Grŵp 4: Hanes ac amrywiaeth Cymru (Gwelliannau 43, 44, 46, 47, 48)

– Senedd Cymru am 6:05 pm ar 2 Mawrth 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:05, 2 Mawrth 2021

Felly, dwi'n symud nawr i grŵp 4, ac mae grŵp 4 o welliannau yn ymwneud â hanes ac amrywiaeth Cymru. Gwelliant 43 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Siân Gwenllian i gyflwyno'r gwelliant yma ac i siarad am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Siân Gwenllian.

Cynigiwyd gwelliant 43 (Siân Gwenllian).

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru 6:05, 2 Mawrth 2021

Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch am y cyfle i agor y drafodaeth ar grŵp 4. Mi fyddai cefnogi gwelliant 43 yn ychwanegu'r frawddeg

'Hanes Cymru yn ei holl amrywiaeth, gan gynnwys Hanes Pobl Dduon a Phobl Groenliw' i'r rhestr o elfennau gorfodol o fewn yr ardaloedd dysgu a phrofiad. Byddai'n ychwanegol at yr hyn rydym ni newydd fod yn ei drafod, sef addysg cydberthynas a rhywioldeb, ac mi fyddai'n ychwanegol at grefydd, gwerthoedd a moeseg fel elfennau mandadol ar wyneb y Bil.

Mi fyddai cefnogi gwelliant 44 yn ei gwneud hi'n ofynnol i god 'yr hyn sy'n bwysig' nodi sut y bydd dealltwriaeth o ddigwyddiadau hanesyddol allweddol Cymru a'r byd yn cael ei sicrhau ar draws meysydd dysgu a phrofiad. Yn ystod ein trafodaeth ni yng Nghyfnod 2, fe dynnodd y Gweinidog sylw'n ddigon teg at y ffaith nad mater i'r dyniaethau yn unig ydy hanes Cymru, ac mae gwelliant 44 yn cydnabod hynny, gan wneud dealltwriaeth o brif ddigwyddiadau hanes, yn eu holl amrywiaeth, yn fater trawsgwricwlaidd.

Mi fyddai gwelliannau 46, 47 a 48 yn rhoi rheidrwydd ar i bob cwricwlwm ym mhob ysgol gael eu cynllunio i alluogi disgyblion i ddatblygu dealltwriaeth gyffredin o hanes amrywiol, treftadaeth ddiwylliannol, amrywiaeth ethnig, hunaniaethau a safbwyntiau Cymru. Felly, yn dilyn Cyfnod 2, fe welwch ein bod ni wedi gwrando ar gyngor y Gweinidog Addysg ac wedi penderfynu newid ein dull ni o geisio cael Wil i'w wely. O wrthod y gwelliannau yma, fydd hi ddim yn bosib rhoi cysondeb a sicrwydd y bydd pob plentyn yng Nghymru yn cael y profiad o ddysgu am hanes cyfoethog ac amrywiol ein gwlad ni.

Mae'r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc, yn ei adroddiad ar y Bil, wedi nodi bod angen i'r Llywodraeth daro'r cydbwysedd cywir rhwng hyblygrwydd lleol a chysondeb cenedlaethol. Byddai sicrhau bod pob disgybl yng Nghymru yn cael dysgu am ddigwyddiadau hanesyddol allweddol o arwyddocâd cenedlaethol yn eu helpu nhw i ddod yn ddinasyddion gwybodus gyda gwybodaeth ddiwylliannol a gwleidyddol hanfodol, a dwi'n credu y byddai cynnwys hyn ar wyneb y Bil yn taro'r cydbwysedd cywir yna rhwng yr angen am gysondeb cenedlaethol a'r angen am hyblygrwydd lleol.

