2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad yn dilyn adroddiadau bod Ineos yn ailystyried ei benderfyniad i adeiladu ffatri newydd ym Mhen-y-bont ar Ogwr? TQ468

Roeddwn yn hynod siomedig gyda’r ffordd y cafodd Llywodraeth Cymru glywed y newyddion, yn dilyn yr holl weithio mewn partneriaeth a ddatblygwyd dros nifer o flynyddoedd. Mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi amser, egni ac arian yn y busnes hwn.

Diolch, Weinidog. Mae'n ddrwg gennyf, Lywydd—a ydych yn fy ngalw yn ôl?

Ydw. Os gwelwch yn dda—Carwyn Jones.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae hyn yn siom enfawr, wrth gwrs, i bobl Pen-y-bont ar Ogwr—y dref a'r ardal gyfagos. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi, pan fo busnesau'n dadlau'r achos dros Brexit, fod cyfrifoldeb ychwanegol arnynt i fuddsoddi yn y DU a pheidio â buddsoddi yn y farchnad sengl am fod hynny'n fwy cyfleus o bosibl? A ydych chi hefyd yn cytuno y dylai'r bobl sy'n gefnogwyr Brexit angerddol fod yn ddig am yr hyn sydd wedi digwydd yma, gan fod hyn yn tanseilio eu cred angerddol y byddai'r DU yn well y tu allan i'r UE? Ac a ydych yn cytuno hefyd y byddai croeso i'r cefnogwyr Brexit hynny ymuno â mi wrth i mi fynegi fy nicter mawr, mewn gwirionedd, pan fydd cwmni'n penderfynu adeiladu car Prydeinig, yn penderfynu ei fod am adeiladu yn y DU, yna’n penderfynu newid ei feddwl ac adeiladu yn yr UE? Nid yw honno, Weinidog, yn ffordd o fynegi hyder yn Brexit, ydy hi?

Buaswn yn cytuno’n llwyr â Carwyn Jones ac yn dweud bod y penderfyniad hwn yn peri dryswch o gofio bod y busnes dan sylw wedi cefnogi Brexit mor frwd, ac nid oes amheuaeth o gwbl fod Brexit yn gwneud difrod aruthrol i’r diwydiant modurol ac i’r economi’n gyffredinol. Ac yn y bôn, yr hyn y maent wedi penderfynu ei wneud—ffaith—yw symud i Ffrainc wrth inni gyrraedd diwedd y cyfnod pontio, heb unrhyw olau ar ddiwedd y twnnel. Ac maent yn symud un o eiconau hanes modurol Prydain i Ffrainc, ac maent yn mynd i'w adeiladu yn Ewrop yn hytrach nag ym Mhrydain lle roedd y cwmni wedi addo’i adeiladu. Bydd hynny'n siomedig iawn, rwy'n siŵr, i holl gefnogwyr y cynnyrch—yr hen Defender, neu'r hyn a fydd yn cael ei adnabod fel y Grenadier—a oedd wedi dathlu'r ffaith, yn ôl ym mis Medi y llynedd, y byddai'n cael ei adeiladu ym Mhrydain.

Rydym am wneud popeth a allwn i sicrhau bod yr opsiynau amgen rydym wedi bod yn eu harchwilio ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr yn cael eu darparu ar gyfer cymuned Pen-y-bont ar Ogwr a'r ardal gyfagos. A hoffwn ddiolch i Carwyn Jones am y gwaith y mae wedi'i wneud yn arwain un o'r ffrydiau gwaith a gafodd eu creu fel rhan o dasglu Ford gan sicrhau ein bod yn canolbwyntio nid yn unig ar y bobl sy'n mynd i gael eu heffeithio drwy golli Ford, ond y lleoedd sy'n mynd i gael eu heffeithio hefyd. A thrwy waith caled y cyn Brif Weinidog, rydym wedi gallu nodi cyfleoedd i fuddsoddi mewn mwy o hybiau menter wrth adfywio Porthcawl, ac rydym yn cefnogi busnesau yng nghymoedd gogleddol Pen-y-bont ar Ogwr hefyd.

Ond rwy'n siŵr y dylai'r newyddion siomedig hwn adlewyrchu perfformiad gwael Llywodraeth y DU o ran y negodiadau gyda'n cymheiriaid Ewropeaidd hyd yma, a dylai hefyd fod yn rhybudd gwirioneddol ynglŷn â chyflwr y sector modurol wrth inni gyrraedd diwedd y cyfnod pontio.

