Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.  

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, beth yw eich barn chi am y sefyllfa yn ymwneud â Liberty Steel a'i gwmnïau cysylltiedig, a'i effaith debygol ar swyddi yma yng Nghymru?

Nid wyf i'n mynd i ddyfalu am ddyfodol Liberty Steel—cwmni pwysig iawn yma yng Nghymru, ac un y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gefnogi yn y gorffennol. Mae gen i lythyr o fy mlaen gan Mr Gupta, cadeirydd gweithredol GFG Alliance, sef rhiant gwmni Liberty Steel, a ysgrifennwyd at fy nghyd-Weinidog Ken Skates ar 4 Mawrth, felly diwedd yr wythnos diwethaf, lle mae Mr Gupta yn nodi sefyllfa fasnachu Liberty Steel ac yn atgyfnerthu'r ymrwymiad sydd gan GFG i Gymru. Byddwn ni fel Llywodraeth yn parhau i weithio gyda'r cwmni a chyda'r sector dur yn fwy cyffredinol i sicrhau'r dyfodol yr ydym ni'n ffyddiog, o dan yr amodau cywir ac yn y ffordd gywir, sydd gan y diwydiant dur yma yng Nghymru.

Rwy'n cytuno â chi, Prif Weinidog; mae Liberty Steel yn gwmni pwysig yma yng Nghymru, a dyna'r rheswm am y cwestiwn. Mae'n bwysig deall pa gymorth ariannol a roddwyd ar gael i Liberty Steel yn y gorffennol ac a yw'r cwmni wedi gofyn am unrhyw gymorth ychwanegol, o ystyried eich bod chi wedi cyfeirio at lythyr yn cael ei anfon gan y cwmni at Weinidog yr economi, i sicrhau ei weithrediadau yng Nghymru. A allwch chi ddweud wrthym ni pa un a oes cynnig ar y bwrdd ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi gweithrediadau Liberty Steel neu gwmnïau cysylltiedig yma yng Nghymru?

Nid oedd y llythyr gan Liberty Steel yn gofyn am arian ychwanegol gan Lywodraeth Cymru; nid dyna oedd diben yr ohebiaeth. Diben yr ohebiaeth oedd nodi'r anawsterau y mae Greensill, y darparwr ariannol i GFG Alliance, wedi eu cael, ond i roi ar y bwrdd hefyd sefyllfa fasnachu bresennol gref Liberty Steel Group. Ar hyn o bryd, mae prisiau dur yn Ewrop yn masnachu ar y lefel uchaf ers 13 mlynedd ac mae'r farchnad alwminiwm yn fwy bywiog nag y bu ers cryn amser yn y gorffennol. Yn ei lythyr, mae Mr Gupta yn ei gwneud yn eglur bod ffatrïoedd y mae'r gynghrair yn berchen arnyn nhw yn y meysydd hyn yn gweithredu yn llawn i fodloni'r galw mawr ac i gynhyrchu llifau arian parod cadarnhaol. Yr hyn y mae'r llythyr yn ei ddangos, yn fy marn i, yw'r berthynas agos sydd wedi bodoli rhwng y cwmni a Llywodraeth Cymru, a'r hyder y mae'r cwmni yn dymuno parhau i'w greu yn ei ddyfodol. Byddwn yn gweithio ochr yn ochr â'r cwmni er mwyn sicrhau'r swyddi y mae'n eu darparu yma yng Nghymru ac er mwyn sicrhau dyfodol y sector yn fwy cyffredinol.

Wrth sôn am gymorth, Prif Weinidog, mae dydd Gwener yn ddiwrnod nodedig, gyda'r adolygiad diweddaraf o gyfyngiadau symud yma yng Nghymru. Mae eich Gweinidog iechyd a llesiant meddwl wedi dweud, gyda'r cyfyngiadau symud a phobl yng Nghymru, os byddwch chi'n rhoi modfedd, y byddan nhw'n cymryd milltir. A gaf i wirio yn gyntaf ai dyma eich asesiad chi? A ydych chi'n cytuno â hi? Neu a ydych chi'n derbyn fy asesiad i mai gwaith caled pobl Cymru dros y cyfnod hwn o gyfyngiadau symud a fydd yn eich galluogi chi, nawr, i lacio rhai o'r cyfyngiadau hyn? A allwch chi gadarnhau pa fath o gyhoeddiadau y gallem ni fod yn edrych arnyn nhw ddydd Gwener, yn enwedig o ran manwerthu nad yw'n hanfodol? A fyddwch chi'n agor campfeydd fel y mae'r Gweinidog llesiant wedi ei awgrymu yn y gorffennol? Ac a fyddwch chi, fel yr ydych chi wedi cyfeirio ato yn y wasg dros y dyddiau diwethaf, yn diddymu'r rheol aros gartref ac yn cyflwyno rheol pum milltir, fel y gwelsom ni yr haf diwethaf?

