1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ynglyn â’r camau sydd wedi eu cymryd i atal llifogydd yng Nghanol De Cymru yn dilyn llifogydd 2020? OQ56563

Llywydd, diolch yn fawr. Ers mis Chwefror 2020, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi dros £12 miliwn i reoli perygl llifogydd ar draws Canol De Cymru. Mae hyn yn cynnwys dros £3 miliwn i wneud gwaith atgyweirio brys. Mae creu swydd y Gweinidog hinsawdd yn dangos ein bod ni’n benderfynol bod Cymru yn chwarae ei rhan i fynd i’r afael â’r risgiau tymor hir sy’n gysylltiedig â llifogydd.

Diolch ichi, Brif Weinidog, am amlinellu'r cymorth. O ran y rhai yr effeithiwyd arnynt, boed hynny o ran eu cartrefi neu eu busnesau, er eu bod yn ddiolchgar am yr arian a'r cymorth, dydyn nhw'n dal ddim wedi derbyn yr atebion sydd eu hangen arnynt o ran beth ddigwydd a pham, ac os oedd yna unrhyw beth y gellid bod wedi'i wneud yn wahanol i atal y llifogydd dinistriol. Os ydym o ddifrif eisiau dysgu’r gwersi angenrheidiol o’r llifogydd hyn a rhoi’r gefnogaeth i’r bobl yr effeithiwyd arnynt, onid ydy hi’n amser i ni gomisiynu ymchwiliad annibynnol a brys i’r holl lifogydd diweddar ledled Cymru fel bod y buddsoddiad gan y Llywodraeth yn un cywir yn hytrach na’n adweithiol fel y mae ar y funud?

Wel, roedd y Senedd ddiwethaf wedi cael clywed yr achos dros ymchwiliad annibynnol, a doedd y Senedd ddiwethaf ddim yn cytuno â hynny a dwi ddim yn cytuno â hynny nawr hefyd. Mae'r awdurdodau lleol wedi bod yn canolbwyntio ar bethau ymarferol y maen nhw'n gallu eu gwneud i ymateb i bopeth sydd wedi digwydd ar ôl y llifogydd. Mae adroddiadau gan yr awdurdodau lleol yn dal i gael eu paratoi. Mae cyfarfod yfory gan Julie James gydag arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf i siarad am yr adroddiad ar Pentre.

Yfory, bydd y Law Commission yn cyhoeddi dogfen—ni sydd wedi gofyn iddyn nhw baratoi'r ddogfen—sy'n siarad am y gyfraith yn y dyfodol a sut y gallwn ni wneud mwy i warchod cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd ac effaith llifogydd hefyd. So, fel Llywodraeth, rydym ni'n canolbwyntio ar fuddsoddiadau, pethau ymarferol i wella'r sefyllfa i bobl, a dŷn ni ddim yn cytuno â rhoi arian, rhoi amser, a thynnu pobl mas o'r gwaith yna er mwyn gwneud pethau i ymateb i adroddiad annibynnol dydyn ni ddim yn meddwl y bydd yn help mawr i bobl leol. 

Prif Weinidog, nid yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wedi cyrraedd ei dargedau ar gyfer cyd-astudiaethau tai a'r tir sydd ar gael am nifer o flynyddoedd, ac, o ganlyniad, mae hyn wedi arwain at gyflwyno llawer o geisiadau hap-fasnachol i'r cyngor eu hystyried, a llawer o'r rhain yn flaenorol yn cael eu gwrthod ar gyfer eu cynnwys yn ei gynllun datblygu lleol. Ymhlith y ceisiadau hyn bu sawl un ar gyfer datblygiadau preswyl naill ai orlifdiroedd neu'n agos atyn nhw. Mae cynigion Fferm Ystrad Barwig yn Llanilltud Faerdre yn gais arbennig o nodedig, gan fod y cynnig i'w ddatblygu ar orlifdir C2, sef un o'r dosbarthiadau gwaethaf ar gyfer gorlifdir. Er ei fod yn groes i 'Polisi Cynllunio Cymru' a nodyn cyngor technegol 15, cymeradwyodd cyngor Rhondda Cynon Taf y cais hwn ddwywaith, dim ond i Lywodraeth Cymru ymyrryd a gwrthod caniatâd ar y ddau achlysur. Gyda hyn mewn golwg, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i atgyfnerthu'r neges na ddylid adeiladu datblygiadau sy'n agored i lifogydd ar orlifdiroedd nac yn agos atyn nhw? Diolch.

Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna, ac mae e'n iawn bod Llywodraeth Cymru wedi cryfhau'r camau yr ydym wedi eu cymryd a'r cyngor yr ydym yn ei roi i atal datblygiadau ar dir sy'n agored i lifogydd a thir a allai fod yn agored i lifogydd yn y dyfodol. Rydym yn gwybod bod natur y newid yn yr hinsawdd yn golygu bod achosion o dywydd eithafol ar dopograffeg y de yn ein gwneud yn fwy agored i lifogydd heddiw nag yr oeddem ni yn y gorffennol. Ac mae'n iawn, felly, fod y safonau yr ydym yn eu disgwyl wrth roi caniatâd cynllunio ar gyfer datblygiadau preswyl yn ystyried hynny'n llawn. Wrth gwrs, rydym yn cyfleu hynny'n uniongyrchol yn y cyfarfodydd niferus yr ydym yn eu cael â'n hawdurdodau lleol, ac nid wyf i'n credu bod ffordd fwy pwerus o gyfleu'r neges honno na phan fydd Gweinidogion Cymru yn galw ceisiadau cynllunio i mewn ac yn barnu'n wahanol i'r penderfyniad yr oedd yr awdurdod lleol wedi dod iddo'n wreiddiol.

Brif Weinidog, rydym ni'n gweld llifogydd yn amlach nawr ledled Cymoedd de Cymru, lle mae dwyster glawiad a stormydd ar gymoedd cul yn trechu afonydd a charthffosydd ac yn erydu glannau wrth ochr ffyrdd a phontydd a chartrefi hefyd. Er hynny, gallwn wneud mwy trwy blannu mwy o goed ar lethrau a chopaon y dyffrynnoedd, trwy adeiladu attenuation ponds i arafu disgyniad y dŵr, a sicrhau bod gan bob ardal water catchment management plans effeithiol. Brif Weinidog, sut ydym ni'n dod â thrigolion a pherchnogion tir ynghyd i baratoi water catchment management plans, a pha gyfran o Gymoedd de Cymru sy'n dod o dan gynlluniau o'r fath ar hyn o bryd?

Llywydd, diolch yn fawr i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn yna. Dwi'n cytuno â beth ddywedodd e ar y dechrau a beth a ddywedais i hefyd—pan fydd y Law Commission yn cyhoeddi eu hadroddiad nhw yfory, bydd pobl yn gallu gweld y ffigurau yn yr adroddiad yna, sy'n tynnu sylw at yr effaith y mae llifogydd wedi ei chael yn y Cymoedd yn ystod y ddau ddegawd diwethaf. Ac mae'r adroddiad yn tynnu ar wybodaeth am y sefyllfa ddiweddaraf, i'n helpu ni gyda chynllunio yn y dyfodol. Llywydd, dwi wedi gweld y cynlluniau sydd ar gael yn ardal Aberhonddu i blannu mwy o bethau i helpu, ac, fel yr oedd Huw Irranca-Davies yn dweud, attenuation ponds.

Nid oes gen i'r ffigur gwirioneddol ar gyfer y cwestiwn olaf y gofynnodd yr Aelod i mi amdano—cyfran Cymoedd y de a gwmpesir gan gynllun rheoli dalgylchoedd dŵr, Llywydd. Rwyf i yn gwybod bod y strategaethau rheoli perygl llifogydd lleol, sy'n un o ofynion Deddf Rheoli Llifogydd a Dŵr 2010, yn golygu bod gan bob cymuned leol gyfle i fod yn rhan o'r gwaith o ddrafftio'r strategaethau hynny a mwy o lais mewn penderfyniadau rheoli risg lleol. Dyna sut yr ydym ni o'r farn y gallwn ni gael dull effeithiol o reoli dalgylchoedd dŵr, gan alluogi cymunedau, busnesau a'r sector cyhoeddus i gydweithio, yn y ffordd, i raddau helaeth, yr oedd Huw Irranca-Davies yn ei awgrymu.