Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, penderfynwyd bod pasbortau brechlyn yn angenrheidiol yn yr Alban. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud na fyddan nhw'n rhoi pasbortau brechlyn ar waith yn Lloegr. Mae pobl Cymru yn aros i weld pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd yn ddiweddarach yr wythnos hon. Ar 13 Gorffennaf, fe wnaethoch chi ddweud eich bod chi'n gwrthwynebu yn ei hanfod gyflwyno pasbortau brechlyn. Nawr, rwy'n sylweddoli, pe bawn i'n gofyn i chi beth fydd eich Llywodraeth yn ei wneud ddydd Gwener, y byddwch chi'n dweud bod y trafodaethau hynny yn dal i gael eu cynnal, felly rwy'n gofyn i chi yn benodol, o gofio eich safbwynt blaenorol o wrthwynebu'r defnydd o basbortau COVID, a fyddwch chi'n arwain y drafodaeth yn yr un modd yn y Cabinet neu a yw eich safbwynt wedi newid. Ac a ydym ni'n disgwyl newid i safbwynt cyffredinol y Llywodraeth ar basbortau brechlyn ddydd Gwener?

Wel, Llywydd, rwyf i bob amser yn dechrau o safbwynt amheus ynghylch unrhyw fesurau sy'n gosod rhwystrau ychwanegol ar lwybr pobl sy'n byw eu bywydau bob dydd. Dylai fod yn drafodaeth briodol bob amser, ac mae angen i chi gael eich perswadio i wneud rhywbeth, yn hytrach na dechrau o safbwynt o fod o'u plaid. Ceir materion moesegol gwirioneddol i'w hystyried o ran ardystiad brechlyn, ceir materion ymarferol, ceir materion cyfreithiol, ac rwyf i'n credu ei bod hi'n iawn y dylai ein man cychwyn yng Nghymru ddechrau o fod angen i ni gael ein darbwyllo bod budd i iechyd y cyhoedd o gael ardystiad brechlyn. Yn wir, mae'r ddadl honno yn parhau yr wythnos hon yn y Cabinet. Rydym ni wedi cyfarfod ddwywaith ar y mater yn barod. Byddwn yn cyfarfod i'w drafod eto yr wythnos hon, gan wneud yn siŵr bod gennym ni'r wybodaeth orau bosibl am y manteision i iechyd y cyhoedd y gallai ardystiad brechlyn eu cynnig, yn erbyn yr anfanteision sy'n deillio ohono.

Nid ydym ni wedi cael ein helpu, Llywydd, mae'n rhaid i mi ddweud, gan safbwynt Llywodraeth y DU ar hyn. Rwyf i wedi colli cyfrif, Llywydd, o nifer y cyfarfodydd yr wyf i wedi eistedd drwyddyn nhw gyda Gweinidogion y DU, lle maen nhw wedi pregethu i mi ar yr angen am ardystiad brechlyn. A phan rwyf i wedi codi gyda nhw y materion moesegol, cyfreithiol ac ymarferol y mae angen eu datrys, rwyf i wedi cael fy nhrin yn gyffredinol fel pe bai'r rhain yn fanylion na ddylen nhw rwystro'r camau gweithredu angenrheidiol hyn. Mor hwyr â diwedd wythnos diwethaf, roedd Gweinidogion y DU yn dweud wrthym ni y bydden nhw'n bwrw ymlaen ag ardystiad brechlyn yn Lloegr. Pe bawn i yn sefyllfa arweinydd yr wrthblaid, mae'n debyg y byddwn i'n aros i glywed yr hyn y maen nhw'n ei ddweud mewn gwirionedd ar y mater hwnnw heddiw, rhag ofn bod newid arall eto i'w safbwynt ers y penwythnos.

Yma yng Nghymru, ni fyddwn ni'n gwneud penderfyniad ar sail yr hyn sy'n gyfleus i'r Blaid Geidwadol a'r gwahanol garfannau sy'n bodoli ynddi. Byddwn yn parhau i bwyso a mesur y manteision i iechyd y cyhoedd yn erbyn y pryderon gwirioneddol iawn sy'n bodoli o ran ardystiad brechlyn. Yna byddwn yn gwneud y penderfyniad gorau y gallwn ni ei wneud.

