6. Faint o arian y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ddarparu ar gyfer prydau ysgol am ddim y tu allan i'r tymor ar draws Canolbarth a Gorllewin Cymru? OQ55790

Ers mis Mawrth, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid ychwanegol o dros £52 miliwn i'r holl awdurdodau lleol yng Nghymru, er mwyn parhau â'r ddarpariaeth prydau ysgol am ddim yn ystod y pandemig. Mae hyn yn cynnwys darpariaeth ar gyfer gwyliau ysgol hyd at a chan gynnwys Pasg 2021.

Diolchaf i chi am hynna. Gyda chymaint o ansicrwydd yn bodoli, o leiaf mae'r teuluoedd hynny yn gwybod bellach y bydd y ddarpariaeth gwyliau yn parhau, fel yr ydych chi wedi ei ddweud, dros gyfnod y Nadolig, a hyd at fis Ebrill nesaf. Nawr, nid oes diolch am hynny, wrth gwrs, i'r ASau Ceidwadol yn fy rhanbarth i, gan gynnwys Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Simon Hart, a bleidleisiodd yn erbyn rhoi'r un sicrwydd i deuluoedd yn Lloegr. Nid yw ychwaith yn cyd-fynd â barn Philip Davies, AS Torïaidd, sy'n credu mai rhinwedd ymddangosiadol yn unig yw hyn ac mai cyfrifoldeb rhieni, nid y wladwriaeth, yw bwydo plant llwglyd. Ond, rwyf i yn pryderu o hyd, serch hynny, y gallai mwy o deuluoedd nad oes ganddyn nhw hawl i arian cyhoeddus ei chael hi'n anodd cael dau ben llinyn ynghyd y gaeaf hwn. Rwy'n gwybod bod gan awdurdodau lleol ddisgresiwn i ddarparu prydau ysgol am ddim i unrhyw ddisgybl y maen nhw'n gwybod ei fod mewn angen, ond rwyf i'n gofyn i chi, Prif Weinidog, a wnewch chi annog awdurdodau lleol yng Nghymru, cyn gwyliau'r Nadolig, i sicrhau bod yr anghenion yn eu hardal yn cael eu diwallu, ac nad oes unrhyw blentyn yn mynd heb fwyd. Ac unwaith eto, diolch am y ddarpariaeth fwyaf hael ar gyfer prydau ysgol am ddim o'i gymharu ag unrhyw ran o'r DU.

Diolch yn fawr iawn i Joyce Watson am hynna. Bydd ASau Ceidwadol Cymru yn atebol am wrthod cymorth i blant sy'n mynd yn llwglyd mewn rhan o'r Deyrnas Unedig nad ydyn nhw'n ei chynrychioli. Yma yng Nghymru, diolch byth, caiff plant eu hamddiffyn rhag camau gweithredu'r ASau Ceidwadol hynny, oherwydd, fel y dywedodd Joyce Watson, ni oedd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i warantu y byddai plant yn parhau i gael prydau ysgol am ddim ac rydym yn darparu'r lefel fwyaf hael o gymorth i awdurdodau lleol fynd ati i wneud hynny. Yn ysbryd cwestiwn diwethaf Angela Burns, gadewch i mi ddweud hefyd, Llywydd, fy mod i'n awyddus i dalu teyrnged i'r holl fusnesau hynny a sefydliadau eraill yng Nghymru sydd wedi mynd y tu hwnt i'r hyn y gallwn ni ei ddarparu drwy'r gwasanaeth prydau ysgol am ddim, i sicrhau bod plant sydd ag anghenion eraill yn eu bywydau yn cael cymorth. Bydd llawer ohonom ni wedi gweld yr enghraifft yn etholaeth fy nghyd-Aelod Alun Davies o grŵp gwych o bobl sydd wedi bod yn helpu cannoedd ar gannoedd o deuluoedd yn ychwanegol at yr hyn y gall ysgolion eu hunain ei roi ar waith. Rwyf i'n credu bod hynny yn dweud wrthym ni fod ysbryd greddfol pobl yng Nghymru yn lle cwbl wahanol i'r ffordd y mae'r Blaid Geidwadol wedi ymdrin â'r mater sylfaenol hwn. Yn ôl pob tebyg, roeddem ni'n gallu fforddio cymhorthdal i bobl fwyta allan i helpu allan, ond nid yw'n bosibl darparu ar gyfer plant sy'n mynd heb fwyd yn ystod gwyliau'r ysgol. Mae hynny'n dweud wrthych chi y cyfan y mae angen i chi ei wybod. Rwy'n hynod ddiolchgar i'n hawdurdodau lleol am y ffordd y maen nhw'n gwneud hyn, ac rydym ni wir yn siarad â nhw, fel y dywedodd Joyce Watson, am y disgresiwn ychwanegol sydd ganddyn nhw. Rwy'n gwybod bod ein hawdurdodau lleol yn aml yn cymhwyso'r disgresiwn hwnnw i sicrhau bod plant sydd ar ymylon y rheolau yn cael cymorth, ac i ddefnyddio hynny i sicrhau nad oes unrhyw blentyn yn dioddef o ran ei addysg dim ond oherwydd nad oes ganddo fwyd yn ei stumog.

