i chi hefyd am gydnabod y gwaith a wnaed yno gyda'r cwmni, gyda'r cyngor a chyda phartneriaid eraill ers cryn dipyn o wythnosau cyn hyn.

A gaf fi ddiolch i'r tîm rheoli digwyddiadau ym Merthyr Tudful a Llywodraeth Cymru am y diweddariadau am y digwyddiad? Mae hynny wedi bod yn amhrisiadwy o ran rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni. Hyd yma, mae'n galonogol clywed bod y digwyddiad hwn dan reolaeth o hyd ac nad oes tystiolaeth, ar hyn o bryd, o drosglwyddiad cymunedol, a diolch i bawb sy'n cydweithredu i sicrhau bod hynny'n dal yn wir. Fodd bynnag, yng ngoleuni'r digwyddiad hwn, a allwch ddweud wrthyf p'un a oes unrhyw weithleoedd mawr eraill yn yr ardal, yn enwedig rhai sydd â nodweddion amgylcheddol tebyg nad ydynt bob amser yn gallu rheoli mesurau cadw pellter cymdeithasol, yn mynd i gael eu harolygu hefyd ac y bydd profion yn cael eu cynnal ar eu gweithluoedd?

Ac a gaf fi ofyn pa fesurau y mae'r tîm rheoli digwyddiadau yn eu rhoi ar waith i sicrhau yr eir i'r afael â materion cydlyniant cymunedol hefyd, o gofio bod gweithlu mudol mawr iawn o ddwyrain Ewrop yn y ffatrïoedd hyn?

Diolch i Dawn Bowden am hynny ac am ei chydnabyddiaeth o'r gwaith y mae'r tîm rheoli digwyddiadau wedi'i wneud. Cytunwyd yn unfrydol yn ddiweddar na ddylid datgan bod clwstwr o achosion yn y ffatri ac y dylid parhau i'w reoli fel digwyddiad.

Lywydd, mae Dawn Bowden yn gwneud dau bwynt pwysig, yn gyntaf, mewn perthynas ag arolygu ffatrïoedd eraill; yn sicr, byddwn yn disgwyl mwy o ymwybyddiaeth ymysg yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch ac eraill o'r angen i wneud hynny. Ac a gaf fi dalu teyrnged, am funud, i rôl yr undebau llafur yn yr holl safleoedd hyn? Mae llawer o'r wybodaeth o'r rheng flaen a gawn yn dod trwy'r mudiad undebau llafur ac mae'n ein rhybuddio am yr angen i archwilio, a lle mae’r dystiolaeth yn awgrymu y dylid gwneud hynny, i ymestyn profion i gynnwys lleoliadau eraill. 

Mae'r ail bwynt y mae Dawn Bowden yn ei wneud hefyd yn bwysig iawn, Lywydd—materion yn ymwneud â chydlyniant cymunedol—ac mae hynny wedi bod ar flaen ein meddyliau yn yr holl safleoedd a fu’n gysylltiedig ag achosion niferus neu ddigwyddiadau. Ac rydym wedi dysgu nifer o bethau am yr angen am negeseuon mewn ieithoedd heblaw Saesneg a Chymraeg, i ddod o hyd i wahanol ffyrdd o gyfathrebu â gweithluoedd o rannau eraill o'r byd, ac yna i gyfathrebu'n glir â phobl eraill yn yr ardaloedd hynny ynglŷn â phan fydd tystiolaeth, neu yn yr achosion hyn, pan na fydd tystiolaeth, o drosglwyddiad cymunedol ehangach helaeth er mwyn tawelu ofnau sy'n codi'n anochel y gallai hyn fod yn glwstwr o achosion neu'n ddigwyddiad nad yw wedi'i gyfyngu i'r ffatri ei hun.