Gweinidog, yn gyntaf, hoffwn ymuno â chi i ganmol y gwaith anhygoel y mae ein cynghorau wedi ei wneud yn ystod y pandemig; y ffordd y maen nhw wedi ymateb i'r pandemig ar bob ffurf ac i'r llifogydd wedi bod yn eithriadol.

Mae'r setliad llywodraeth leol yn gyfle a gollwyd. Bydd cynghorau lleol yng Nghymru yn cael llai o gyllid o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Mae hyn er gwaethaf yr heriau sy'n wynebu cynghorau o ganlyniad i bandemig COVID-19. Mae'r Gweinidog yn honni mai dyma'r setliad gorau posibl, ond mae'n amlwg nad yw hyn yn wir. Mae'n siomedig, er iddi gael cyllid ychwanegol sylweddol gan Lywodraeth y DU, nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi setliad cyllido hirdymor uchelgeisiol i lywodraeth leol i helpu ein cymunedau i ailadeiladu yn well. Ac eto, mae cynghorau wedi rhybuddio dro ar ôl tro y byddan nhw'n wynebu pwysau ariannol sylweddol dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, a gallai'r diffyg sicrwydd ariannol gan y Llywodraeth hon yng Nghymru roi gwasanaethau lleol hanfodol mewn perygl yn y dyfodol.

Croesawaf y cynnydd yn y cyllid i gynghorau ac yn enwedig y ffaith y bydd cynghorau gwledig yn cael cyfran fwy o'r cyllid. Mae hynny i'w groesawu, fel y mae ymestyn y rhyddhad ardrethi busnes, yn dilyn gweddill y DU o'r diwedd, ond mae'r setliad yn dal i ffafrio cynghorau sy'n cael eu rhedeg gan Lafur yn y de. O'r pum cyngor sydd â'r cynnydd mwyaf yn eu setliad, mae pob un ohonyn nhw wedi eu lleoli yn y de; pedwar o'r pum cyngor i gyd dan arweiniad Llafur. Yn gyffredinol, mae cynghorau yn y gogledd wedi cael cynnydd is o gymharu â mewn mannau eraill, gyda dim ond Sir y Fflint yn cael cynnydd mewn cyllid yn agos at gynnydd cyfartalog Cymru. Unwaith eto, mae cynghorau sy'n cael eu rhedeg gan Geidwadwyr Cymru yn cael cynnydd is na'r cyfartaledd yn eu setliad, gan gael y cynnydd cyfartalog ail isaf yn setliad 2021-22, sy'n dod ar ben y cynnydd cyfartalog isaf y tro diwethaf. Mae'n siomedig bod galwadau gan awdurdodau lleol a CLlLC i gyflwyno cyllid gwaelodol, fel y soniasoch o'r blaen, i sicrhau bod pob cyngor yn cael setliad teg wedi cael eu hanwybyddu gennych chi, Gweinidog. Hefyd, mae dyraniadau cyllid a wnaed drwy gronfa galedi awdurdodau lleol wedi gwaethygu'r anghydraddoldebau cyllid rhanbarthol presennol.

Rydym yn croesawu'r gefnogaeth a roddwyd i gynghorau yn ystod y pandemig drwy'r gronfa galedi leol. Fodd bynnag, mae'r cyllid wedi ei dargedu'n bennaf at leihau pwysau yn ystod y flwyddyn ariannol hon, yn hytrach na darparu'r cyllid cynaliadwy hirdymor sydd ei angen ar y cynghorau. Mae'n wir hefyd fod cynghorau yn y de wedi cael tua 63 y cant o'r arian a ddyrannwyd drwy'r gronfa galedi hyd yma, tra bod cynghorau yn y gogledd wedi cael dim ond 19 y cant. Wrth i ni ddechrau adfer o effaith pandemig COVID-19, mae'n bwysig cydnabod costau ariannol ac economaidd y pandemig a wynebir gan deuluoedd ledled Cymru drwy eu helpu i gadw mwy o'u harian y maen nhw wedi gweithio yn galed amdano i gynnal eu hunain a'u teuluoedd. Dyna pam yr ydym ni'n galw ar Lywodraeth Cymru i leihau costau byw yng Nghymru drwy rewi'r dreth gyngor eleni.

Llywydd, mae'r setliad hwn yn gyfle a gollwyd i helpu cynghorau a chymunedau i ailadeiladu yn well yn dilyn pandemig COVID-19. Er gwaethaf adnoddau sylweddol gan Lywodraeth Geidwadol y DU, mae Llywodraeth Cymru wedi methu â darparu setliad cyllido uchelgeisiol hirdymor i gynghorau sy'n eu galluogi i fuddsoddi yn y gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu ac ymateb i'r effaith a gaiff pandemig COVID yn y dyfodol. Mae arnom angen setliad cyllido teg i'r holl gynghorau hynny i'w galluogi i ddarparu gwasanaethau y mae ar bobl eu hangen, ac adolygiad annibynnol o'r fformiwla gyllido i sicrhau bod pob awdurdod lleol yn cael eu cyfran deg o gyllid. Diolch.