Rwy'n ofni y bydd yn rhaid i arweinydd yr wrthblaid aros tan ddydd Gwener. Dyna pryd y bydd y cylch tair wythnos yn dod i ben. Bydd y Cabinet yn parhau i drafod y pecyn o fesurau y byddwn ni'n gallu ei gynnig bryd hynny yn ystod gweddill yr wythnos hon. Ond mae e'n iawn wrth ddweud, ar ddiwedd yr adolygiad tair wythnos diwethaf, i mi ddweud fy mod i'n gobeithio mai hwn fydd y cyfnod tair wythnos olaf pan fydd yn rhaid i ni ofyn i bobl yng Nghymru aros gartref ac y byddem ni'n gallu symud y tu hwnt i hynny. Dywedais bryd hynny hefyd y byddem ni'n parhau i wneud dychwelyd i addysg cyn gynted ac mor ddiogel â phosibl i'n plant yn brif flaenoriaeth, ac y byddem ni, ochr yn ochr â hynny, yn ceisio dod o hyd i ffyrdd o ganiatáu i bobl wneud mwy yn eu bywydau personol a dechrau ailagor agweddau newydd ar economi Cymru. Dyna'r rhestr o faterion yr ydym ni'n eu trafod fel Cabinet o hyd ac rwy'n edrych ymlaen at allu gwneud cyhoeddiadau ar hynny ddydd Gwener.

Mae'r ffaith fod niferoedd y bobl yng Nghymru sy'n dioddef o coronafeirws yn parhau i ostwng, y ffaith bod y straen a'r pwysau ar ein gwasanaeth iechyd yn lleihau yn y ffordd y mae—dyna'n sicr y llwyddiant sy'n perthyn i bobl yma yng Nghymru, am bopeth y maen nhw wedi ei wneud i gadw at y gofyniad anodd yr ydym ni wedi ei orfodi arnyn nhw yn ystod yr wythnosau diweddar, er mwyn rheoli'r don ddiweddaraf hon o'r pandemig. Wrth i ni lacio cyfyngiadau, byddaf yn apelio unwaith eto ar bobl yng Nghymru i beidio â mynd i'r afael â hyn drwy ofyn iddyn nhw eu hunain, 'Pa mor bell y gellir ymestyn y rheolau, beth yw'r mwyaf y gallaf i wthio pethau wrth i gyfyngiadau gael eu llacio?' Rydym ni'n dal i wynebu argyfwng iechyd y cyhoedd. Nid oes neb yn gwybod sut y bydd amrywiolyn Caint yn ymateb wrth i ni ddechrau ailgyflwyno agweddau ar ein bywydau bob dydd. Byddaf yn apelio unwaith eto i bobl yng Nghymru ofyn y cwestiwn iddyn nhw eu hunain nid, 'Beth allaf i ei wneud?' ond, 'Beth ddylwn i ei wneud er mwyn parhau i wneud fy nghyfraniad at gadw fy hun, pobl eraill a Chymru gyfan yn ddiogel?'

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Prif Weinidog, ar ôl ennill etholiad arweinyddiaeth eich plaid ym mis Rhagfyr 2018, dywedasoch y dylai Aelodau'r Senedd, mewn byd toredig, ymdrechu i gael 'math mwy caredig o wleidyddiaeth'. Yr wythnos diwethaf, gorfodwyd eich cyd-aelod Llafur ac arweinydd cyngor Castell-nedd Port Talbot, Rob Jones, i gamu o'r neilltu ar ôl i recordiad ddod i'r amlwg ohono yn gwneud sylwadau ffiaidd am ein cyd-Aelod o'r Senedd Bethan Sayed. Roedd hi'n Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod ddoe, gyda thema eleni, 'dewis herio', yn annog pobl i herio stereoteipiau a rhagfarn lle bynnag y maen nhw'n codi er mwyn sicrhau newid. Gyda hynny mewn golwg, a wnewch chi gofnodi eich condemniad o sylwadau'r Cynghorydd Jones, a dewis herio ei gasineb ofnadwy at fenywod? Ac, a ddylai ei ymddiswyddiad dros dro, yn eich barn chi, fod yn barhaol?