Suzy Davies. Suzy Davies, ni allwn eich clywed ar hyn o bryd. A allwch chi—?

Rhowch eiliad i mi.

Iawn, rwy'n credu ein bod yn gallu eich clywed chi nawr.

Iawn? Diolch yn fawr, ac mae'n ddrwg gennyf. Diolch am fy ngalw ar y cwestiwn amserol hwn. Mae'n ddrwg gennyf ei bod yn ymddangos iddo gael ei wastraffu gan yr unigolyn a ofynnodd y cwestiwn yn wreiddiol, oherwydd mae'n eithaf amlwg fod y cwmni hwn wedi dewis Pen-y-bont ar Ogwr nid yn unig dros dri neu bedwar safle arall yn y DU yn wreiddiol ond nifer o safleoedd Ewropeaidd hefyd. Ac mae'n werth cofio bod ffatri arall ym Mhortiwgal, sydd, hyd y gwn i, yn dal i fod o fewn yr UE, hefyd wedi cael ei siomi gan y cwmni hwn. Felly, teimlaf fod y cwestiwn hyd yn hyn wedi tynnu'r sylw i gyd oddi ar geisio datrys y broblem hon ar gyfer pobl Pen-y-bont ar Ogwr sydd, wrth gwrs, wedi bod yn dibynnu ar hyn, nid yn unig yn ariannol, ond yn emosiynol. 

Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym, wrth edrych yn ôl ar y 18 mis diwethaf, p'un a oedd unrhyw arwyddion efallai nad oedd Ineos mor ymroddedig i'r prosiect hwn ag roeddech wedi'i obeithio. Ym mis Mawrth 2019, mewn gwirionedd, codais y ffaith bod y cwmni wedi mynd at BMW i gael yr injan ar gyfer y Grenadier, pan oeddem yn dal i obeithio y gallai Ford fod wedi denu'r cwmni. A phan na chlywsom unrhyw beth wedyn am chwe mis, rwy'n credu ein bod ni i gyd yr un mor gyffrous â chi pan ddywedodd Ineos eu bod yn dod i'r safle ym Mrocastell. Nawr, bryd hynny, fe ddywedoch chi fod Llywodraeth Cymru—ac rwy'n dyfynnu—'wedi bod yn hanfodol bwysig i ddenu'r busnes hwn i Gymru'. Felly, yn ôl pob tebyg, rydych yn hanfodol bwysig i'w dwyn i gyfrif mewn perthynas â'u hymrwymiad yn y lle cyntaf hefyd. Fe ddywedoch chi hefyd fod y trefniant yn caniatáu i chi sicrhau cyllid Ewropeaidd i hwyluso rhagor o seilwaith ffyrdd a chyfleustodau ar y safle.

Felly, a allwch chi ddweud wrthym, a ydych yn credu bod y cwmni'n chwarae gêm galed ar cam hwn, a'i bod yn dal yn bosibl y caiff bargen ei tharo yma? A yw Ineos wedi dweud rhywbeth wrthych am hygyrchedd y safle o ran y ffyrdd a'r rheilffyrdd, neu'n wir, hygyrchedd o ran y ffyrdd a'r rheilffyrdd i'r safle ym Mhortiwgal sydd hefyd wedi cael ei effeithio gan hyn, o'u cymharu â'r safle yn Ffrainc? A gawsoch unrhyw arian Ewropeaidd ac a fydd yn rhaid i unrhyw gyfran o hwnnw fynd yn ôl yn awr? Ac yn y darpariaethau adfachu y byddwch yn anochel wedi'u cynnwys mewn unrhyw drefniant ag Ineos hyd yn hyn, a oedd unrhyw un ohonynt yn ymwneud â'r gost o £4 miliwn ar baratoi'r safle ym Mrocastell, gan wybod, wrth gwrs, mai Ineos oedd y busnes angori perthnasol i'ch gallu i ddenu'r busnesau cadwyn gyflenwi a'r busnesau eilaidd hynny i'r safle? Ac efallai y caf ofyn hefyd, gan ei bod yn ymddangos bod y cytundeb hwn wedi mynd i'r gwellt ar y diwrnod roedd disgwyl i'r brydles gael ei llofnodi—    

Ni chewch ofyn unrhyw gwestiynau pellach, Suzy. Mae eich amser ar ben eisoes.

Dyna ni. Diolch yn fawr iawn, Lywydd.

Diolch.