Prif Weinidog, rydych chi wedi sôn am yr angen i gefnogi'r rhai hynny ar incwm is. Mae 42 diwrnod wedi mynd heibio erbyn hyn ers i'ch Llywodraeth gyhoeddi y byddai'n cyflwyno taliadau o £500 yr wythnos i'r rhai hynny ar incwm isel y gofynnir iddyn nhw hunanynysu, ond nid yw'r taliadau wedi dod i law eto. Nawr, mae pobl yn Lloegr a'r Alban wedi bod â hawl i daliadau o £500 ers 28 Medi, gyda grantiau yn cael eu talu o 12 Hydref. Yn gynharach heddiw, gofynnodd Paul Davies i chi, yn ei gwestiynau ef, pryd y bydd pobl yng Nghymru yn cael y grantiau hunanynysu gwerth £500. Ni wnaethoch chi ateb ei gwestiwn, felly a wnewch chi ddweud wrthym ni yn awr pryd y bydd y gwneir y taliadau hyn?

Llywydd, mae'r taliadau hyn ar gael yng Nghymru a byddan nhw'n cael eu hôl-ddyddio yng Nghymru hefyd; mae hynny i gyd eisoes wedi ei gyhoeddi. Mater i Aelodau Ceidwadol yw cadw llygad ar y diweddaraf o ran polisi yng Nghymru, nid defnyddio cwestiynau'r Prif Weinidog fel rhyw fath o wasanaeth ymchwil personol.

Os caf i ddychwelyd, Prif Weinidog, at brydau ysgol am ddim, hoffwn i gysylltu fy hun â llawer o'r hyn a ddywedodd Joyce Watson am ba mor gadarnhaol yw hi ein bod ni'n parhau i'w darparu, yn enwedig yn ystod gwyliau ysgol. Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o adroddiad Sefydliad Joseph Rowntree a gyhoeddwyd ddoe, yn galw am system fudd-daliadau yng Nghymru. Un o'r problemau sydd gennym ni o hyd o ran prydau ysgol am ddim yw bod oddeutu 20 y cant o'r teuluoedd hynny sydd â hawl iddyn nhw yn dal i beidio â manteisio arnyn nhw.

Nawr, dywedwyd wrthyf i y gallai fod problem, yn enwedig mewn rhai cymunedau llai—er enghraifft, cymunedau pentrefi yn y Gwendraeth, lleoedd fel Pontyberem, Pont-iets a'r Tymbl—lle mae pobl yn dal i deimlo rhywfaint o stigma wrth wneud cais am y cymorth hwn. A gaf i wahodd y Prif Weinidog heddiw i ailbwysleisio nad elusen yw hyn mewn unrhyw ystyr? Mae hwn yn hawliad yr ydym ni i gyd yn awyddus i bob un teulu sydd â hawl iddo ei ddefnyddio. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, trwy weithio gyda chymunedau a gydag awdurdodau lleol, i sicrhau bod pob un plentyn sydd â hawl i gael cymorth fel nad yw'n llwglyd yma yn ein gwlad ni yn cael y cymorth hwnnw?

Rwyf i'n cytuno'n llwyr â Helen Mary Jones: wrth gwrs, mae hwn yn gymorth y mae gan blant hawl i'w gael. Does bosib nad yw'r hen ddyddiau pryd y tynnwyd sylw at blant pe bydden nhw'n cael pryd ysgol am ddim wedi hen fynd heibio yma yng Nghymru, er y gall cynffon hir stigma gymryd amser hir i ddiflannu. Ond mae gennym ni gyfres gyfan o ffyrdd newydd y mae ysgolion yn eu defnyddio i sicrhau na wahaniaethir rhwng plant sydd â hawl i gael prydau ysgol am ddim â phlant eraill, ac na thynnir sylw atyn nhw, a gwn fod ymdrechion enfawr yn cael eu gwneud.

Mae rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn llwyddo yn fwy nag eraill i sicrhau bod yr hawl i gael prydau ysgol am ddim yn awtomatig—ei fod yn gysylltiedig â budd-daliadau eraill y mae'r awdurdod lleol yn gwybod eisoes y mae'r teulu yn eu cael. Po fwyaf y gallwn ni wneud prydau ysgol am ddim yn fater, nid o deuluoedd yn gorfod gwneud cais amdano, ond ei fod yn digwydd trwy'r systemau eraill sydd gan awdurdodau lleol ar gael iddyn nhw, y mwyaf o bobl a fydd yn manteisio arnyn nhw. Mae uchelgais Llywodraeth Cymru yn union fel y nododd Helen Mary Jones: y dylai pob plentyn sydd â hawl i gael y budd-dal hwn fod mewn sefyllfa i fanteisio arno.

Rydym ni wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol—fel y dywedais i, mae rhai ohonyn nhw eisoes yn bellach ar hyd y llwybr hwn nag eraill—i ddod o hyd i ffyrdd, yn ogystal â phrydau ysgol am ddim, o sicrhau bod ystod gyfan o gymorth arall y mae gan deuluoedd hawl iddo yn eu cyrraedd o ganlyniad i bethau y mae'r awdurdod lleol eisoes yn ei wybod amdanyn nhw oherwydd gwybodaeth y maen nhw wedi ei darparu, yn hytrach na'i gwneud yn ofynnol i bobl wneud ceisiadau mynych am gymorth a ddylai fod ar gael yn ddidrafferth iddyn nhw.