Yn amlwg, ar y meinciau hyn, rydym ni wedi bod yn gyson, Prif Weinidog. Rydym ni wedi dweud erioed na ddylid cyflwyno pasbortau brechlyn yng Nghymru. Rydym ni wedi dal y safbwynt hwnnw, ac rydym ni'n parhau i ddal y safbwynt hwnnw.

Rwy'n sylwi, yn y bron i ddau funud a hanner y gwnaethoch chi ei dreulio yn ymateb i'r cwestiwn—ac rwy'n ddiolchgar am y manylion y gwnaethoch chi eu rhoi—na wnaethoch chi nodi a yw eich safbwynt wedi newid ar sefyllfa pasbortau brechlyn, sef yr hyn a ofynnais i chi amdano. Roeddwn i'n gofyn: a fyddech chi'n arwain y trafodaethau yn y Cabinet o'ch safbwynt chi ar 13 Gorffennaf, a oedd yn erbyn pasbortau brechlyn, neu a yw eich safbwynt wedi newid erbyn hyn, a'ch bod yn fwy ffafriol tuag at gyflwyno pasbortau brechlyn?

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn gwybod sut y bydd Prif Weinidog Cymru yn arwain y trafodaethau hynny. Felly, gofynnaf eto: a fyddwch chi'n glynu at eich safbwynt ar 13 Gorffennaf o beidio â derbyn yr angen am basbortau brechlyn, neu a yw eich safbwynt wedi newid? Mae'n gwestiwn syml, Prif Weinidog.

Fy safbwynt i, Llywydd, yw'r un a nodais. Rwy'n dechrau o safbwynt amheuaeth ynghylch ardystiad brechlyn. Nid yw hynny'n golygu na allaf gael fy narbwyllo, os yw'r dystiolaeth o'i fanteision i iechyd y cyhoedd ym mis Medi, mewn gwahanol gyd-destun i'r un yr oeddem yn ei wynebu ym mis Gorffennaf, yn drech na'r anfanteision. Mae honno'n gyfres o ddadleuon cytbwys iawn, a dyna pam y bydd y Cabinet yn cael trydedd drafodaeth ar y cyfan, wedi'i seilio ar y dystiolaeth orau y gallwn ni ei sicrhau.

Os yw cydbwysedd y manteision wedi pwyso o blaid rhywfaint o ddefnydd o ardystiad brechlyn, yna dyna fydd y Cabinet yn ei benderfynu ar y cyd. Os yw'r cydbwysedd yn parhau ar yr ochr fwy amheus ohono—ac os na fyddwn ni'n ystyried ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt lle byddai'n fuddiol—yna bydd y Cabinet yn penderfynu hynny hefyd. Yr hyn nad ydym ni'n ei wneud yw gwneud yr hyn y mae'n ymddangos bod arweinydd yr wrthblaid yn ei wneud: mabwysiadu safbwynt a dweud, ni waeth beth fo'r dystiolaeth a beth fo'r cyd-destun, ei fod yn gwybod beth mae'n ei feddwl.

Rwyf i'n sicr yn gwybod beth rwyf i'n ei feddwl, a gofynnais eilwaith i weld a oeddwn i'n gwybod beth rydych chi'n ei feddwl, ac nid wyf i'n gwybod bellach beth ddiawl yr ydych chi'n ei feddwl, Prif Weinidog. Roedd yn gwestiwn digon syml.

Mae'r ddau gwestiwn yr wyf i wedi eu gofyn am basbortau COVID yn dangos yn eglur bod penderfyniadau wedi eu gwneud yma yng Nghymru sy'n wahanol i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, fel sy'n briodol. Rydym ni'n sefyll yma yn Senedd Cymru. Mae gennym ni Lywodraeth Cymru. Mae'n hanfodol bwysig ein bod ni'n cael ymchwiliad annibynnol. Fe wnes i bwyso arnoch chi am hyn cyn toriad yr haf. Cafodd y Senedd gyfle i bleidleisio ar hynny, a daeth y pleidiau llywodraethol at ei gilydd a phleidleisio yn erbyn y cynnig hwnnw, yn anffodus.

