4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am farwolaethau o ganlyniad i COVID-19 o fewn ysbytai yn y gogledd? OQ55618

Diolch am y cwestiwn. Mae data a gynhyrchwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn adrodd bod 460 o farwolaethau'n gysylltiedig â COVID-19 wedi'u cofrestru ymhlith trigolion Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr mewn ysbytai hyd at 29 Medi. Dyna'r ffigurau diweddaraf sydd gennyf.

Wrth i rannau helaeth o'r gogledd symud i gyfyngiadau lleol yfory wrth gwrs, mae arnom angen sicrwydd yn awr gan y Llywodraeth hon fod gwersi wedi'u dysgu o'r clystyrau o achosion a gafwyd yr haf hwn mewn ysbytai megis Ysbyty Maelor Wrecsam. Cafwyd 32 o farwolaethau'n gysylltiedig â COVID mewn chwe wythnos—nawr, nid yw'n feirniadaeth o staff y rheng flaen sydd wedi gweithio'n ddiflino drwy gydol y pandemig, ond mae'n codi cwestiynau difrifol am y ffordd y mae Llywodraeth Cymru a'r uwch reolwyr yn ymdrin â'r mater. Mae angen i bobl wybod pam yr anfonwyd staff ar wardiau COVID yn ôl i weithio ar wardiau eraill heb gael eu profi, pam y gosodwyd cleifion a dderbyniwyd i adrannau damweiniau ac achosion brys ar wardiau cyn i ganlyniadau eu profion COVID gael eu dychwelyd, pam y rhyddhawyd cleifion yn ôl i'r gymuned cyn cael gwybod beth oedd canlyniad eu profion, pam y gosodwyd cleifion COVID a chleifion heb COVID ar yr un ward. Rydych chi'n mynd i'r ysbyty i wella, Weinidog, ond yn sicr nid oedd hynny'n wir yn achos rhai o'r bobl yn Ysbyty Maelor Wrecsam dros yr haf. Felly, o gofio bod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr wedi bod dan reolaeth uniongyrchol eich Llywodraeth dros y pum mlynedd diwethaf, a wnewch chi dderbyn eich rhan yn y methiant hwn, a pha gamau a gymerwch yn awr i sicrhau nad yw hynny'n digwydd eto?

Wel, wrth gwrs, fi sy'n gyfrifol am y gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru, ac rwy'n falch o wneud hynny. Pan fydd y gwasanaeth iechyd yn gwneud pethau'n anghywir, fi yw'r Gweinidog sy'n gyfrifol am y gwasanaeth iechyd, yn union fel pan fydd y gwasanaeth iechyd yn gwneud gwahaniaeth enfawr yn achub bywydau a gofalu am bobl yn y ffordd dosturiol rydym wedi dod i'w disgwyl fel realiti arferol bob dydd yr hyn y mae ein gwasanaeth iechyd yn ei wneud am y mwyafrif helaeth o'r amser.

Fel y dywedais wrth ateb cwestiynau Andrew R.T. Davies yn gynharach, rydym yn bendant wedi dysgu o'r achosion yn Ysbyty Maelor Wrecsam yn gynharach yn yr haf, ac mae'r gwersi hynny'n cael eu cymhwyso yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ar hyn o bryd. Mae'n bwysig ein bod yn parhau i ddysgu wrth i'r pandemig coronafeirws barhau. Felly, roedd yr arweinyddiaeth gan Gill Harris yn benodol, fel y cyfarwyddwr nyrsio, sydd bellach yn brif weithredwr dros dro nes i'r prif weithredwr newydd gyrraedd yn ddiweddarach yn y flwyddyn, yn arbennig o bwysig, fel roedd y ffordd y daethpwyd â rhanddeiliaid at ei gilydd—nid y tîm arwain yn unig, ond y staff a chynrychiolwyr undebau llafur hefyd—a'r modd y cyfathrebwyd â theuluoedd.