A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau? Rwyf am fynd i'r afael â'r cwestiwn ynglŷn â hygyrchedd yn gyntaf. Mae unrhyw awgrym fod penderfyniad yr M4 wedi dylanwadu ar Ineos yn nonsens llwyr. Y gwir amdani yw bod penderfyniad yr M4 wedi'i wneud yn haf 2019, a bod cytundeb Ineos wedi'i sicrhau yn hydref 2019. Mewn pedair blynedd o drafodaethau gyda'r cwmni, ni chodwyd mater yr M4 ar unrhyw achlysur. Mae'r honiad yr un mor gredadwy â'r honiad y gallai methiant a gwrthodiad Llywodraeth y DU i drydaneiddio prif reilffordd de Cymru fod wedi dylanwadu ar benderfyniad Ineos. Y gwir amdani yw bod safle wedi dod ar gael yn Ffrainc yn hwyr iawn yr wythnos diwethaf, ac mewn cyfnod byr iawn o amser, penderfynodd y busnes fynd i Ffrainc, yn hytrach nag aros yng Nghymru. Byddwn yn ceisio adennill y £4 miliwn a wariwyd hyd yn hyn. Mae gobaith bach iawn y gallai ddod i Gymru o hyd, ond byddai angen i'r cytundeb yn Ffrainc fynd i'r gwellt er mwyn i hynny ddigwydd. Ond byddwn yn parhau i weithio er mwyn sicrhau bod cynifer o gyfleoedd swyddi â phosibl yn dod i Ben-y-bont ar Ogwr a'r cymunedau cyfagos.

Weinidog, mae hon yn ergyd drom arall i fy rhanbarth ac mae'n hynod o siomedig. Ond o ran sefyllfa Ineos, roedd gan y Grenadier oes silff fer iawn ac wrth inni fynd ati i gael gwared yn raddol ar injans tanwydd ffosil, a hynny mewn hinsawdd economaidd ansicr, roedd eu dyfodol yn ansicr. Ond serch hynny, mae'n destun gofid i fy etholwyr a fy rhanbarth. Brif Weinidog, mae'n amlwg fod y sector modurol traddodiadol ar ei ffordd allan. A wnaiff eich Llywodraeth ganolbwyntio ei hymdrechion yn awr ar ddenu cwmnïau fel Tesla? Ac a wnewch chi ymrwymo i fuddsoddi mewn hyfforddiant ac ymchwil a datblygu yn y sector cerbydau trydan, yn hytrach na'r sector petrol traddodiadol?

A gaf fi ddiolch i Caroline Jones am ei chwestiwn? A hoffwn roi sicrwydd i Caroline Jones y byddai prosiect Grenadier—o ganlyniad i'r ffaith y byddai'r cwmni, Ineos, wedi llofnodi contract economaidd gyda Llywodraeth Cymru—wedi arwain at ddefnyddio systemau gyriant amgen yn ôl pob tebyg, ar gyfer injan hybrid i ddechrau a system drydan lawn, neu system hydrogen hyd yn oed, o hynny ymlaen. Mae'r ffaith ei fod yn awr yn mynd i Ffrainc yn golygu na fydd unrhyw gontract economaidd ar waith, ac felly nid ydym yn gwybod beth fydd dyfodol y Grenadier y tu hwnt i'r injan diesel.

Gallaf sicrhau'r Aelod ein bod yn rhoi egni ac ymdrech aruthrol tuag at sefydlu'r gigaffatri ar safle Bro Tathan, a allai greu 3,500 o swyddi, gan weithio gyda Britishvolt. Er mwyn sicrhau hynny, mae angen buddsoddiad gan Lywodraeth y DU drwy'r gronfa drawsnewid fodurol. Mae hwn yn bwynt rwyf wedi'i godi gyda nifer o Weinidogion yn San Steffan, ac yn sgil penderfyniad Ineos, rwy'n gobeithio y bydd Gweinidogion Llywodraeth y DU yn rhoi sicrwydd cadarn y byddwn yn derbyn y symiau angenrheidiol ar gyfer sefydlu'r gigaffatri yn ne Cymru.

Roedd penderfyniad Ineos yn ergyd drom, oherwydd ddydd Gwener yr wythnos diwethaf yn unig yr aeth y safle yn Ffrainc ar werth. Roedd popeth—popeth—roeddem yn ei wneud gyda'r cwmni yn arwain at weithgynhyrchu'r Grenadier yn llwyddiannus ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a gwnaethpwyd y penderfyniad mewn ychydig ddiwrnodau'n unig i beidio â buddsoddi yng Nghymru, ac mae'n drueni mawr ac rydym yn hynod siomedig yn ei gylch.