Ond, mae'n ffaith bod Llywodraeth yr Alban, dros doriad yr haf, wedi comisiynu ymchwiliad annibynnol. Mae Llywodraeth y DU wedi comisiynu ymchwiliad annibynnol. Mae sefydliadau fel Asthma UK, Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, Medics4MaskUpWales a COVID-19 Bereaved Families for Justice Cymru wedi gofyn yn gyhoeddus i'r ymchwiliad annibynnol hwn gael ei gomisiynu yma yng Nghymru.

Mae gennych chi'r grym i wneud hynny, Prif Weinidog. Mae Prif Weinidog yr Alban wedi gwneud hynny. Mae Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi gwneud hynny. A wnewch chi fyfyrio yn awr heddiw ar y sefyllfa honno, a rhoi'r sicrwydd i Senedd Cymru y byddwch chi'n comisiynu ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i Gymru a all ymchwilio i'r union faterion y mae Gweinidogion eich Llywodraeth wedi bod yn gwneud penderfyniadau yn eu cylch, fel y gallwn ni gael y craffu hwnnw ac y gallwn ni gael yr eglurder hwnnw yma yng Nghymru, ac yn y pen draw cael sylw i'r llwyddiannau, ond hefyd deall ble cafwyd y methiannau?

Wel, Llywydd, mae Prif Weinidog yr Alban wedi anrhydeddu ymrwymiad maniffesto ei phlaid yn etholiad yr Alban. Nid oedd ymrwymiad maniffesto o'r fath gan fy mhlaid i—nid ydym ni yn yr un sefyllfa o gwbl. Rydym ni yn yr un sefyllfa â Phrif Weinidog y DU, oherwydd cyhoeddwyd yr ymchwiliad annibynnol y mae wedi ei gyhoeddi gyda chytundeb Llywodraeth Cymru ac ar y sail y byddai'r ymchwiliad hwnnw yn craffu yn annibynnol ac yn llawn ar y camau a gymerwyd yma yng Nghymru. Dyna'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud. Rwy'n gwybod nad yw'n cytuno â Phrif Weinidog y DU ar hynny, ond rwyf i wedi dod i gytundeb ag ef, ac rwy'n bwriadu, ar yr amod bod y telerau yr ydym ni wedi cytuno arnyn nhw yn cael eu bodloni, anrhydeddu'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud.

Trafodais hyn i gyd eto, Llywydd, mewn cyfarfod â Changhellor Dugiaeth Caerhirfryn, Michael Gove, lai na phythefnos yn ôl. Rwyf i wedi ysgrifennu ato ers hynny i nodi'r telerau yr wyf i'n credu ein bod ni wedi dod i'n cytundeb gwreiddiol ar eu sail. Rwy'n dweud yn fy llythyr ato fy mod i eisiau bod yn eglur iawn y dylid craffu ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru mewn modd llawn a chynhwysfawr, na ddylai Cymru fod yn ôl-ystyriaeth nac yn droednodyn i ymchwiliad y DU, a'i bod yn bwysig, er mwyn i ymchwiliad y DU fod â hygrededd yng Nghymru, ei fod yn gallu cael ei gynnal mewn ffordd sy'n caniatáu iddo ganolbwyntio ar Gymru ar wahân yn rhan o'i gylch gwaith. Nodais gyfres o ffyrdd y gellir sicrhau hynny.