Mae risgiau'r feirws hwn yn real ac yn sylweddol, ac mae pob un o'r clystyrau hyn—boed mewn cartref gofal, ysbyty neu drwy drosglwyddiad cymunedol—yn amlygu'r risgiau a pham ei bod yn bwysig i'n gweithwyr gofal iechyd proffesiynol gadw at y cyngor gorau ar atal a rheoli heintiau, a hefyd pam y mae angen i aelodau o'r cyhoedd eu helpu i wneud hynny. Felly, wrth gwrs, mae gwersi i'w dysgu, a chredaf y gallai fod yn ddefnyddiol, nid yn unig mewn perthynas â chwestiwn yr Aelod, ond wrth ymwneud â'r pwyllgor o bosibl, inni nodi ac amlygu'r hyn y credwn yw rhai o'r gwersi a ddysgwyd wrth inni fynd drwy'r heriau y mae Cwm Taf Morgannwg yn eu hwynebu yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ar hyn o bryd, a deall lle credwn fod lle i wella a beth y mae hynny'n ei olygu. Fe fyddwch eisoes yn gweld, serch hynny, fod adran y prif swyddog meddygol eisoes wedi ysgrifennu at bob bwrdd iechyd yn ailadrodd amrywiaeth o ganllawiau a chyngor, ac yn wir mae'r prif swyddog nyrsio hefyd wedi ailadrodd y cyngor a'r disgwyliadau mewn perthynas ag atal a rheoli heintiau ar draws y gwasanaeth cyfan.

Mae staff ambiwlans yng ngogledd-ddwyrain Cymru wedi cysylltu â mi i fynegi pryder y gallai diffyg profion i staff ambiwlans gyfrannu at farwolaethau COVID-19 mewn ysbytai yng ngogledd Cymru. Pan euthum ar drywydd hyn gydag ymddiriedolaeth ambiwlans GIG Cymru, dywedodd y prif weithredwr nad ystyrir bod cynnal profion ar bersonél ambiwlans asymptomatig yn briodol nac yn ddibynadwy. Dywedodd eu dirprwy brif weithredwr, 'Os a phan fo'r dystiolaeth wyddonol yn cefnogi profion mynych i unigolion asymptomatig, bydd yn dod yn bolisi Llywodraeth Cymru a chaiff ei fabwysiadu gennym bryd hynny'. Felly, sut rydych chi'n ymateb i'r hyn a ddywedodd y staff ambiwlans wrthyf, sef, er ei bod o'r pwys mwyaf fod criwiau ambiwlans yn cael eu diogelu rhag trosglwyddiad y feirws COVID-19, nad yw'r rhan fwyaf o griwiau ambiwlans wedi cael unrhyw brawf rheolaidd, ac mai staff sy'n dangos symptomau yn unig sydd wedi cael profion? Does bosibl na fyddai'r dystiolaeth wyddonol sy'n mynnu bod angen cynnal profion ar staff cartrefi gofal yn berthnasol i griwiau ambiwlans, sydd hefyd yn gweithio'n agos at bobl hŷn, pobl agored i niwed a chleifion â phroblemau iechyd isorweddol difrifol a allai farw yn yr ysbyty?

Mae datganiadau'r prif weithredwr a'r dirprwy brif weithredwr yn gywir. Nid yw'r dystiolaeth wyddonol a meddygol bresennol yn cefnogi cynnal profion cyffredinol ar staff ambiwlans asymptomatig. Pe bai'n gwneud hynny, byddem yn newid ein safbwynt ac yn sicrhau bod y capasiti'n cael ei ddefnyddio gennym yn unol â'r cyngor hwnnw. Mae profion cadw golwg ar gyfer staff cartrefi gofal wedi sicrhau hyder yn y sector, ac wedi golygu ein bod wedi gallu darparu profion i bobl sy'n mynd i mewn i ofal preswyl, yn enwedig pan gânt eu rhyddhau o'r ysbyty, a bod y staff eu hunain yn teimlo eu bod wedi'u diogelu a'n bod wedi gallu deall ble mae achosion yn digwydd. Mae natur arbennig o fregus preswylwyr cartrefi gofal yn ffactor gwahanol i'r ffordd y mae parafeddygon yn gwneud eu gwaith a'r amrywiaeth o bobl y dônt i gysylltiad â hwy. Mae hefyd yn ffaith nad ydym yn gweld yr un lefel o newid staff o fewn cysylltiad uniongyrchol yn y gwasanaeth ambiwlans ac o ymdrin â phobl yn y gymuned. Nid yw honno'n sefyllfa y gellir ei chymharu mewn gwirionedd â'r timau rheolaidd o bobl sydd eu hangen i ofalu am bobl mewn cartrefi gofal. Os bydd y dystiolaeth yn newid byddwn yn hapus i newid ein safbwynt wrth gwrs. Nid oes dim sy'n anghyson â'r penderfyniad polisi presennol a'r dystiolaeth a'r cyngor gwyddonol gorau a diweddaraf.