Roeddwn i'n bryderus o ddarllen adroddiadau am yr hyn a ddywedodd y Cynghorydd Jones, ac rwy'n siŵr ei fod wedi gwneud y peth iawn wrth gamu o'r neilltu o arweinyddiaeth cyngor Castell-nedd Port Talbot tra bod y swyddog monitro a'r ombwdsmon yma yng Nghymru yn ymchwilio yn briodol i'r sylwadau hynny. Dyna pam y mae wedi cael ei wahardd o'i aelodaeth o'r Blaid Lafur tra gellir cwblhau'r ymchwiliadau hynny. Rwy'n credu y byddai'n synhwyrol i unrhyw un aros am ganlyniad yr ymchwiliadau hynny cyn dod i gasgliadau am yr hyn a ddylai ddigwydd nesaf. Ond rwy'n siŵr bod y Cynghorydd Jones yn iawn i gamu i lawr o arweinyddiaeth y cyngor ac i gyfeirio ei hun at y swyddog monitro ac at yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Byddwn yn aros nawr am ganlyniad yr ymchwiliadau hynny.

Ond siawns, Prif Weinidog, hyd yn oed nawr y gallwch chi gondemnio ei sylwadau yn llwyr. Mae'r recordiad hefyd yn datgelu ffordd sinistr o ymgymryd â gwleidyddiaeth, onid yw? Yn rhyfeddol, mae'n cyfeirio at ffafrio prosiectau a gefnogir gan gynghorwyr Llafur ar gyfer arian cyhoeddus. Gan gyfeirio at enghraifft mynwent Alltygrug yn Ystalyfera, mae'n sôn am ddweud wrth swyddogion am fynd i chwilio i lawr y tu ôl i gefn y soffa i dalu am brosiect a arweiniodd, mae'n brolio, at bobl yn troi at y Blaid Lafur. Rwyf i wedi ysgrifennu at yr archwilydd cyffredinol, Prif Weinidog, yn gofyn iddo nid yn unig ymchwilio i'r sylwadau a wnaed gan y Cynghorydd Jones yn y recordiad, ond iddo hefyd sicrhau bod mesurau rhwystrau a gwrthbwysau cadarn ar waith i ddiogelu rhag y camddefnydd posibl o arian cyhoeddus at ddibenion plaid wleidyddol mewn awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru. A fyddech chi'n cefnogi ymchwiliad o'i fath?

Mae'n bwysig bod ymchwiliadau yn cael eu cynnal, ac mae'n bwysig bod yr ymchwiliadau hynny yn cael dod i'w casgliadau eu hunain, yn hytrach na gwleidyddion ar lawr y Senedd yn rhagweld y casgliadau hynny ac yn gofyn i eraill gytuno â'r casgliadau y maen nhw eisoes wedi eu cyrraedd, yn ôl pob golwg .Nid oes unrhyw le i gasineb at fenywod mewn unrhyw ran o fywyd Cymru nac mewn unrhyw blaid wleidyddol. Rwy'n cofio bod Mr Price ei hun wedi lansio ymchwiliad i gasineb at fenywod ym Mhlaid Cymru ym mis Mehefin neu fis Gorffennaf 2019. Rwyf i wedi edrych i weld a allaf i ddod o hyd i ganlyniad yr ymchwiliad hwnnw, ond nid wyf i wedi gallu dod o hyd iddo fy hunan, ac efallai mai'r rheswm am hynny yw nad wyf i wedi edrych yn y lle iawn. Ond yn union fel yr oedd ef yn iawn, rwy'n siŵr, i sicrhau bod yr ymchwiliad hwnnw yn cael ei gynnal yn ei blaid, mae hefyd yn iawn y dylid ymchwilio i'r honiadau a wnaed yn erbyn y Cynghorydd Jones, ac yn sicr bydd canlyniadau'r ymchwiliadau hynny yn cael eu cyhoeddi.

Gofynnaf iddo yn derfynol: a wnewch chi gyfaddef bod y geiriau a ddefnyddiwyd gan y Cynghorydd Jones i ddisgrifio Bethan Sayed yn gwbl warthus? Mae gennych chi yr holl wybodaeth, siawns, sydd ei hangen ar unrhyw un i wneud y datganiad hwnnw nawr.