Wrth gwrs, rydym yn rhannu siom y Gweinidog ac yn cydymdeimlo'n fawr â'r gymuned o amgylch Pen-y-bont ar Ogwr a oedd, yn amlwg, yn edrych ymlaen yn fawr at y cyfleoedd y gallai hyn fod wedi'u darparu. A gaf fi ofyn i'r Gweinidog a ddylwn gasglu o'r hyn a ddywedodd fod hwn yn benderfyniad cadarn ac na allwn ddisgwyl i Ineos ailystyried? Rwy'n credu y byddai'n helpu pobl i wybod. Ac mewn sefyllfa fel hon, y peth olaf rydym ei eisiau yw gobaith ffug.

A all y Gweinidog ddweud rhagor heddiw ynglŷn â pha gynlluniau pellach sydd yna ar gyfer y safle—beth arall y gallai Llywodraeth Cymru fod yn ei ystyried? Ac efallai os nad yw'n gallu gwneud hynny, o ystyried yr hyn y mae eisoes wedi'i ddweud ynglŷn â'r ffaith bod hyn wedi bod yn ergyd drom iddo ef a'i swyddogion, a allai ymrwymo i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau drwy'r toriad ynglŷn â pha ddatblygiadau sy'n mynd rhagddynt?

Ac yn olaf, a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi—ac ar un ystyr, mae hyn yn adeiladu ar ei ateb i Caroline Jones—y dylem ddysgu gwersi o'r profiad hwn o bosibl, ac efallai ei bod yn bryd inni ailffocysu, fel cenedl, ein polisïau economaidd ar yr agenda werdd, fel y mae Caroline Jones wedi'i awgrymu, ond hefyd er mwyn inni ddibynnu llai ar fewnfuddsoddi, er mwyn i ni fod yn llai agored i fympwy busnesau ac unigolion fel y person yn y sefyllfa hon, a'n bod yn buddsoddi mwy mewn cynlluniau i dyfu ein seilwaith busnes ein hunain, y busnesau sydd wedi'u gwreiddio yma sy'n credu yn eu cymunedau ac a fydd yn gwneud i hynny weithio? Wrth gwrs, mae hynny'n cymryd mwy o amser o ran darparu swyddi, ond pan gaiff y swyddi hynny eu darparu, maent yn llawer mwy tebygol o aros.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiynau? Yn sicr, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am unrhyw ddatblygiadau. Rydym yn cadw cyfathrebiadau ar agor gydag Ineos wrth gwrs. Ond er mwyn gwrthdroi'r penderfyniad hwnnw, rwy'n credu y byddai angen cyfraniadau uniongyrchol gan Brif Weinidog y DU, o ystyried pa mor agos yw Prif Weinidog y DU a'i gyd-Aelodau at y person sy'n berchen ar Ineos. Rwy'n siŵr y bydd Prif Weinidog y DU mewn cysylltiad uniongyrchol â'r cwmni dros y dyddiau nesaf. Rwy'n gobeithio y bydd yn gallu sicrhau'r prosiect ar gyfer y DU, ond nid wyf yn ffyddiog y bydd hynny'n digwydd, ac ni fyddwn yn dymuno cynnig gobaith ffug i unrhyw un sy'n dyheu am weithio yn ffatri Ineos ym Mhen-y-bont ar Ogwr.

O fewn y cynllun gweithredu ar yr economi, mae buddsoddi mewn twf cynhenid yn ganolog i'n hymgais i sbarduno twf cynhwysol a theg ledled Cymru, ac rydym wedi ymrwymo'n llawn i dyfu'r economi sylfaenol, i'w chryfhau, ac i sicrhau yr ymdrinnir â'r canol coll mewn ffordd a gafodd sylw mewn gwledydd eraill, gan gynnwys, er enghraifft, yn yr Almaen. Mae dau gynnig amgen ar gyfer safle Ford ei hun, ac rydym yn gweithio arnynt, ac yn ychwanegol at hynny, fel y dywedais yn fy ateb i Caroline Jones, rydym yn edrych hefyd ar botensial y gigaffatri ar safle Bro Tathan.