Mi fyddai'r gwelliannau hefyd yn sicrhau mynediad cyfartal i addysg hanes, sy'n hanfodol i sicrhau cydraddoldeb addysg ar draws Cymru. Er mwyn helpu mynd i'r afael ag anghyfiawnderau strwythurol a hiliaeth a hyrwyddo amrywiaeth hiliol a diwylliannol, mae'n rhaid gwarantu addysg i bob disgybl ar hanes pobl dduon a phobl o liw. A drwy sicrhau bod gan hanes Cymru sylfaen statudol yn y Bil, fe allwn ni sicrhau bod athrawon yn gallu cael gafael ar y wybodaeth angenrheidiol am hanes Cymru, gan ddarparu canllawiau angenrheidiol a defnyddiol i gefnogi athrawon a meithrin eu hyder nhw mewn addysgu pwnc sy'n gallu bod yn gymhleth, yn anghyfarwydd, ond eto yn hanfodol, yn union fel rydym ni wedi ei ddadlau efo addysg cydberthynas a rhywioldeb. Mae angen newid strwythurol mawr i daclo hiliaeth, ac mae angen dyrchafu hunaniaethau ac amrywiaeth Cymru i fod yn thema addysgol drawsgwricwlaidd sy'n haeddu'r un statws a chysondeb â meysydd eraill.

Dadl y Gweinidog, mae'n debyg, ydy mai fframwaith heb fanylder ydy'r Bil yma, ac eto mae hi'n dadlau bod angen i rai materion gael eglurder a ffocws penodol, a dyna'i dadl hi dros gynnwys addysg cydberthynas a rhyw ar wyneb y Bil. Fy nadl i ydy bod hynny yn hollol briodol hefyd o ran ychwanegu hanes Cymru yn ei holl amrywiaeth. Mae'r ffaith bod addysg cydberthynas a rhyw, a chrefydd a moeseg, wedi cael eu cynnwys ar wyneb y Bil yn agor y drws at ychwanegu materion o bwys cenedlaethol eraill hefyd—materion sydd yn gallu bod yn drawsffurfiol eu natur, ac am union yr un rhesymau rydyn ni wedi bod yn eu trafod efo addysg cydberthynas a rhyw. Felly, dwi'n honni heddiw fod yna ddiffyg rhesymegol yn y dadleuon dros wrthod cynnwys hwn fel elfen fandadol ac, felly, fod y Bil yn ddiffygiol oherwydd nad ydy o'n gyson. Diolch, Llywydd. Fe wnaf i edrych ymlaen at glywed y dadleuon a'r ymateb.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:11, 2 Mawrth 2021

Y Gweinidog sydd nesaf—Kirsty Williams.

Photo of Kirsty Williams Kirsty Williams Liberal Democrat

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd, am hynny. Ac a gaf i ddiolch i Siân Gwenllian am agor y ddadl ar y grŵp hwn o welliannau, a hefyd am gefnogaeth Siân yn y grŵp blaenorol, sydd wedi bod yn gyson drwy gydol y broses gyfan hon? Felly, rwy'n ddiolchgar i Siân a Plaid Cymru am eu hymrwymiad yn hynny o beth.

A gaf i ddechrau gyda gwelliant 43? Rwy'n annog yr Aelodau i wrthod y gwelliant hwn. Fel yr wyf i wedi'i egluro o'r blaen yn y ddadl hon, mae cyfeiriadau yn y datganiad 'yr hyn sy'n bwysig' eisoes yn orfodol yn y Cwricwlwm i Gymru. Felly, rwyf i eisiau ei gwneud yn gwbl glir na all unrhyw ysgol osgoi'r materion hyn. Rwyf i wedi gwrando ar farn yr Aelod yn nadl Cyfnod 2, ac rwyf i wedi ymrwymo i ehangu'r geiriad yn y datganiad 'yr hyn sy'n bwysig', a fydd yn dod yn god 'yr hyn sy'n bwysig', i wneud hyn hyd yn oed yn gliriach. Rwyf i wedi trafod hyn gyda'r Athro Charlotte Williams, sy'n fodlon y dylem ni roi'r materion hyn y tu hwnt i unrhyw amheuaeth drwy gyfeirio'n benodol ac yn glir at straeon pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn y cod 'yr hyn sy'n bwysig'. Mae'r Athro Williams wedi bod yn glir iawn yn ei chefnogaeth i'r Bil a'r dull hwn o ymdrin â straeon pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, ac rwyf i hefyd yn ymwybodol o'r gefnogaeth ehangach i waith yr Athro Williams gyda ni ar draws cymunedau a phobloedd Cymru. Rwy'n falch iawn bod yr Athro Williams wedi cytuno i barhau i weithio gyda ni ar ôl cyhoeddi ei hadroddiad terfynol i weithredu'r argymhellion—gan ddal y Llywodraeth hon yn atebol. Weithiau mewn Llywodraeth, mae adroddiadau yn cael eu cyhoeddi gan arbenigwyr amlwg, ond yna mae rhywbeth yn ddiffygiol yn y gweithredu. Rwy'n gobeithio y bydd cael yr ymrwymiad hwnnw gan yr Athro Williams i barhau i weithio gyda ni ar y gweithredu yn rhoi hyder i'r Aelodau na fyddwn yn siarad amdano'n unig, y byddwn yn ei wneud mewn gwirionedd.

