5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau hawl pob plentyn i gael mynediad at addysg cyfrwng Cymraeg yng Nghymru? OQ56659

Diolch am y cwestiwn. Mae pob awdurdod lleol yng Nghymru yn darparu addysg cyfrwng Cymraeg. Ond mae gosod y sylfeini i ehangu mynediad at addysg Gymraeg yn ymgyrch tymor hir. Rydyn ni’n torri tir newydd gyda’r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg 10 mlynedd ac rwy’n edrych ymlaen at weld ffrwyth y llafur hynny.

Diolch yn fawr am yr ymateb, Brif Weinidog. Allaf i dynnu sylw'r Prif Weinidog at sir Pen-y-bont ar Ogwr am eiliad? Mae sawl teulu yn fy nhref enedigol, sef Pencoed, bellach, o bosib, yn wynebu sefyllfa lle na fyddant yn gallu anfon eu plant i'r ysgol gynradd Gymraeg agosaf ac, yn lle, bydd angen iddynt ddewis rhwng anfon eu plant hyd yn oed ymhellach i ffwrdd i dderbyn eu haddysg, neu ddewis addysg Saesneg. Yn anffodus, nid yw record cyngor sir Pen-y-bont ar addysg iaith Gymraeg yn un bositif. Mae'r cyngor wedi methu dros y blynyddoedd diwethaf i sicrhau bod addysg Gymraeg yn opsiwn realistig mewn nifer o gymunedau, ac mae nifer fawr o deuluoedd wedi cael eu gorfodi i wneud penderfyniadau am addysg eu plant nad oeddent am eu gwneud. Pa waith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda chyngor Pen-y-bont i newid y sefyllfa'n sylweddol? Os yw'r Llywodraeth o ddifri o ran cyrraedd ei tharged o 1 miliwn, yna bydd angen i'r Llywodraeth gymryd y sefyllfa mewn ardaloedd fel Pen-y-bont o ddifri.  

Diolch am y cwestiwn. Dwi'n ymwybodol o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u codi achos dwi wedi cael cyfle i siarad yn barod gyda'r Aelod lleol dros Pen-y-bont ac am ddyfodol addysg trwy gyfrwng y Gymraeg yn yr ardal yna. Ym mhob cwr o Gymru, mae pob Aelod fan hyn siŵr o fod yn cynrychioli pobl pan dydyn nhw ddim yn gallu cael lle yn yr ysgol maen nhw'n ei dewis. Dwi'n ei wneud e fel Aelod yng Ngorllewin Caerdydd bron bob blwyddyn gyda phlant sydd eisiau addysg drwy gyfrwng y Saesneg yn y ddinas. Rŷm ni i gyd yn gwneud gwaith gydag unigolion fel yna. Rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed ac yn agos gyda chyngor Pen-y-bont ar Ogwr i dyfu'r nifer o leoedd sydd gyda nhw mewn ysgolion yn yr ardal trwy gyfrwng yr iaith Gymraeg. Mae cynlluniau gyda nhw nawr sy'n mynd i dyfu'r nifer o bobl sy'n gallu mynd i'r ysgolion Cymraeg dros y ddegawd nesaf—pethau ymarferol. Maen nhw eisiau gwneud mwy yn Ysgol y Ferch o'r Sgêr, maen nhw'n mynd i symud ysgol i ganol Pen-y-bont i dynnu mwy o bobl i fewn fel yna, ac maen nhw'n mynd i ail-greu Ysgol Bro Ogwr a rhoi mwy o le yn yr ysgol honno. Mae mwy o waith i'w wneud ym Mhen-y-bont, dwi'n ymwybodol o hynny, ond dwi'n siŵr y bydd y cyngor nawr, gyda'r cynlluniau a gyda'r arian rŷm ni'n ei roi fel Llywodraeth i'w helpu nhw, ar y ffordd ymlaen i'n helpu ni i gyd i gyrraedd at y pwynt, hanner ffordd drwy'r ganrif, ble bydd 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg yma. 

Mae carfan amrywiol o lywodraethwyr ysgol o amrywiaeth o gefndiroedd yn allweddol i redeg a rheoli ysgol yn effeithiol. Daw llawer o ddisgyblion sy'n mynychu cyfleusterau addysgiadol cyfrwng Cymraeg o gartrefi lle nad yw'r rhieni yn siarad Cymraeg eu hunain. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i sicrhau bod rhieni di-Gymraeg yn cael eu hannog i sefyll etholiad fel rhiant-lywodraethwyr mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg? 

Dwi'n gwybod, wrth gwrs, dros Gymru i gyd, bod nifer fawr o blant sy'n dod o deulu di-Gymraeg yn mynychu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg, a dwi'n croesawu hynny. Mae'n rhan bwysig o'r cynlluniau sydd gyda ni. Yma yng Nghaerdydd, mae wyth o bob 10 o blant sy'n mynychu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg yn dod o deulu lle nad oes neb arall yn siarad Cymraeg. Mae'r ysgolion yn gweithio'n galed, gyda'r adnoddau rŷm ni wedi helpu i baratoi, i helpu pobl sydd ddim yn gallu siarad Cymraeg sydd eisiau bod yn rhan o'r ysgol—ar y bwrdd llywodraethwyr, er enghraifft—i wneud hynny mewn ffordd effeithiol, ac maen nhw wedi llwyddo i'w wneud e. Mae enghreifftiau gyda ni'n barod am sut i'w wneud e. Drwy gydweithio gyda'r awdurdodau lleol a dysgu o'r profiadau sydd wedi gweithio dros Gymru, dwi'n hyderus y gallwn ni ffeindio ffordd i bobl sydd eisiau bod yn rhan o fywyd yr ysgol wneud hynny, a gwneud cyfraniad effeithiol hefyd. 

A fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi fod yn rhaid i ni fuddsoddi mewn addysg Gymraeg a gofal plant Cymraeg fel rhan o'n huchelgais i greu 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg? Felly, a fyddai'n ymuno â mi i groesawu'r gwaith sydd wedi dechrau wrth adeiladu canolfan newydd gofal plant Cymraeg ym Melin Ifan Ddu, yng nghwm Ogwr, fel rhan o uchelgais Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-Bont ar Ogwr i gryfhau addysg a gofal plant Cymraeg yn yr ardal?

Diolch yn fawr i Huw Irranca-Davies, Llywydd, a dwi'n cytuno gyda fe; y ffordd orau i dynnu mwy o blant i mewn i ysgolion Cymraeg yw trwy ddechrau gyda phlant mewn gofal. So, unrhyw beth ni'n gallu ei wneud i roi mwy o gyfleusterau i groesawu plant bach i mewn i gael gofal drwy gyfrwng y Gymraeg, bydd hwnna yn mynd i helpu ni i gyd yn y tymor hir. Mae'r cyngor ym Mhen-y-Bont wedi derbyn bron £3 miliwn oddi wrth y Llywodraeth Gymreig mewn grant cyfalaf i ddelifro pedwar canolfan drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg i bobl sydd jest yn dechrau ar y daith. Bydd un yn mynd i helpu i gael mwy o blant i ddod ymlaen am Ysgol Gynradd Gymraeg Calon y Cymoedd, ac mae gwaith yn mynd ymlaen hefyd yn y dre ym Mhen-y-Bont, ym Mhorthcawl, ac ym Metws hefyd, i wneud yn union beth oedd Huw Irranca-Davies yn ei awgrymu.