Yn y gyllideb yr wythnos diwethaf, wynebodd Llywodraeth y DU feirniadaeth ffyrnig am y ffordd yr oedd ei chronfa lefelu i fyny, fel y'i gelwir, yn ffafrio etholaethau Ceidwadol. Yn y gyfran gyntaf o gyllid, cynrychiolir 39 o'r 45 ardal sydd i fod i gael cymorth gan Aelodau Seneddol Ceidwadol. Fel y dywedodd fy nghydweithiwr Liz Saville Roberts, mae ein harian cyhoeddus yn cael ei ddwyn ar gyfer y gyllideb o byngs y Torïaid.'

Ceir atsain o hynny sy'n peri pryder yn y datgeliadau sydd wedi dod i'r amlwg yn rhan o saga Castell-nedd Port Talbot, Prif Weinidog. A ydych chi'n ffyddiog nad crib y rhewfryn yn unig yw achos Castell-nedd Port Talbot, ac nad oes gan Gymru ei phroblem ei hun o ran arian i gydweithwyr o dan oruchwyliaeth y blaid Lafur?

Rwy'n condemnio casineb at fenywod lle bynnag y'i gwelir. Rwy'n credu ei bod hi'n iawn y dylai fod ymchwiliadau i'r materion hynny, ac rwy'n credu ei bod hi'n iawn i'r ymchwiliadau hynny gael eu cyhoeddi wedyn. Bydd hynny yn digwydd yn achos y Cynghorydd Jones, ac rwy'n meddwl bod hynny yr un mor berthnasol i'w blaid ef ag y mae i'm plaid i.

Nid yw'n ymddangos i mi bod ceisio tynnu achos o daflu baw cyffredinol o un digwyddiad i'r hyn sy'n digwydd ledled Cymru yn ffordd synhwyrol na chymesur o ymateb i hynny. Cymerais y rhagofal, gan feddwl y gallai hyn gael ei godi y prynhawn yma, i edrych ar hanes Llywodraeth Cymru yn y ffordd yr ydym ni'n defnyddio arian ledled Cymru gyfan. Gadewch i mi roi ychydig o ganlyniadau iddo o hynny. Yn wir, canolbwyntiaf am gyfnod ar un yn unig, rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain—un o brif raglenni y Llywodraeth, sy'n darparu ysgolion a cholegau sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Ceir 25 o ysgolion yn Sir Gaerfyrddin o dan reolaeth Plaid Cymru, 11 ysgol yn Sir Benfro o dan reolaeth annibynnol, naw ysgol yng Ngheredigion o dan reolaeth Plaid Cymru, 18 yng Ngwynedd a reolir gan Blaid Cymru, 14 yn Ynys Môn o dan reolaeth Plaid Cymru a 14 yng Nghonwy o dan reolaeth y Ceidwadwyr. Mae hanes Llywodraeth Cymru yn gwrthsefyll archwiliad ym mhob cynllun sydd gennym ni, ac nid oes unrhyw oblygiad posibl y gellid ei wneud, am y ffordd y mae arian yn cael ei ddefnyddio gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, ar linellau pleidiol wleidyddol. Rydym ni bob amser yn gwneud hynny ar sail meini prawf agored, tryloyw sy'n seiliedig ar anghenion. Dyna'r ffordd gywir a phriodol.

Mae'r gronfa lefelu i fyny, y cyfeiriodd Adam Price ati, i'r gwrthwyneb o hynny. Bydd honno bellach yn nwylo'r Ysgrifennydd Gwladol yn adran cymunedau, llywodraeth leol a thai Llywodraeth y DU, adran nad yw'n gwybod llawer iawn am Gymru, ac nid oes neb yma i'w cynorthwyo i ddarganfod mwy. Rwy'n cofio'r hyn a ddywedodd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin am yr Ysgrifennydd Gwladol pan ddyfarnodd gyllid cronfa trefi i 60 o'r 61 etholaeth yn Lloegr a oedd naill ai yn rhai ymylol yn nwylo'r Ceidwadwyr neu ar y rhestr o seddi yr oedd y blaid Geidwadol yn gobeithio eu hennill mewn etholiad. Mae hwnnw yn gynsail sy'n peri pryder mawr, ac yn un sy'n wahanol iawn i'r ffordd y mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn mynd ati i ddefnyddio arian cyhoeddus yng Nghymru.