Gan symud ymlaen, felly, at welliant 44, mae'n rhaid i mi ddweud, unwaith eto, fod hyn eisoes yn orfodol. Mae angen i ysgolion fod yn wrth-hiliol yn ogystal â hyrwyddo amrywiaeth a dealltwriaeth o straeon pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, a bydd yr ymgynghoriad sydd ar y gweill ar y cynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol yn nodi pa mor bwysig y mae'r ymrwymiad hwn i hyrwyddo dealltwriaeth o amrywiaeth mewn dysgu ac addysgu, a sut y mae hynny'n cyd-fynd â pholisïau gweithredol i fynd i'r afael â hiliaeth. Mae'r cysyniadau allweddol sy'n ffurfio'r cod 'yr hyn sy'n bwysig' arfaethedig wedi'u datblygu drwy broses o gyd-lunio sy'n eiddo i ymarferwyr, gan ddefnyddio cyfres glir o feini prawf. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, er fy mod i'n derbyn bod Siân Gwenllian yn dweud ei bod hi wedi cael rhywfaint o gyngor o ran drafftio gwelliant 44, byddai'r hyn y mae'r gwelliant yn ei awgrymu yn cyfyngu ac yn lleihau'r astudiaeth o faterion hanes a hunaniaeth Cymru a straeon pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig nad ydyn nhw, erbyn hyn, o fewn pwnc hanes—felly, rydym ni wedi symud ymlaen o hynny, ac rwy'n falch o hynny—ond y cyfan rydym ni wedi'i wneud yw symud i'r mater o gadw hynny ym maes dysgu a phrofiad y dyniaethau, ac rwy'n credu bod perygl yn hynny. Rwyf i wedi bod yn glir drwy gydol y broses hon fod amrywiaeth, hanes Cymru a'i holl ddiwylliannau, drwy ganllawiau statudol, yn rhywbeth y dylai ysgolion ei ymgorffori ar draws pob un o'r chwe maes dysgu a phrofiad.

Felly, mae'r hyn y mae Siân Gwenllian yn sôn amdano yn gwbl bwysig, a byddwn i'n dadlau bod natur orfodol y cod 'yr hyn sy'n bwysig' yn golygu y bydd y pynciau hynny yn cael eu haddysgu, ond nid wyf i eisiau gweld y pynciau hyn yn cael eu cynnwys ym maes dysgu a phrofiad y dyniaethau yn unig. Pam na ddylid archwilio straeon Cymru drwy wersi llythrennedd a chyfathrebu, yn y testunau y mae ysgolion yn dewis eu hastudio? Onid oes lle i'n straeon yn ein celfyddydau mynegiannol, wrth gynhyrchu drama, cerddoriaeth a dawns? Onid oes gan y profiadau hyn o'n cymunedau amrywiol ac effaith ein profiad o fewn y cymunedau amrywiol hynny ran i'w chwarae wrth addysgu iechyd a lles? Felly, byddwn i'n dadlau mai'r hyn sydd gennym ni yn y fan hyn yn y Bil yw'r cyfle i hanesion Cymru â'u holl amrywiaeth gael eu harchwilio, nid yn unig o fewn un pwnc, nid yn unig o fewn un maes dysgu a phrofiad, ond i atgyfnerthu'r hanesion a phrofiadau hynny mewn gwaith trawsgwricwlaidd ar draws holl elfennau'r cwricwlwm mewn gwirionedd. Mae hynny wedi bod yn ddarn pwysig iawn o gyngor gan Charlotte Williams, sy'n dweud, yn rhy aml, pan fyddwn ni wedi siarad am y materion hyn, eu bod wedi'u cyfyngu i un topig o fewn un pwnc, ac nid yw'n adlewyrchu cyfraniad ein cymunedau amrywiol ar draws pob agwedd ar ein bywydau.