Mae'n rhaid i mi ddweud, yn lleol, fod pobl yn siomedig tu hwnt o glywed y penderfyniad munud olaf hwn, pan oedd y gwaith adeiladu a datblygu'n digwydd ar y safle, ac rwy'n ategu'r alwad gan eraill yma arnoch chi, Weinidog, a'r Prif Weinidog i apelio'n uniongyrchol ar Brif Weinidog y DU, ar Boris Johnson, i ofyn i'r prif weithredwr a'r cwmni hwn, hyd yn oed ar y funud olaf hon, i ailfeddwl. Oherwydd mae'r syniad bod y Grenadier, sy'n adeiladu ar sefydliad Prydeinig eiconig y Land Rover Discovery, a gyflwynwyd gan rywun sy'n hyrwyddo Prydain a phopeth Prydeinig, yn ogystal â'r ymgyrch dros adael yr UE ar y sail na fyddai unrhyw swyddi'n cael eu colli—dyma'r union foment y dylai Prif Weinidog y DU gamu i mewn ar unwaith a dweud, 'Meddyliwch eto', oherwydd pe bai'n gwneud, byddai ganddo deyrngarwch a gweithlu medrus ymhlith y bobl yma ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Rydym yn meddwl yn awr, 'Beth ddiawl? Sut y mae ynganu Grenadier yn Ffrangeg neu yn Almaeneg?'. Mae hwn yn frand Prydeinig eiconig yn ôl y sôn ac rydym yn ddig yn lleol am y brad munud olaf hwn.

A gaf fi gytuno'n llwyr â Huw Irranca-Davies a dweud bod ei ddicter a'i siom yn cael eu rhannu ar draws Llywodraeth Cymru? Fel y dywedais yn fy ateb i'r cyn Brif Weinidog, Carwyn Jones, roedd y Defender yn ddarn eiconig o hanes modurol Prydeinig, ac roedd y ffaith ei fod yn dychwelyd, er gydag enw gwahanol ac ar ffurf wahanol, yn cael ei ddathlu gan y wasg fodurol, gan selogion modurol ac yn arbennig gan berchnogion y Defender gwreiddiol. Yn anffodus, gwyddom erbyn hyn eu bod wedi rhoi'r gorau i gynhyrchu'r Defender Prydeinig diwethaf eisoes, a digwyddodd hynny flynyddoedd lawer yn ôl. Bydd hwn yn fwystfil hollol wahanol gydag enw gwahanol, wedi'i adeiladu y tu allan i Brydain, ac rwy'n credu y bydd miloedd ar filoedd o gwsmeriaid posibl yn cael eu siomi'n arw gan hynny.

Weinidog, rwy'n siomedig ynglŷn â'ch ymateb heddiw, yn ceisio beio Brexit am y sefyllfa rydym ynddi, a byddwn yn eich annog i wrando ar ymateb y Prif Weinidog i mi yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog ynglŷn â mabwysiadu agwedd fwy cadarnhaol wrth ymgysylltu â'r cwmni. Pe bawn i'n rheolwr gyfarwyddwr yn y cwmni ac yn gwrando ar eich atebion heddiw, byddwn yn sylweddoli bod arwydd 'ar gau' yn fy atal rhag dod yn ôl i Gymru, ac rwy'n credu bod hynny'n anffodus iawn. Mae cyfle i adeiladu ffatri ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a dylai hynny ddigwydd, heb rithyn o amheuaeth, ac rwyf am roi hwb i'r olwyn a chefnogi hynny, ond ni fydd eich tôn negyddol heddiw yn gwneud dim i ailagor trafodaethau gyda'r cwmni hwnnw. Y tro diwethaf i mi edrych, roedd Portiwgal yn yr Undeb Ewropeaidd ac roedd Nissan newydd ailddatgan eu hymrwymiad i Sunderland. Felly, pam ar y ddaear eich bod chi mor negyddol ynglŷn â'r cynnig hwn?

Credaf fod y cwestiwn gan Andrew R.T. Davies braidd yn anghredadwy. Dylech ddefnyddio eich egni i gyfarwyddo Prif Weinidog y DU i ymyrryd yn bersonol ac ar unwaith i ddod â ffatri Ineos i Gymru. Nid ydych wedi cael sgwrs gyda phrif swyddog gweithredol y cwmni; rwyf fi wedi gwneud hynny. Rwy'n gwybod y rhesymau pam eu bod wedi penderfynu peidio â bwrw ymlaen â Chymru a Phortiwgal fel canolfannau ar gyfer gweithgynhyrchu'r Grenadier. Gallai fod gan Brif Weinidog y DU rôl allweddol i'w chwarae yn sicrhau bod gan Gymru obaith o sicrhau gwaith o'r prosiect hwn, a dylech gyfeirio eich egni tuag at Brif Weinidog y DU ei hun.

Diolch i'r Gweinidog.