Rwy'n ei gwneud yn eglur yn y llythyr, os na all Llywodraeth y DU roi sicrwydd i ni fod y cylch gorchwyl, ei aelodaeth, ei adnoddau, ei ddull—. Os na allan nhw roi sicrwydd i ni y bydd ymchwiliad y DU yn gwneud yr hyn y bwriadwyd iddo ei wneud—canolbwyntio yn benodol ar y penderfyniadau yma yng Nghymru yng nghyd-destun yr hyn sydd wedi digwydd ledled y DU gyfan: y cyngor cyffredin gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar gyfer Argyfyngau yr ydym ni wedi ei gael; rhwydwaith prif swyddogion meddygol y DU; penderfyniadau'r Trysorlys; penderfyniadau Llywodraeth y DU ei hun—. Mae pob un ohonyn nhw yn creu'r cyd-destun y mae'n rhaid deall penderfyniadau Cymru ynddo ac y gellir eu deall orau. Bydd ymchwiliad o'r math hwnnw yn cynnig y ddirnadaeth orau bosibl i bobl yma yng Nghymru o benderfyniadau a wnaed yn llawn ac yn annibynnol—a wnaed yma yng Nghymru, a wnaed yng nghyd-destun y DU. Rwy'n edrych ymlaen at ateb i'r llythyr hwnnw. Cyn belled ag fy mod i'n cael y sicrwydd yr wyf i'n credu ein bod ni wedi ei gael yn y gorffennol, yna byddaf yn barod i fwrw ymlaen â'r cytundeb yr ydym ni eisoes wedi ei wneud gyda Phrif Weinidog y DU.

Arweniydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Wrth wynebu'r dewis o ddefnyddio treth atchwel—fel yswiriant gwladol—i ariannu gwasanaethau cyhoeddus, neu ddewis amgen blaengar, yna bydd Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan bob amser yn dewis y cyntaf. A ydych chi'n credu bod hyn yn cryfhau'r ddadl dros ddatganoli yswiriant gwladol i Gymru, yn enwedig o gofio bod Prif Weinidog y DU yn mynnu rhwygo'r setliad datganoli yn ddarnau wrth bennu sut y dylai'r refeniw ychwanegol gael ei wario? O ystyried hefyd y bydd y swm o arian a fydd yn cael ei godi mor annigonol ar gyfer y dasg ag y mae Prif Weinidog y DU ar gyfer ei swydd, a yw Llywodraeth Cymru o'r farn bod rhinwedd o hyd o fynd ar drywydd ateb wedi'i lunio yng Nghymru ar ffurf ardoll Holtham neu ryw ddewis arall? A fydd hwn yn un o'r cwestiynau y bydd y grŵp rhyng-weinidogol, yr ydych chi wedi cyhoeddi heddiw eich bod yn ei ailymgynnull, yn rhoi sylw iddo?

Diolchaf i arweinydd Plaid Cymru am y cwestiwn yna. Fe wnaeth fy atgoffa yn ei gwestiwn agoriadol i mi roi tystiolaeth ar un adeg, mewn swydd wahanol, i gomisiwn Silk, ar draws y coridor yma pan roedden nhw'n cymryd tystiolaeth yn yr adeilad hwn, lle gwnes i ddadlau y byddai datganoli yswiriant gwladol yn arf mwy defnyddiol i Lywodraeth Cymru na datganoli pwerau treth incwm. Nid oedden nhw'n cytuno, fel y gwyddoch. Rwy'n sicr yn cytuno â'r hyn y mae Adam Price wedi ei ddweud am y dewis y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud i ariannu dyfodol iechyd a gofal cymdeithasol. Roedd penderfyniadau gwell y gellid ac y dylid bod wedi eu gwneud na fydd yn ychwanegu'r £20 a fydd yn cael ei golli mewn credyd cynhwysol gyda chyfraniadau yswiriant gwladol sydd, erbyn hyn, yn disgyn mewn modd atchwel, fel y dywedodd Adam Price, yn fwy ar y rhai sy'n ennill y lleiaf nag ar y rhai sy'n ennill y mwyaf. Serch hynny, mae'n rhaid i ni gydnabod y bydd pobl yng Nghymru yn gwneud y cyfraniad hwnnw bellach.