Fel y dywedais i, byddwn yn diwygio'r geiriau i'w gwneud hyd yn oed yn fwy eglur, er mwyn rhoi'r hyder sydd ei angen arnyn nhw. Ond gadewch i mi fod yn gwbl glir, mae'r ddeddfwriaeth sydd ger ein bron heddiw yn disgwyl, yn mynnu ac yn sicrhau yn llwyr fod hanesion Cymru a phrofiadau ein cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn cael eu haddysgu ym mhob ysgol yng Nghymru, ac rwyf i eisiau bod yn gwbl glir mai dyna yw ein disgwyliad, ac mae'r ddeddfwriaeth sydd ger ein bron yn darparu ar gyfer hynny.

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae gwelliant 44 yn gwneud yr hyn rydych chi'n honni nad ydy o'n gwneud. Mae gwelliant 44 yn darllen fel hyn:

'Rhaid i God yr Hyn sy'n Bwysig nodi sut y bydd dealltwriaeth o ddigwyddiadau hanesyddol allweddol Cymru a’r byd, gan gynnwys ―

'(a) hanes Pobl Dduon a Phobl Groenliw,

'(b) profiadau a chyfraniadau pobl Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, ac

'(c) hanes hiliaeth ac amrywiaeth,

'yn cael ei sicrhau ar draws meysydd dysgu a phrofiad.’

Fedraf i ddim bod yn fwy clir, dydw i ddim yn meddwl, mai'r bwriad efo'r gwelliant yma ydy dyrchafu'r maes allan o'r dyniaethau i fod yr hyn ydych chi'n ei ddadlau amdano fo. Felly, yn fwriadol, efallai, rydych chi'n mynd â ni i lawr rhyw gyfeiriad gwahanol i'r hyn rydym ni'n bwriadu ceisio ei wneud efo'r gwelliannau yma yn fan hyn.

Os ydy'r maes yma yn mynd i fod yn fandadol, fel rydych chi'n dweud y bydd o, ac y bydd o yn fandadol drwy'r datganiadau 'yr hyn sy'n bwysig', wel, beth ydy'r broblem efo cefnogi'r gwelliannau sydd gerbron heddiw yma? Dydy hynna ddim yn mynd i wneud unrhyw fath o wahaniaeth, felly. Fe fydd o ar wyneb y Bil os ydych chi'n cefnogi'n gwelliannau ni, ac mi fydd y cwbl rydych chi'n ei ddisgrifio yn deillio ac yn llifo i lawr o hynny. I mi, dyna ydy pwrpas deddfwriaeth: rydych chi'n rhoi rhywbeth yn hollol, hollol glir os ydych chi'n dymuno i bopeth arall wedyn raeadru i lawr ohono fo, ac, os ydy o'n mynd i fod yn y canllawiau beth bynnag, dydw i ddim yn deall y ddadl dros beidio â'i ddyrchafu i fod yn fater ar wyneb y Bil.

Dwi'n mynd yn ôl at y pwynt yma: rydych chi yn penderfynu rhoi addysg cydberthynas a rhyw yn fater mandadol ar wyneb y Bil—gwych, gwych—er mwyn i bopeth arall lifo o hynny. Dwi'n methu â deall rhesymeg pam ddim rhoi maes sydd yn gwbl allweddol ar gyfer datblygu ein cenedl ni wrth inni symud ymlaen ac i barchu'r amrywiaeth ac i waredu ein cymdeithas ni o hiliaeth. Mae angen i hynny hefyd fod ar wyneb y Bil er mwyn i'r trawsffurfiad yma sydd angen digwydd fod yno a chael y statws hollol ddilys sydd angen iddo fo ei gael. Felly, dwi yn gofyn ichi gefnogi ein gwelliannau ni yn y maes yma. Diolch yn fawr. 

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:20, 2 Mawrth 2021

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 43, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. [Anglywadwy.] O blaid 20, dau yn ymatal, 31 yn erbyn.

Gwelliant 43: O blaid: 20, Yn erbyn: 31, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Rhif adran 3115 Gwelliant 43

Ie: 20 ASau

Na: 31 ASau

Ie: A-Z fesul cyfenw

Absennol: 7 ASau

Wedi ymatal: 2 ASau

Absennol: A-Z fesul cyfenw

Wedi ymatal: A-Z fesul cyfenw