Lle mae adroddiad Holtham yn berthnasol, yn fy marn i, yw yn y cyngor y mae'n ei roi i ni ar sut y gellid defnyddio'r arian sy'n cael ei godi, y defnydd y gellid ei wneud ohono, yn hytrach, yn fy marn i ar hyn o bryd, na meddwl y gallem ni orfodi israniad pellach ar bobl yng Nghymru, gan godi mwy o arian ganddyn nhw, hyd yn oed at y diben pwysig iawn hwn. Felly, bydd y grŵp rhyng-weinidogol, y grŵp talu am ofal a fu'n cyfarfod yn rheolaidd yn ystod tymor diwethaf y Senedd, yn cael ei ailgynnull. Bydd yn edrych ar y symiau o arian, pan gawn ni gadarnhad ohonyn nhw, a fydd yn dod i Gymru, ac yna bydd yn edrych, gan gynnwys y cynigion a wnaed gan Holtham, ar sut y gellir gwneud y defnydd gorau o'r arian hwnnw i sicrhau dyfodol gwasanaethau gofal cymdeithasol yng Nghymru.

Mae'n dweud rhywbeth am ddideimladrwydd y Llywodraeth Geidwadol hon yr ydych chi wedi cyfeirio ato eisoes y prynhawn yma eu bod nhw'n credu mai'r peth iawn i'w wneud nawr yw cael gwared ar y cynnydd i gredyd cynhwysol pan fo miliynau o deuluoedd yn wynebu caledi ofnadwy. Cyn belled â bod ein lles yng Nghymru yn gyfrifoldeb i'r gwactod moesol sy'n bodoli yn San Steffan, yna bydd teuluoedd yma yn parhau i ddioddef.

Rydych chi a minnau wedi trafod y thema hon droeon, a nodaf fod gwelliant y Llywodraeth i'n cynnig gan Blaid Cymru yfory yn cyfeirio atoch yn parhau i ymchwilio i'r achos dros ddatganoli'r broses o weinyddu lles. A wnewch chi rannu â ni sut y mae'r gwaith hwnnw yn mynd rhagddo a rhoi rhywfaint o syniad i ni o'i gwmpas, ac amserlen yn benodol, gan fod llawer o'r teuluoedd y gallai'r polisi eu helpu mewn sefyllfa o angen taer?

Diolchaf eto i arweinydd Plaid Cymru am y cwestiwn atodol yna. Bydd yn cofio i mi groesawu adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, dan gadeiryddiaeth John Griffiths yn nhymor diwethaf y Senedd, pan wnaethon nhw lunio eu hadroddiad, 'Budd-daliadau yng Nghymru: opsiynau i'w cyflawni'n well'. Dyna ddechrau dadl am ddatganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau lles. Fe'i dilynwyd, fel y bydd yn gwybod, gan ddarn o waith a gomisiynwyd gan y Llywodraeth gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a arweiniodd at eu hadroddiad, 'Gweinyddu nawdd cymdeithasol yng Nghymru'.

Un o'r meysydd pwyslais ar gyfer ein gweithredu yw'r ymchwiliad a gyhoeddwyd gan y Pwyllgor Materion Cymreig ar 15 Mehefin. Maen nhw'n mynd i gael ymchwiliad budd-daliadau. Mae'n ymchwiliad pwysig, gan ei fod yn caniatáu i ni gynnal y dadleuon hyn yng nghyd-destun San Steffan, lle byddai'r penderfyniadau ynghylch datganoli gweinyddu budd-daliadau lles yn cael eu gwneud yn y pen draw. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru eisoes wedi rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor ar Faterion Cymreig ar ddechrau eu hymchwiliad. Rwy'n siŵr, os byddan nhw'n gwahodd Gweinidogion i roi tystiolaeth iddo, y byddwn ni'n hapus i wneud hynny hefyd. Rwy'n credu ei fod yn cynnig cyfle i ni ddatblygu'r ddadl dros sut, pe gellid trosglwyddo datganoli budd-daliadau penodol i Gymru, gyda'r holl gostau ariannol angenrheidiol a fyddai'n dod yn sgil hynny, byddai hynny yn caniatáu i ni weinyddu budd-daliadau mewn ffordd a fydd yn gyson â dymuniadau'r Senedd ac, yn fy marn i, dymuniadau pobl yng Nghymru.

Mae'r rhain yn hawliau sydd gan bobl. Maen nhw'n aml mewn amgylchiadau anodd. Maen nhw'n haeddu cael eu trin mewn ffordd sy'n deg ac sy'n dosturiol. Nid wyf i'n credu y gallech chi feddwl bod yr un o'r rheini yn nodweddion o'r ffordd y mae'r system fudd-daliadau wedi ei gweinyddu dros y 10 mlynedd diwethaf.

I lawer ohonom ni, mae 'ni fydd yr atebion i broblemau Cymru byth yn dod o San Steffan' yn wirionedd sylfaenol o ddemocratiaeth Cymru. Mae hynny'n wir am y problemau sy'n unigryw i Gymru, ond hefyd am y problemau byd-eang nad yw Cymru yn ddiogel rhagddyn nhw, ond y gallwn ni, o bosibl, wneud ein cyfraniad unigryw ein hunain at eu datrys. Yn y cyd-destun hwnnw, mae'n ysbrydoliaeth gweld y momentwm yn tyfu y tu ôl i syniadau cyffrous, arloesol fel y cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol. Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn croesawu bod yn agored i arbrofi polisi newydd sy'n ganolog i Lywodraeth, ac yn yr ysbryd hwnnw, a gaf i ofyn: a fyddech chi'n barod i ystyried yn weithredol ymestyn hyn i gynllun treialu wythnos waith pedwar diwrnod y gellid ei gynnal ochr yn ochr â'r un incwm sylfaenol cyffredinol? Ac a ydych chi'n derbyn, Prif Weinidog, os bydd yr arbrofion radical hyn ym maes arloesi cymdeithasol yng Nghymru yn llwyddo ar y cam treialu, mai'r cam nesaf angenrheidiol fydd nodi'r pwerau hynny a gadwyd yn ôl ym meysydd cyflogaeth, trethiant a lles, y bydd angen i ni eu gweithredu yn llawn ledled y wlad? Mae angen ei chynlluniau treialu ar Gymru, ond onid oes angen map newydd arnom ni hefyd a theimlad cyffredin newydd o le y gallem ni fod yn mynd?

Wel, rwy'n cytuno â dau beth pwysig yn yr hyn y mae arweinydd Plaid Cymru wedi ei ddweud, Llywydd. Yn gyntaf, rwy'n cytuno yn llwyr mai un o fanteision enfawr datganoli yw ei fod yn caniatáu arbrofi; ei fod yn caniatáu i ni roi cynnig ar syniadau polisi, i syniadau radical gael cyfle ymarferol i ddangos yr hyn y gallan nhw ei gyflawni. Ac rwy'n sicr yn dymuno i'r tymor hwn a'r Llywodraeth hon fod yn rhan o'r labordy byw hwnnw o ddatganoli, fel y cyfeiriwyd ato, onid oedd, gan Bill Clinton yng nghyd-destun America. Ac rwy'n cytuno hefyd fod y setliad presennol yn llawer rhy llawn o ymylon geirwon, ac anghysondebau di-synnwyr a dweud y gwir. Sut y mae Cymru yn gyfrifol am wasanaethau bysiau, am wasanaethau trên, am deithio llesol, ond ei fod yn dweud yn benodol yn Neddf Llywodraeth Cymru nad oes gennym ni unrhyw gyfrifoldeb am wasanaethau hofrenfadau? Nawr, pwy yn Whitehall oedd yn credu, o'r holl bethau y gallem ni fod yn gyfrifol amdanyn nhw yng Nghymru, na ellid ymddiried ynom ni yn benodol i fod yn gyfrifol am hofrenfadau? A dim ond un enghraifft yw honno. Mae'r Ddeddf ddiwethaf a nododd y model pwerau a gadwyd yn ôl yn llawn anghysondebau o'r math yna. Yn wir, lluniodd Llywodraeth Cymru Fil drafft a fyddai wedi creu llinell lawer mwy cydlynol rhwng cyfrifoldebau a gadwyd yn ôl a chyfrifoldebau datganoledig. Felly, rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn a ddywedodd arweinydd Plaid Cymru: bod honno yn ddadl na allai neb synhwyrol ystyried ei bod wedi ei dirwyn i ben.